Formowanie:
Sformowana w rejonie Berdyczowa na podstawie rozkazu dowódcy 1 Armii WP gen. Zygmunta Berlinga Nr 00127 z dnia 5.07.1944 r. o formowaniu 1. Korpusu Pancernego.

Dowódcy:
06.07.1944 - 02.01.1945 - płk Gwidon Czerwiński
02.01.1945 - 16.01.1945 - p.o. ppłk Mikołaj Lachocki
16.01.1945 - do końca wojny - płk Jan Iwanczura

Szef sztabu:
04.07.1944 - do końca wojny - płk Józef Sosunkiewicz

Zaprzysiężenie:
Przysięga została złożona 21.10.1944 na leśnej polanie niedaleko miejscowości Sawin, (18km od Chełma).


Skład dywizji:

-   Dowództwo
-   Sztab
-   Oddział polityczno – wychowawczy
-   Sekcja techniczna
-   Oddział informacji
-   Dowódca artylerii
-   Kwatermistrzostwo
-   Pluton regulacji ruchu
-   Batalion moździerzy
-   Dywizjon artylerii
-   1. Batalion piechoty
-      dowództwo
-      trzy kompanie strzeleckie
-      kompania CKM
-      kompania moździerzy 82mm
-      bateria armat 45mm
-   2. Batalion piechoty
-   3. Batalion piechoty
-   Kompania rusznic przeciwpancernych
-   Kompania fizylierów
-   Kompania zwiadowców
-   Kompania dowodzenia
-   Kompania technicznego zaopatrzenia
-   Kompania saperów
-   Kompania samochodowa
-   Kompania przeciwlotniczych karabinów maszynowych
-   Pluton sanitarny
-   Szefowie służb

Stan i wyposażenie 1. Brygada Piechoty Zmotoryzowanej.*
* - niektóre źródła podają trochę odmienne stany osobowe i wyposażenia.

W przededniu wymarszu na front stan osobowy wynosił 3071 żołnierzy, w tym:
   322 oficerów
   952 podoficerów
1 797 szeregowych.

Na wyposażeniu jednostki znajdowało się:
-   45 ciężkich karabinów maszynowych typu Maksim
-   120 ręcznych karabinów maszynowych typu Diegtiariewa
-   2187 pistoletów maszynowych typu PPS i PPSz
-   479 karabinów typu Mosin
-   91 rusznic przeciwpancernych
-   30 moździerzy 82mm
-   6 moździerzy 120mm
-   12 armat 45mm
-   12 dział 76mm
-   7 samochodów pancernych typu BA-64
-   10 transporterów opancerzonych MK-1
-   9 przeciwlotniczych karabinów DSzK 12,7mm
-   27 radiostacji

Pojazdy:
-   Zis-5: 90
-   Studebacker: 15
-   Gaz AA: 12
-   Ford 6: 23
-   Warsztat typu A: 2
-   Warsztat typu PZS: 1


Dyslokacja i walki:

W sierpniu 1944 r., Brygada zmieniła miejsce pobytu z Berdyczowa na okolice Sawina.
W lutym 1945 r., 1.KPanc (w skład którego wchodziła 1.BPZmot), został podporządkowany operacyjnie dowódcy 1. Frontu Białoruskiego w związku z czym rozpoczęto jego przegrupowanie w rejon Krzyża na Pomorzu, a następnie Myśliborza.
Transport odbywał się w dwu grupach:
23 lutego wyruszyła kolumna z złożona z 96 samochodów,
13 marca natomiast reszta brygady transportem kolejowym.
W wyniku najechania na minę jednego z pojazdów zginął oficer a 5 żołnierzy zostało rannych, natomiast w wypadkach samochodowych zginął jeden podoficer a 5 innych zostało rannych. Sześciu żołnierzy zdezerterowało.
W marcu planowano przegrupować 1.KPanc w rejon Czelina nad Odrą gdzie miał wesprzeć w walkach 5 Armię Uderzeniową, ale ostatecznie do tego nie doszło a korpus postanowiono przerzucić w rejon Wrocławia wraz z 2 Armią Wojska Polskiego, dowództwu której został podporządkowany.
19 marca 1945 r., 2 Armia WP wraz z 1.KPanc przeszły pod rozkazy dowódcy 1 Frontu Ukraińskiego. 4 kwietnia marszałek Koniew rozkazał przegrupować się 2 armii spod Wrocławia nad Nysę Łużycką i przygotować się do natarcia na lewym skrzydle frontu.

Rankiem 16 kwietnia 1945 roku, rozpoczęło się artyleryjskie przygotowanie natarcia, w którym wzięły udział również batalion moździerzy i dywizjon armat 1 Brygady Piechoty Zmotoryzowanej. Wobec przedłużającej się budowy mostów w pasie działania 2 armii 1.BPZmot skorzystała z wybudowanych przepraw 52 armii. Po przeprawieniu się na drugi brzeg brygada zajęła stanowiska w rejonie Ödernitz.
18 kwietnia, gdy szykowano się do wymarszu polscy żołnierze zostali zaatakowani przez niemieckie czołgi wraz z piechotą na transporterach opancerzonych. Atak został zsynchronizowany z nalotem 12 samolotów oraz ostrzałem artyleryjskim. Było to pierwsze starcie z wrogiem i do tego zwycięskie. Wróg ponawiał ataki ale nie uzyskał powodzenia.
19 kwietnia pozycje brygady były atakowane sześciokrotnie przez czołgi 20.DPanc oraz grenadierów pancernych, lecz i tym razem nieprzyjaciel nie osiągnął sukcesu i musiał się wycofać na pozycje wyjściowe w rejonie kolonii Wilhelminental, a nawet w wyniku udanego kontrataku 1 batalionu 1.BPZmot został z niej wyparty.
20 kwietnia, 1.BPZmot otrzymała rozkaz opuszczenia zajmowanych stanowisk i dołączenia do sił głównych korpusu pancernego nacierającego w kierunku Drezna. Podczas wycofywania się nieprzyjaciel zaatakował prawe skrzydło odcinając 2 kompanie 1. batalionu. Sytuację udało się opanować prowadząc ogień z dział i moździerzy oraz poprzez wykonanie kontrataku kompanią fizylierów. Brygada odparła tego dnia jeszcze kilka ataków.

22 kwietnia, 1.BPZmot wyruszyła w kierunku Drezna za 3.BPanc oczyszczając po drodze teren z niedobitków, lecz wobec komplikującej się sytuacji w rejonie Budziszyna, 1.KPanc otrzymał rozkaz powrotu. 1 brygada przeprawiła się na wschodni brzeg Szprewy i na odcinku Dobreschutz – Nidergurig zajęła obronę okrężną.
23 kwietnia pozycje motopiechoty były atakowane kilka razy ale udało jej się utrzymać tego dnia zajmowane pozycje. Wobec wyparcia oddziałów radzieckich z Budziszyna, następnego dnia przerzucono 3.BPanc, 2pm na zachodni brzeg Szprewy. 1 Brygada Piechoty Zmotoryzowanej wiązały walką w tym czasie nieprzyjaciela umożliwiając przeprowadzenie całej akcji w sposób zorganizowany i bez zbędnych strat, a następnie sama się przeprawiła. Przez następne dni brygada prowadziła ciężkie całodzienne boje na północ od Budziszyna, (26 kwietnia bataliony zostały na krótki czas zastąpione kompaniami sztabowymi by dać odpocząć żołnierzom).
27 kwietnia, 1.BPZ została skierowana jako grupa szybkiej piechoty do taktycznej rezerwy.

Brygada wzięła udział w Operacji Praskiej kończąc swój bojowy szlak w miejscowości Chloumen. Zmotoryzowana piechota brała udział m.in. w zdobyciu Bischofswerdy, Neustadt, Ulbersdorf. O ile w bitwie pod Budziszynem działała samodzielnie, to w tej operacji ściśle współpracowała z brygadami pancernymi, co przynosiło lepsze rezultaty np. zdobycie Bischofswerdy nastąpiło po koncentrycznym ataku z trzech stron: z zachodu 2.BPanc, ze wschodu 3.BPanc, a z północy 1.BPZmot.

Stan po zakończeniu walk:

Po zakończeniu działań zbrojnych w brygadzie znajdowało się 2064 żołnierzy, w tym:
-      244 oficerów,
-      647 podoficerów,
-   1 173 szeregowców.
Od 16 kwietnia 1945 r. do 10 maja 1945 r., poległo bądź zaginęło bez wieści 436 żołnierzy.

Na wyposażeniu jednostki znajdowało się:
-   475 karabinów
-   1878 pistoletów maszynowych
-   96 ręcznych karabinów maszynowych
-   18 ciężkich karabinów maszynowych
-   9 karabinów przeciwlotniczych
-   6 moździerzy 120mm
-   26 moździerzy 82mm
-   9 dział 76mm
-   6 dział 45mm
-   60 rusznic przeciwpancernych
-   155 samochodów wszystkich typów


Moja ocena.
Generalnie walkę żołnierzy 1. Brygady Piechoty Zmotoryzowanej można ocenić pozytywnie, choć nie obyło się bez niedociągnięć na które wskazywał później dowódca, m.in. nie rozwijanie sukcesów (co dawało Niemcom czas na odpoczynek), niestaranne okopywanie się w obronie, brak rozpoznania terenu, dowódcy kolumn nie wykazywali dostatecznego zaangażowania w rozładowywanie zatorów.
Natomiast niewłaściwe wydaje się wykorzystanie tego związku przez dowództwo armii. Jako jednostka szybka powinna ściślej współpracować z brygadami pancernymi, zarówno w czasie natarcia jak i obrony. Niestety bywało, że czołgi działały bez wsparcia piechoty ponosząc niewspółmiernie duże straty – szczególnie uwidoczniło się to w pierwszej fazie odpierania ataków w bitwie pod Budziszynem, gdy oddziały 8. i 5.DP nie była w stanie na czas wesprzeć czołgistów. W tym czasie jedyna szybka jednostka piechoty była wiązana w bojach obronnych. W czasie Operacji Praskiej bataliony piechoty zmotoryzowanej ściślej współdziałały z czołgistami co dawało lepszy efekty.

Brygada formowała się w fatalnych warunkach, borykano się z przerwami w dowozie żywności. W początkowym okresie żołnierze z powodu braku mundurów chodzili w łachmanach, codziennie kilkaset osób nie wychodziło na ćwiczenie bowiem nie miało obuwia. Brygada nigdy nie posiadała tylu pojazdów ile przewidywał etat.


Literatura:
Ponahajba Leon i inni, "Organizacja i działania bojowe Ludowego Wojska Polskiego w latach 1943-1945", Warszawa 1958
Ledwoch Janusz, "I Korpus Pancerny 1944 - 1945", Warszawa 2001
Kaczmarek Kazimierz, "Czwarta Pancerna", Warszawa 1970
Wasilewski Michał, "Pierwsza Brygada Piechoty Zmotoryzowanej", Pruszków 2006
Łańcucki Edward i inni, "Pierwszy Drezdeński Korpus Pancerny Wojska Polskiego", Warszawa