1943 r., październik 15 [Nikolajewka]. - Sprawozdanie dowódcy artylerii 1 Polskiej Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki
z działań bojowych artylerii dywizji oraz jednostek przydzielonych z Armii Radzieckiej w okresie bitwy pod Lenino.


I. Przygotowanie operacji.

1. Stosunek sił przed rozpoczęciem operacji pod względem artylerii przedstawiał się, jak następuje:
Artyleria 1 PDP z własnymi, przydzielonymi i wspierającymi jednostkami artylerii dysponowała w chwili rozpoczęcia walk następującą ilością sprzętu:

                     a) haubic                     - 111
                     b) armat 76 mm AD      -  52
                     c) armat 76 mm AP      -  12
                     d) armat 45 mm           -  48
                     e) moździerzy 120 mm  -  66
                     f) moździerzy 82 mm    - 163
                                          Razem:     452 lufy

Artyleria nieprzyjaciela według posiadanych wiadomości dysponowała ilością około 100 łuf, włączając w to moździerze 81 mm.
Jak z tego wynika, stosunek sił pod względem artylerii wynosił 1 : 4,5.

2. Koncentracja operacyjna i ugrupowanie jednostek artylerii.
Dywizja dokonywała przełamania dwoma pułkami piechoty ugrupowanymi w trzy batalionowe rzuty w głąb. Trzeci pułk nacierał w drugim rzucie za pułkiem lewoskrzydłowym.
                     Skład ABWP - 1
                               1 pal - 76 mm dział - 24
                                       122 mm dział - 12
                           308 pal - 76 mm dział - 10
                                       122 mm dział -   9
                     Skład ABWP - 2
                           492 pal - 76 mm dział - 18
                                       122 mm dział -   6
                           538 pułk moździerzy 120 mm
                                       moździerzy     - 22

Poza tym 67 brygada artylerii haubic tworzyła grupę wsparcia dywizji. Na grupę moździerzową składały się moździerze 82 mm i 120 mm - 1 PDP, 164 i 144 DP w ilości:
                     120 mm moździerzy -   66
                       82 mm moździerzy - 163

Grupa znajdowała się w dyspozycja dowódcy dywizji w okresie przygotowania artyleryjskiego.
Samodzielny dywizjon artylerii przeciwpancernej rozdzielony był w następujący sposób: dwie baterie (8 dział) przydzielone zostały pułkowi czołgów dywizji i po jednym plutonie na samochodach typu "Willys" - 1 i 2 pp.
Dwie baterie szturmowe dział 76 mm AD, wydzielone z PGA, działały w składzie baonów czołgowych.
Pułkowa artyleria składająca się z 36 dział 45 mm i 12 dział 76 mm; działała w ugrupowaniach bojowych swoich pułków.

3. Rozpoznanie artyleryjskie, współdziałając ściśle z piechotą, rozpoczęło swą pracę jeszcze przed zajęciem ugrupowań bojowych, tzn. od połowy dnia
9.X.1943 r. Rozpoznanie przeprowadzono metodą: patroli artyleryjskich, obserwacji z punktów naziemnych, dwubocznej obserwacji dyonów, analizy informacji rozpoznawczych podwładnych sztabów artylerii, wymiany informacji z oddziałem rozpoznawczym sztabu dywizji, sztabu artylerii armii i jednostkami piechoty wspieranymi przez artylerię.

4. W okresie przygotowawczym nieprzyjaciel nie wykazał intensywnej działalności. W ciągu całego okresu przygotowawczego i podczas walk przeprowadzał rozpoznanie powietrzne. Ogień artylerii i moździerzy nieprzyjaciela miał niezbyt wielką przestrzeń rażenia. Ugrupowanie bojowe nieprzyjaciela składało się z dwóch węzłów oporu na prawej i lewej granicy pasa natarcia dywizji o dobrze rozbudowanym systemie rowów strzeleckich, ciągnących się wzdłuż i w głąb frontu, oraz dużej ilości przygotowanych już stanowisk ogniowych i DSB dla ciężkich dział piechoty. Wszystkie trzy linie rowów strzeleckich przedniej pozycji obronnej osłaniał ogień zaporowy artylerii i moździerzy. W okresie przygotowawczym działalność artylerii nieprzyjaciela wyrażała się w ogniu nękającym z moździerzy, dyżurnych koczujących dział, jak również moździerzy sześciolufowych na rejony zajęte przez artylerię, drogi i wzgórza.

5. Artyleria dywizji w ciągu okresu przygotowawczego do schyłku dnia 11.X.1943 r. zajęła i w całości rozbudowała swoje ugrupowanie bojowe, zorganizowała rozpoznanie i wstrzelała się.

6. Planowanie współdziałania artylerii z piechotą i czołgami odbywało się w skali dywizji i pułków i zostało szczegółowo rozpracowane w grupach i podgrupach. Początek przygotowania artyleryjskiego, szturmu i jego koniec, rozpoczęcia wału ogniowego dla towarzyszenia piechocie odbywało się ściśle w oznaczonym czasie.

7. Planowanie artyleryjskiego natarcia przedstawiają załączone dokumenty.

8. Metody i rodzaj strzelań - 67 brygada artylerii haubic opracowała początkowe dane na podstawie danych topograficznych sposobem pobieżnym wg mapy lub na stoliku ogniowym. Pozostałe jednostki artyleryjskie opracowały dane wyjściowe wg mapy. W dalszym ciągu strzelanie odbywało się za pomocą przeniesienia ognia.

II. Realizacja operacji według okresów i rubieży.

1. Ogólna charakterystyka rezultatów operacji dywizji.
a) Teren w pasie natarcia dywizji piechoty. Drogi i teren podjazdu - skryte. Obserwacja pasa obrony nieprzyjaciela sięga do 2,5 km w głąb. Stan dróg - zadowalający. Pogoda słoneczna. Przed przednim skrajem obrony płynie rz. Miereja o błotnistych brzegach. W chwili rozpoczęcia walki jednostki artylerii zaopatrzone są w sprzęt i uzbrojenie wg tabel etatowych. Stan osobowy - etatowy. Termin gotowości artylerii wyznaczony został w rozkazie dowódcy artylerii 33 armii na godz. 20.00 dnia 11.X.1943 r. W tym też czasie wszystkie jednostki artylerii były gotowe i zakończyły wstrzeliwanie. Posiadane dane o nieprzyjacielu dawały zupełną charakterystykę jego systemu ognia na przednim skraju i w głębi przedniej pozycji obrony.
b) Przeciwdziałanie operacji ze strony nieprzyjaciela wyrażało się w ustawicznych nalotach lotnictwa bombowego na ugrupowanie bojowe piechoty, czołgów i artylerii. Przeciętnie w ciągu 12 i 13.X.1943 r. nieprzyjaciel dokonywał masowych nalotów lotnictwa w odstępach 15-20 minut po 15-45 samolotów w każdym. Ze strony artylerii nieprzyjaciela większego przeciwdziałania nie było-W zasadzie ogień artylerii nieprzyjaciela miał efekt przy flankowym strzelaniu, gdy pułki dywizji przełamały przedni skraj i wdarły się na 1,5 do 2 km. w głąb pozycji nieprzyjaciela. 1 PDP wysunąwszy się flo przodu wpadła w trudną sytuację, przy której należało całą uwagę skupić na zabezpieczenie skrzydeł. Wąski odcinek przełamania dał nieprzyjacielowi możność silnego flankowania ogniowego i kontrnatarcia na skrzydła.

Dywizja po odparciu 6 kontrnatarć piechoty nieprzyjaciela (wspieranej przez działa pancerne) zmuszona była przejść do obrony, 13.X.1943 r. dywizja otrzymała rozkaz wyjścia z walki i przekazania zdobytych pozycji jednostkom 164 DP.

Do stron dodatnich użycia artylerii należy zaliczyć istnienie grupy wsparcia dywizji składającej się z 67 BAH, co dało możność dowódcy artylerii dywizji manewrować ogniem silnej grupy artylerii w całym pasie natarcia dywizji, nie odrywając od swoich zadań ABWP pułków. Do niedociągnięć w czasie operacji należy zaliczyć zbyt słabe współdziałanie dowódców piechoty z dowódcami artylerii, zwłaszcza na szczeblu kompania - dywizjon. Dowódcy piechoty odrywali się od dowódców artylerii i nie dbali o nawiązanie z nimi łączności. Żądanie przez nich ognia było często niejasne i niekonkretne. Dowódcy artylerii prowadzili ogień do celów przez nich samych rozpoznanych.

2. Działanie bojowe artylerii podczas operacji.
a) Artyleria i moździerze wykonywały swoje zadania w poszczególnych okresach walki. Nawała na przedni skraj i towarzyszenie piechocie wałem ogniowym odbywało się ściśle w oznaczonym czasie. Wał ogniowy zaplanowany był na 13 liniach o łącznej głębokości do 1,5 km. Już później dowódca artylerii 33 armii nakazał nie prowadzić ognia na linie nr 5, 7, 9, 11. Ognia na te linie nie prowadzono.

Odcinki poszczególnych linii wału ogniowego zostały rozdzielone pomiędzy grupy, dywizjony i baterie. (Patrz schematy wału ogniowego artylerii i moździerzy). Po zakończeniu prowadzenia wału ogniowego towarzyszący piechocie ogień artylerii i moździerzy prowadzono w zależności od powstającej sytuacji (ogień wzbraniający kontrnatarcia, ogień obezwładniający i niszczący gniazda ogniowe). Pułkowa artyleria i moździerze w chwili rozpoczęcia szturmu oderwały się od piechoty, tym samym towarzyszenie piechocie ogniem i ruchem pułkowej artylerii było niewystarczające.

b) Uzupełnienie rozpoznania nieprzyjaciela w procesie walki dowódcy artyleryjscy przeprowadzali z głównych, przednich i dodatkowych PO. Współdziałanie z organami ogólnowojskowego rozpoznania w okresie uzupełnienia rozpoznania było niedostateczne z winy słabej orientacji dowódców piechoty w sytuacji poszczególnych kompanii i braku należytej łączności. Dowodzenie w ciągu całego okresu walk było scentralizowane.

c) Przesunięcie ugrupowań bojowych przewidziane w planie nie miało miejsca, z wyjątkiem przesunięcia PO i sztabów.

III. Straty artylerii w operacji (patrz tabela strat).

IV. Zaopatrzenie operacji w sprzęt i amunicję.

1. Dostarczenie amunicji planowane było i odbywało się z DPZ do plutonów zaopatrzenia bojowego i PPZ.
2. Zaopatrzenie w amunicję w chwili rozpoczęcia operacji było następujące:
     artyleria 1 PDF                    -  1,5 jo
     67 brygada artylerii haubic   -  0,6 jo
     pozostałe jednostki              -  0,5 - 0,75 jo

3. Zużycie amunicji w czasie operacji wg kalibrów wynosiło:
                          45 mm                - 6268 pocisków
                          76 mm PA           - 1577 pocisków
                          76 mm DA           - 2925 pocisków
                          122 mm hb          - 1200 pocisków
                          82 mm moźdz.     - 7820 min
                          120 mm moźdz.   - 1230 min

4. Działanie pocisków - dobre. Wypadków niewybuchów lub krótkich 1 nie ustalono ⁽¹⁾.

5. Sprzęt artyleria dywizji posiadała wg etatów gwardyjskiej dywizji. Jego działanie podczas walk było bez zarzutu. Mechanizmy oporopowrotników działały sprawnie.

V. Wnioski i propozycje.

1. Posiadanie grupy wsparcia dywizji daje dowódcy dywizji możność niezwłocznego wpływania na przebieg walki na odcinku natarcia dywizji.
2. Przy szkoleniu oddziałów szczególną uwagę należy zwrócić na współdziałanie dowódców kompanii z dowódcami baterii, a szczególnie między dowódcami
   plutonów i działami, które towarzyszą plutonowi i drużynom ogniem i ruchem, strzelając bezpośrednio.
3. Zastosowanie 76 mm szturmowych baterii o trakcji konnej przy panowaniu nieprzyjaciela w powietrzu jest niecelowe, gdyż straty w stanie koni sprowadzają
   efekt wydajności tych baterii do zera.

VI. Załączniki do sprawozdania ^(a).

1. Dokumenty planowania artyleryjskiego natarcia.
2. Schemat stosunku sił.
3. Tablica stanu bojowego artylerii.
4. Kalkulacja ogniowej wydajności.
5. Tabela strat.




      Szef Sztabu Artylerii 1 Polskiej Dywizji Piechoty                                                                                     Dowódca Artylerii 1 Polskiej Dywizji Piechoty
                     A. Krzysztofowicz, mjr                                                                                                                               W. Bewziuk, płk

Odpis, maszynopis.
CAW, 1 DP 513, s. 82-85

^a. - Załączników nie zamieszczono.
^1. - Wybuchów przed celem.