Nr ISSN 2082-7431
Polska Podziemna
Delegatura Rządu na Kraj.
Działalność trzech Delegatur.


I. Delegatura Rządu na ziemie włączone do III Rzeszy.

Po zorganizowaniu w drugiej połowie 1940 r. Biura Delegata przystąpiono do tworzenia struktur terenowych. Ziemie włączone do III Rzeszy podzielono na pięć okręgów:

- Południowa Wielkopolska z kierownikiem Stefanem Rowińskim "Erykiem"
- Północna Wielkopolska z Janem Czapiewskim "Konradem" na czele,
- Okręg łódzki kierowany przez Witolda Kotowskiego "Henryka",
- Okręg Pomorze i Okręg Śląsk, które przez jakiś czas nie były obsadzone, z uwagi na trudności w utrzymaniu stałej łączności.

Po ich pokonaniu, w wyniku działalności pracowników Biura Delegata, na delegatów okręgowych powołano:

Antoniego Antczaka "Idę" na Pomorzu, na Śląsku Ignacego Sikorę "Teodora", w okręgu ciechanowskim Kazimierza Iłowieckiego "Rurę". Delegatem okręgowym na Wielkopolskę był główny delegat na ziemie włączone do Rzeszy (Adolf Bniński). Nominacje te nastąpiły przed wrześniem 1941 r.



(Źródło: internet.)

Na zdjęciu: Adolf Bniński pierwszy delegat rządu na tereny wcielone do III Rzeszy.

W styczniu 1941 r., Delegatura na Ziemie Wcielone do III Rzeszy poniosła pierwsze straty. W związku z aresztowaniami w Stronnictwie Narodowym uwięziono Stefana Piotrowskiego, a kolejny Pracownik biura delegata Witold Grott został wysiedlony do Generalnej Guberni. Po Piotrowskim stanowisko zastępcy delegata objął Jan Wojkiewicz "Jacek Pogoda". Grott w Warszawie organizował w tym okresie biuro łącznikowe dla ośrodka poznańskiego.

5 czerwca 1941 r., delegat poznański, Adolf Bniński pisał do gen. Władysława Sikorskiego:

"oświadczam, że stoję całkowicie na gruncie nadesłanej mi nominacji z dnia 6 grudnia 1940 r. i wszelką zmianę w tym względzie uważałbym za szkodliwa dla narodu oraz prowadzonej przez niego wojny. Wskazując na powyższe motywy, uważam decyzję Naczelnego Wodza oraz Rządu o podporządkowaniu ziem włączonych do Rzeszy delegatowi w Poznaniu za słuszną i nie wymagającą jakichkolwiek zmian".

Od maja 1941 r., Delegat Rządu na Generalną Gubernię Cyryl Ratajski przekazywał pieniądze na "Kartofle" (Poznań), a od czerwca pieniądze zaczął otrzymywać Stanisław Tabaczyński "Ryszard", kierownik Biura Zachodniego w Departamencie Spraw Wewnętrznych.
W sprawozdaniu z 30 czerwca 1941 r. Ratajski informował Londyn:

"Przy delegacie warszawskim urzęduje stały przedstawiciel delegata poznańskiego. Dla uzgodnienia wspólnej akcji przybył do Warszawy kierownik byłej delegatury poznańskiej Piszcz".

Kolejne aresztowania uderzyły w ścisłe kierownictwo delegatury poznańskiej. 3 maja 1941 r. aresztowano ks. Józefa Prądzyńskiego a 26 lipca Adolfa Bnińskiego. Aresztowania te aczkolwiek nie spowodowane działalnością w delegaturze, zachwiały pozycją ośrodka poznańskiego w konspiracji krajowej. Zastępujący delegata Wojkiewicz i kierownik biura Piszcz utrzymywali jeszcze łączność rządem przez Rzym i starali się zapewnić odrębność delegatury poznańskiej.

6 sierpnia Porozumienie Stronnictw Politycznych stwierdzało:

"instytucja odrębnego delegata dla ziem wcielonych do Rzeszy musi być bezwzględnie utrzymana".

Równocześnie PSP rozważało kandydatury na stanowisko delegata (po aresztowanym Bnińskim), biorąc pod uwagę:
Bogdana Hutten-Czapskiego, Władysława Krzyżankiewicza i Leona Mikołajczaka.
Na posiedzeniu z 26 sierpnia odrzucono kandydaturę Czapskiego i Adama Poszwińskiego, natomiast uzgodniono dokonanie wyboru spomiędzy: Władysława Krzyżankiewicza, Leona Mikołajczaka i płk. Antoniego Chocieszyńskiego. Ostatecznie zdecydowano się na Mikołajczaka a na zastępców wybrano Wojtkiewicza i Krzyżankiewicza.

Tymczasem aresztowania w Poznaniu zataczały coraz szersze kręgi. 9 września 1941 r. aresztowano trzech pracowników delegatury: Piszcza, Poszwińskiego i Wojkiewicza.

(Źródło: Waldemar Grabowski "Polska Tajna Administracja Cywilna 1940 - 1945" oraz internet.)

Pracownicy delegatury poznańskiej - od lewej:
- Jan Wojkiewicz (zastępca delegata, aresztowany 9 września 1941),
- ks. Józef Prądzyński (aresztowany 3 maja 1941 r.),
- Leon Mikołajczak - następca Bnińskiego na stanowisku delegata poznańskiego.

W następnych dniach ten sam los spotkał Czesława Kiełczowskiego, Witolda Eberta-Krzemieniewskiego i T. Strojnego. W miejsce aresztowanych na zastępcę delegata wybrano Tadeusza Nowaka, a na kierownika Biura Delegata - Stanisława Smoczkiewicza. W październiku Smoczkiewicz wyjechał do Warszawy, gdzie dowiedział się o opracowaniu przez delegaturę warszawską projektu dekretu o tymczasowej organizacji władz administracyjnych w okupowanym kraju, według którego miał być tylko jeden delegat na obszar całego kraju.

W związku z opracowaniem tego projektu delegat warszawski Ratajski w depeszy do rządu z 7 października 1941 r. przedstawił swoje uwagi na temat delegatury poznańskiej:

"Zdaniem moim działalność poznańskiego delegata na terenach przyłączonych administracyjnie do Rzeszy Niemieckiej, a więc nie tylko Żywca, Zagłębia Dąbrowskiego, Włocławka, Kutna, Łodzi, Ciechanowa, Modlina, Ale także Łomży, Białegostoku i Białowieży, jest w obecnych warunkach iluzoryczna".

W listopadzie 1941 r. Smoczkiewicz uzgodnił ze Stanisławem Tabaczyńskim "Ryszardem":
1. Przeniesienie części agend Delegatury Poznańskiej do Warszawy z powodu niemożności pełnej pracy na terenie Ziem     Zachodnich, gdzie warunki z dnia na dzień się pogarszają.
2. Zacieśnienie współpracy z Delegaturą w Warszawie.
3. Decentralizację pracy w okręgach, nie w tym stopniu jednak, by uniemożliwiała kierownictwo. Na tych zasadach     prowadzi się pracę na Ziemiach Zachodnich z wyraźnymi postępami i w atmosferze dobrej współpracy z Delegatem     Rządu na resztę Ziem Polskich.

Smoczkiewicz po dokonaniu tych ustaleń powrócił do Poznania, gdzie dowiedział się o aresztowaniu w październiku Krzyżankiewicza. W tym samym miesiącu do Warszawy udali się Stefan Brzeziński ze Stronnictwa Pracy i Tadeusz Nowak ze Stronnictwa Ludowego. W trakcie rozmów z Ratajskim musiały zapaść pewne ustalenia, o których ten ostatni depeszował do Londynu 9 grudnia 1941 r.:

"Za zgodą pozostałych na wolności 2 członków Poznańskiego Komitetu Politycznego Trójkąta (Stronnictwa Ludowego) i Rombu (Stronnictwa Pracy) objąłem władzę na ziemiach zachodnich" .

Z dalszej części depeszy dowiadujemy się o powierzeniu Mikołajczakowi funkcji pełniącego obowiązki delegata w Poznaniu do czasu ostatecznej decyzji rządu.

12 i 13 grudnia 1941 r. aresztowano w Poznaniu Stanisława Smoczkiewicza, Aleksandra Grotta (ojciec Witolda) oraz dwie kurierki: Halinę Jagielską - Cimino "Siostra Zosi" i Zofię Prądzyńską "Jadwiga".
21 grudnia w więzieniu znalazł się delegat - Leon Mikołajczak, co praktycznie zatrzymało pracę delegatury poznańskiej. Fakt ten starali się jeszcze zmienić kierownik Biura Delegatury Juliusz Kolipiński i działacze Stronnictwa Ludowego, którzy zaproponowali na stanowisko delegata Marcina Poprawę.

W lutym 1942 r. wyjechał do Warszawy z tą propozycją Tadeusz Nowak. Od Ratajskiego dowiedział się, że delegata w Poznaniu ma wybrać Polityczny Komitet Porozumiewawczy w Warszawie. W marcu Ratajski informował rząd, że w Warszawie funkcjonuje biuro łącznikowe dla pięciu delegatur okręgowych na ziemiach zachodnich (Poznań, Katowice, Toruń, Ciechanów, Łódź).
W Poznaniu jeszcze do wiosny 1942 r. działał Juliusz Kolipiński, ale wobec załamania się aresztowanej Haliny Jagielskiej - Cimino i związanego z tym zagrożenia 5 kwietnia wyjechał do Warszawy.
Należy więc przyjąć, że właśnie z datą wyjazdu Kolipińskiego wiąże się koniec istnienia Delegatury Rządu na ziemie wcielone do Rzeszy.

II. Delegatura Rządu na ziemie włączone do ZSRR.

W styczniu 1941 r., Władysław Zych "Szary", pełniący obowiązki delegata na ziemie włączone do ZSRR, wysłał raport do Warszawy. Przedstawiał w nim sytuację panującą na ziemiach wschodnich:

"W styczniu nastąpiło aresztowanie przez NKWD Mieczysława Weissa i Tadeusza Kobylańskiego w związku z wydaniem przez Stronnictwo Narodowe, bez porozumienia się ze mną, styczniowego egzemplarza "Walka". U Weissa znaleziono listę. Nastąpiły aresztowania studentów i członków SN.
W myśl instrukcji centrali SN w Warszawie ma zamiar robić dalsze głupstwa, które niewątpliwie skończą się nowymi aresztowaniami. Mój kontakt ze Stronnictwem Narodowym czasowo zerwany. Łączność i współpraca ze Stronnictwami Ludowym i Demokratycznym dobra. Brak dobrej łączności z Warszawa i kompletny brak pieniędzy".

(Źródło: Waldemar Grabowski "Polska Tajna Administracja Cywilna 1940 - 1945" oraz internet.)

Pracownicy Delegatury Rządu na ziemie wcielone do ZSRR - od lewej:
- Władysław Zych (pełniący obowiązki delegata na obszar wcielony do ZSRR),
- Kazimierz Kobylański (aresztowany 4 lutego 1941 r.),
- Zygmunt Piątkiewicz (aresztowany 4 lutego 1941 r.).

Aresztowania już wkrótce zataczały coraz to szersze kręgi. 4 lutego 1941 r., aresztowano Kobylańskiego, Janusza Wyrzykowskiego, Ryszarda Moczulskiego, Tomasza Fredrę, Alberta Kropiwnickiego oraz Zygmunta Pietkiewicza, który z polecenia delegata Władysława Zycha utrzymywał kontakt ze Stronnictwem Narodowym. Ich proces skończył się w większości wyrokami śmierci (m. in. Weiss i Kobylański), a Pietkiewicza skazano na 10 lat więzienia.

Na depeszę z placówki w Stambule, w której zwracano się o podanie danych personalnych potrzebnych do nominacji "Szary' odpowiedział, że nie zrobi tego z uwagi na bezpieczeństwo. Być może to spowodowało wyznaczenie go tylko pełniącym obowiązki delegata do spraw opieki społecznej. Jednakże rząd polski kierował fundusze nie tylko do niego, ale również do prof. Franciszka Bujaka i inż. Władysława Ostrowskiego.
W sierpniu 1941 r., dotarła do Londynu depesza ze Lwowa (przez Stambuł) podpisana przez Emila Macielińskiego, w której donosił o rezygnacji "Szarego" ze stanowiska delegata i wnosił o zatwierdzenie na jego miejsce Emila Bulandy "Krakowiaka".

Sprawa "rezygnacji Szarego" ze stanowiska delegata nie jest jasna. On sam w liście do Macielińskiego z 14 sierpnia pisał:

"Listem Obywatela jestem prawdziwie zaskoczony, gdyż nikogo nie upoważniłem do składania w Wasze ręce rezygnacji z funkcji dotychczas pełnionej, a pan Bulanda osobiście mi oświadczył, że nie uczynił tego ani w swoim ani w też moim imieniu.
W takiej sytuacji nie pozostaje mi nic innego, jak tylko oddać sprawę do rozstrzygnięcia Delegatowi Głównemu w Warszawie i Komendantowi Głównemu w Warszawie, z którymi od miesiąca jestem w kontakcie".

W depeszy do placówki łączności w Stambule z 25 sierpnia 1941 r. informował:

"Zawiadamiam, że nie składałem rezygnacji z pełniącego obowiązki delegata rządu. "Sas" (Emil Macieliński) zrobił to na własną rękę".

W ramach swojej działalności Zych przesyłał rządowi wiadomości i raporty dotyczące nie tylko sytuacji w Małopolsce Wschodniej, ale również odnoszące się do Białegostoku i Wilna. Dysponował radiostacją i własnym szyfrem. W początkach sierpnia 1941 r. tak informował placówkę w Stambule:

"Nasz stan organizacyjny: We Lwowie pełny komitet specjalistów wszystkich działów administracji, łączność radionadawcza, przemysły, handlu, sądownictwa, kolejnictwa, szkolnictwa i telekomunikacji".

Oddanie sporu pomiędzy Zychem a Macielińskim do rozstrzygnięcia delegatowi warszawskiemu przekreśliło odrębność delegatury na ziemie wschodnie, natomiast wybuch wojny niemiecko-radzieckiej (22 czerwca 1941 r.) i zajęcie terenów wschodnich Rzeczpospolitej przez wojska niemieckie zniósł w ogóle potrzebę jej dalszego utrzymywania.
Już w lipcu Ratajski zapytywał w Londynie, czy byli mianowani delegaci na Lwów i Wilno. Uzyskał odpowiedź iż:

"...dotąd nie było Delegata we Lwowie. Był tylko upoważniony tymczasowo do spraw opiekuńczych Zych - Szary. Na Lwów przewidywaliśmy inż. Władysława Ostrowskiego, byłego posła. Czy macie już kontakt i jakie byłyby Wasze propozycje".

Już 20 sierpnia 1941 r. Ratajski zaproponował na stanowisko okręgowego delegata w Wilnie Aleksandra Zwierzyńskiego, a Józefa Charkiewicza na zastępcę. Nominację zatwierdził 27 sierpnia 1941 r. minister spraw wewnętrznych Stanisław Kot. Od września 1941 r. struktury podziemnej administracji w Wilnie były finansowane już przez Warszawę.
W marcu 1942 r. Cyryl Ratajski informował Londyn:

"Administracja tymczasowa obejmuje 3 delegatury okręgowe na Ziemiach Wschodnich (Wilno, Białystok i Brześć nad Bugiem), z biurem łącznikowym w Warszawie".

W depeszach do Londynu z 20 i 30 września 1941 r., Ratajski zaproponował na stanowisko okręgowego delegata we Lwowie prof. Franciszka Bujaka, a inż. Stefana Langera na zastępcę. Minister spraw wewnętrznych Stanisław Mikołajczyk podpisał tę nominację 17 listopada. Pierwsze pieniądze z Warszawy do Lwowa zostały przekazane w październiku 1941 r.

Tereny południowo - wschodnie II Rzeczpospolitej zostały włączone przez Niemców jako dystrykt Galicja do Generalnego Gubernatorstwa. Stąd też przez pewien czas kontakt z Okręgowa Delegaturą Rządu Lwów utrzymywano bezpośrednio z Wydziału Ogólnego Departamentu Spraw Wewnętrznych, później (1943 r.) także za pośrednictwem Biura Wschodniego.

III. Delegatura Rządu na Generalne Gubernatorstwo.

Nowo mianowany delegat rządu Cyryl Ratajski przedstawił sytuację w depeszy z 8 stycznia, oraz w sprawozdaniu zza okres do 10 stycznia 1941 r.:

Objąłem z dniem 14 grudnia urzędowanie jako Główny Delegat Rządu Rz. P. na Generalne Gubernatorstwo z siedzibą w Warszawie, ślubując stosować się do wszystkich instrukcji i zaleceń Rządu Polskiego, czasowo przebywającego w Londynie.
Przejmuję wszystkie agendy od tymczasowego delegata rządu p. Vogla, a także sprawy Biura Politycznego z rąk ich dotychczasowych dysponentów. Poleciłem PKP przedstawienie mi do 1 lutego 1941 r. kandydatów na zastępców Głównego Delegata z podaniem kolejności ich urzędowania, a tymczasem zaproponowałem p. Voglowi (Jan Skorobohaty - Jakubowski) pełnienie funkcji zastępcy Głównego Delegata aż do nominacji zastępców przez Rząd Polski. P. Vogel urząd ten przyjał i wykonuje. Sprawa przedstawienia kandydatów na delegatów okręgowych jest w toku przygotowania".

Przekazał tez uwagi stronnictwa wobec koncepcji rządowych:

PPS-WRN, SL i SP sprzeciwiały się podziałowi Kraju na trzy delegatury uważając, że nie uwzględnia on konieczności istnienia centralnego ośrodka dyspozycyjnego oraz trudności w utrzymaniu łączności pomiędzy rządem a krajem. Tylko Stronnictwo Narodowe uważało ten podział za słuszny. Socjaliści i ludowcy proponowali powołanie delegata na cały kraj i wysuwali na to stanowisko Jana Piekałkiewicza, a na jego zastępcę Józefa Cyrankiewicza.
Premier Władysław Sikorski po zapoznaniu się ze stanowiskiem partii politycznych nakazał kategorycznie Ratajskiemu wykonywanie czynności przysługujących delegatowi. Aby nieco złagodzić konflikt, udzielił mu zezwolenia by w razie konieczności działał na terenie kraju.


(Źródło: Waldemar Grabowski "Polska Tajna Administracja Cywilna 1940 - 1945".)

Schemat organizacyjny konspiracji cywilnej w 1941 r., w okresie działalności trzech delegatur.

Najważniejszym zadaniem Ratajskiego było tworzenie aparatu delegatury. Po przejęciu agend podlegających Janowi Skorobohatemu - Jakubowskiemu, na początku 1941 r. aparat ten przedstawiał się następująco:

- Jan Skorobohaty - Jakubowski - zastępca delegata.
- Jerzy Michalewski - Sekretarz generalny,
- Leopold Rutkowski - Dyrektor Departamentu Spraw Wewnętrznych,
- Jan Stanisław Jankowski - Dyrektor Departamentu Pracy i Opieki Społecznej,
- Leon Nowodworski - Dyrektor Departamentu Sprawiedliwości,
- Roman Rybarski - Dyrektor Departamentu Skarbu,
- Antoni Olszewski - kierownik Działu Likwidacji Skutków Wojny,
- Bolesław Rutkowski - Dyrektor Departamentu Przemysłu i Handlu.

30 października przesłano do Londynu schemat organizacyjny Biura Delegata, według którego aparat centralny składać się miał z prezydium i jedenastu departamentów. Kandydatury na delegatów okręgowych, z uwagi na opozycję socjalistów i ludowców, nie mogły być wówczas uzgodnione.
W czerwcu 1941 r. Stronnictwo Ludowe zmieniło stosunek do delegata, co umożliwiło uzgodnienie kilku kandydatów. Od jesieni 1941 r. rozpoczął się proces uruchamiania delegatur okręgowych. W marcu 1942 r., było ich już czternaście.


(Źródło: Waldemar Grabowski "Polska Tajna Administracja Cywilna 1940 - 1945" oraz internet.)

Ścisłe kierownictwo delegatury rządu na Generalną Gubernię w początku 1941 r.
Od lewej:
Jan Stanisław Jankowski, Jerzy Michalewski, Leopold Rutkowski, Bolesław Rutkowski,

Lipcu 1941 r. Cyryl Ratajski zwrócił się do rządu o mianowanie prof. Piekałkiewicza "Wiktora", "Wernica" ze Stronnictwa Ludowego zastępcą delegata. Nominacja została podpisana w następnym miesiącu. Najprawdopodobniej również w połowie 1941 r. doszło do zmiany na stanowisku sekretarza generalnego delegatury. Miejsce Michalewskiego, który pozostał skarbnikiem Delegatury, zajął także działacz SL (Trójkąta) Jan Domański.

W październiku 1941 r. za pośrednictwem placówek łączności politycznej w Budapeszcie i Sztokholmie został przesłany do Londynu projekt Dekretu Prezydenta RP o ustroju władzy polskiej w kraju na czas przejściowy, aż do przejęcia przez Rząd Polski normalnego urzędowania. Jednocześnie Ratajski zgłosił gotowość ustąpienia z funkcji głównego delegata na Generalne Gubernatorstwo i Kresy Wschodnie, motywując to chęcią dania rządowi swobody w wyborze ministra-delegata i dekonspiracją swojej osoby.

W grudniu 1941 r. Ratajski przedstawił projekt granic powojennej Europy. Przyszłą granicę Polski na wschodzie widział zgodnie z ustaleniami traktatu ryskiego. Granicę zachodnią proponował w dwóch wariantach:

- w maksymalnym miała biec od wyspy Rugii Odrą i Sprewą w okolice Ostrzyc i tam dochodzić do granicy z Czechami,
- w minimalnym zaś miała biec rzeką Grabowa (dopływ Wieprzy) na zachód od Wałcza i Krzyża, dalej wzdłuż granicy     polsko-niemieckiej (włączając do Polski powiaty: babimojski, wschowski, milicki, sycowski i namysłowski) do Paczkowa i     granicy czeskiej.

Przy ustalaniu granicy z Czechosłowacją Ratajski nie przewidywał trudności, z uwagi na planowaną unię polsko-czeską. Za niezwykłe ważne uważał włączenie do Polski "Prus Książęcych" (Prus Wschodnich).


Choroba Ratajskiego spowodowała czasowe zastępowanie go przez Jana Piekałkiewicza, w okresie od 13 lipca do 6 sierpnia 1942 r. 30 lipca 1942 r. Rada Ministrów zaaprobowała, a 1 września Prezydent RP podpisał dekret o tymczasowej organizacji władz na ziemiach Rzeczypospolitej. Jednocześnie Władysław Sikorski 5 sierpnia 1942 r. udzielił dymisji Cyrylowi Ratajskiemu, odznaczając go orderem wojennym Virtuti Militari V klasy.

Delegatem Rządu na teren Rzeczpospolitej został mianowany tego samego dnia prof. Jan Piekałkiewicz "Wernic", "Juliański", "Wrocławski", ale ze względu na trudności w rozszyfrowaniu depeszy objął urząd dopiero 17 września 1942 r.
Jego tymczasowym zastępcą został od września Stanisław Roman Dangel "Salisch", który 17 września po Michalewskim także funkcję kierownika Sekcji Finansowo-Budżetowej, a już 26 października został zamordowany przez Gestapo.


(Źródło: internet.)

Jan Piekałkiewicz "Wernic" - Delegat Rządu na Kraj (z lewej) i jego zastępca Stanisław Roman Dangel "Salisch" (z prawej)

Nowy delegat za główne zadanie uznał reorganizację aparatu delegatury. W październiku opracował jej statut, przyjęty przez Polityczny Komitet Porozumiewawczy 15 listopada 1942 r.
Przewidywał on m. in. utworzenie Departamentu Wojskowego, na którego dyrektora proponowano tytularnego gen. Jana Wroczyńskiego. Wobec opozycji gen. Stefana Roweckiego wniosek upadł. W celu obsadzenia delegatur okręgowych Piekałkiewicz domagał się od rządu przekazania mu prawa mianowania delegatów.
W lutym i marcu 1943 r. doszło do kontaktu delegatury z Polską Partią Robotniczą. Rozmowy, toczone już po aresztowaniu Piekałkiewicza, nie doprowadziły do porozumienia. Reprezentanci delegatury i AK przedstawili PPR "zasady konsolidacji:

1) uznają zwierzchnictwo jedynie legalnych i najwyższych władz państwowych, które chwilowo przebywają poza granica Państwa.
2) uznają zwierzchność Czynników Miarodajnych w Kraju, powołanych przez Rząd Polski.
3) deklarują całkowitą niezależność swa od poza polskich ośrodków dyspozycyjnych.
4) oświadczają gotowość do bezkompromisowej walki z każdym, ktokolwiek by nim nie był, najeźdźcą na ziemie Rzeczypospolitej.
5) uznają nienaruszalność granic Państwa Polskiego z 1939 r., które zmienić w mocy jest tylko suwerenna wola Narodu i Obywateli Rzeczypospolitej Polskiej.
Ponieważ te zasady nie zostały przyjęte przez PPR jako podstawa negocjacji, dalsze rozmowy uznano za niecelowe.

Piekałkiewicz został aresztowany 19 lutego 1943 r. Okoliczności do dziś nie zostały w pełni wyjaśnione. W wyniku bestialskiego śledztwa w siedzibie Gestapo zmarł 19 lub 21 czerwca 1943 r. na Pawiaku. Jego następcą został Jan Stanisław Jankowski "Jan", "Sobolewski", "Sobol", "Klonowski", który pełnił od grudnia 1942 r. funkcję zastępcy delegata. Nominację Jankowskiego zatwierdzono 21 kwietnia 1943 r. Jednocześnie zostali mianowani trzej jego zastępcy: Adam Bień "Rybicki" ze Stronnictwa Ludowego, Antoni Pajdak "Okrzejski" z PPS-WRN oraz Stanisław Jasiukowicz "Kucieński" ze Stronnictwa Narodowego.
I w takiej tez kolejności, zgodnie z decyzją rządu, mieli pełnić tę funkcję. Zastępcy delegata do lipca 1943 r. otrzymywali pobory w wysokości 3 000 zł miesięcznie.


(Źródło: Waldemar Grabowski "Polska Tajna Administracja Cywilna 1940 - 1945" oraz internet.)

Od lewej: Delegat Rządu Jan Stanisław Jankowski i jego zastępcy: Adam Bień, Antoni Pajdak i Stanisław Jasiukowicz

W maju 1943r. doszło do podziału obowiązków między zastępców delegata. On sam zatrzymał nadzór nad Biurem Prezydialnym, Departamentami: Spraw Wewnętrznych, Informacji i Prasy, oraz kontakty z KG AK.
Pierwszy zastępca Adam Bień otrzymał nadzór nad Departamentami: Sprawiedliwości, Oświaty i Kultury, Rolnictwa, Komitetem Koordynacji Ustawodawczej, objął również (w zastępstwie delegata) przewodnictwo Rady Narodowościowej.
Antoni Pajdak nadzorował Departamenty: Pracy i Opieki Społecznej, Komunikacji, Poczt i Telegrafów.
Stanisławowi Jasiukowiczowi podlegały Departamenty: Rolnictwa (od 1944 r.), Likwidacji Skutków Wojny, Przemysłu i Handlu oraz Skarbu.
Działania zastępców określał "Regulamin zakresu działania zastępców" Delegata Rządu".

22 maja 1943 r. Jankowski został mianowany zastępca prezesa Rady Ministrów z kraju. Decyzja ta została przekazana do kraju w depeszy nr 15 Mikołajczyka z 23 stycznia 1944 r.


(Źródło: Waldemar Grabowski "Polska Tajna Administracja Cywilna 1940 - 1945".)

Schemat organizacyjny Delegatury Rządu RP wysłany w październiku 1941 r. do Londynu.

26 kwietnia 1944 r. Prezydent podpisał dekret o tymczasowej organizacji władz na terenach Rzeczpospolitej. Zgodnie z nim obok delegata-wicepremiera mianowano trzech ministrów dla spraw kraju. Nominacje ministrów przekazano do kraju 26 lipca 1944 r. z datą 12 marca. Jankowski powołał Krajowa Radę Ministrów, a trzema ministrami zostali dotychczasowi jego zastępcy.
Odpowiednie oświadczenie delegata rządu z 3 maja zostało ogłoszone w Dzienniku Ustaw RP, część III, rozkolportowanym (z datą 20 lipca) już podczas Powstania Warszawskiego.


Źródła:

* Waldemar Grabowski "Polska Tajna Administracja Cywilna 1940 - 1945".
* Waldemar Grabowski "Delegatura Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na Kraj 1940 - 1945."

Redakcja Dws-Xip.pl pragnie gorąco podziękować Panu dr hab. Waldemarowi Grabowskiemu za zezwolenie na publikację obszernego tekstu oraz zdjęć, pochodzących z monografii "Polska Tajna Administracja Cywilna 1940 - 1945".

Koniec.




powrót.

Design by "Scypion", "Butryk"