Okręgowa Delegatura Rządu Polesie. Kryptonimy: "Błota", "Bobry", "Siano".
Delegaci Okręgowi Rządu:
- Ignacy Barski "Trzciński".
- Jerzy Neugebauer "Roman" (?).
- ks. Fabian Poczobutt-Odlanicki (? delegat rządu na teren wschodniego Polesia).
- Stanisław Szopa "Przedborski" (? delegat rządu na teren zachodniego Polesia).
Kwestia stuprocentowego ustalenia, kto i w jakim okresie pełnił funkcję delegata okręgowego na Polesiu jest bardzo skomplikowana i niejasna.
Większość źródeł potwierdza, że pierwszym delegatem w okręgu „Błota” został Ignacy Barski „Trzciński”, który stale przebywał w Warszawie. Niestety nie wiadomo, do kiedy piastował on swoją funkcję i fakt ten mocno komplikuje kwestię jego następców, bowiem po analizie dokumentów pojawiają się spore rozbieżności.
W roku 1943 r. na szczeblu centralnym, opracowano tzw. „Zasady podziału terytorialnego”, gdzie stwierdzono, że sprawami Polesia będzie zajmował się jeden z zastępców delegata okręgowego na Wołyniu, co gorsza nie wiadomo czy założenia te w ogóle zrealizowano.
Według notatek kierownika Biura Prezydialnego Delegatury, Stefana Pawłowskiego, w roku 1944 delegatem okręgowym na Polesiu był Jerzy Neugebauer „Roman”. Sprawę komplikuje niejasna rola, jaką pełnił ks. Fabian Poczobutt-Odlanicki, a także Stanisław Szopa „Przedborski”. Pierwszy jest określany jako „delegat rządu na tereny wschodniego Polesia” drugi natomiast jako „delegat rządu na ziemie zachodniego Polesia”. Obie te funkcje nie są jednak pewne.
Równie skąpe są informacje na temat działalności ODR Polesie. W maju 1944 r., sytuację w okręgu opisał „Trzciński” w swoim raporcie:
„Przymusowa ewakuacja Brześcia, zarządzona w drugiej połowie kwietnia, trwa nadal. O przeciwdziałaniu ewakuacji, jak tego wymaga instrukcja Pana Pełnomocnika Rządu, nie ma mowy, gdyż ewakuacji dokonuje SS i Gestapo, otaczając w nocy (nad ranem) nieoczekiwanie poszczególne dzielnice i wyrzuca wszystkich siłą. Oczywiście zarządzenia w myśl instrukcji powyższej wydane przekazałem i są wypadki ukrywania się.
Poza Brześciem, inne miejscowości ewakuowane w ten sposób nie są, lecz ludność w obawie, że nastąpi też przymusowe wywiezienie do obozów – zaczyna sama wyjeżdżać. Nie jest to jeszcze masowe, spotkałem jednak sporo Polaków z Pińska, Kobrynia, którzy tu schronili się, wśród nich nawet współpracownicy moi, deklarując powrót natychmiast, gdy nastaną warunki, zapewniające im zabezpieczenie się przed wywiezieniem przez Niemców do obozów.
Po 5 V będą całkowicie ewakuowane urzędy, a Brześć zostanie tylko bazą wojskową, która Niemcy silnie fortyfikują. Gdyby więc Nawe udało się zostać, w mieście trudno byłoby utrzymać się. Aresztowania trwają nadal tak w Brześciu jak i w Kobryniu i okolicy. Tym razem objęto wszystkich podoficerów WP. Polaków niezależnie od ich zachowania się. Oczywiście uderzyło to bardzo i w organizację na całym mym terenie. Normalne sprawozdanie miesięczne wyślę z opóźnieniem, chce bowiem zebrać materiał obfitszy z całego terenu, a łączność obecnie mam trudniejszą”.
Na potrzeby łączności radiowej dla okręgu poleskiego przewidziano jedną radiostację, która została dostarczona delegatowi okręgowemu, nie wiadomo jednak czy dotarła na teren województwa. Wiosną 1944 r., Departament Spraw Wewnętrznych szkolił dwie osoby, przewidziane do obsługi radiostacji ODR Polesie.
Biuro Okręgowego Delegata Rządu.
Personalia kierownika biura nie są znane. Wiadomo jedynie, że został on wyznaczony w 1943 r. i przebywał w Brześciu nad Bugiem, wkrótce jednak „musiał opuścić teren”.
Wydział Bezpieczeństwa.
Kierownik:
- Jerzy Sarnecki.: ?? - 19 luty 1944 r. (aresztowany).
Sarneckiego aresztowano w Warszawie dnia 19 lutego 1944 r. Według raportów z tego okresu (luty – marzec) stan organizacyjny służb bezpieczeństwa w okręgu przedstawiano następująco:
„Pełniący obowiązki Naczelnika Wydziału Bezpieczeństwa w Warszawie, dwóch referentów w Brześciu i Kobryniu”.
Rozwój organizacyjny miał być oparty na kadrze Administracji Zmilitaryzowanej.
Państwowy Korpus Bezpieczeństwa.
Komendant:
mjr Władysław Hołówko „Lubicz”.
"Lubicz" przebywał na stałe w Warszawie (zginął podczas Powstania Warszawskiego). Do PKB okręgu Polesie, rekrutowano głównie policjantów przebywających w Warszawie i jej okolicach.
Stan liczebny, w październiku 1943 r. przedstawiał się następująco:
4 oficerów i 14 szeregowych zawodowych mundurowych.
1 oficer i 4 szeregowych służby śledczej.
8 oficerów i 40 szeregowych „elementu milicyjnego”.
W tym samym miesiącu określono również stan organizacyjny PKB okręgu:
Województwo podzielone zostało na 3 obwody. Sztab Komendy Wojewódzkiej i komend obwodowych w stadium organizacyjnym”.
Skalę rozwoju obrazuje kolejny raport o stanie organizacji z początku 1944 r.:
Komendant PKB w Warszawie. Kilkusetosobowy zespół PKB w pasie nadbużańskim”.
Wydział Prasy i Informacji.
Kierownik:
- N.N. „Rejtan”.
W roku 1943 r., na etacie była jedna osoba, a dziewięć miała status współpracowników honorowych.
Wydatki wydziału na rok 1943, zamknęły się sumą 93 590 zł. Pod koniec tego roku na teren województwa docierało 100 egzemplarzy „Rzeczpospolitej Polskiej”, za pośrednictwem sieci kolportażu delegatury, a także 50 egzemplarzy dzięki pomocy BIP AK. Prasa przestała docierać w połowie 1944 r., w związku z likwidacją aparatu delegatury w okręgu.
Wydział Pracy i Opieki Społecznej.
Brakuje danych personalnych. Stan osobowy wydziału, w roku 1943 wynosił trzech pracowników etatowych i czterech honorowych.
W całym 1943 r., na opiekę społeczną wydano 333 226 zł., 3 000 marek i 35 000 ost-marek.
Wydział Rolnictwa.
Brak danych. W 1943 r., pracowało w nim honorowo osiem lub dziewięć osób.
Wydział Robót Publicznych.
Brak danych. W 1943 r., w wydziale pracował jeden pracownik etatowy.
Wydział Likwidacji Skutków Wojny.
Brak danych. W 1943 r., wydział miał dwóch pracowników etatowych i trzech współpracowników.
Wydział Skarbu.
Brak danych. W 1943 r., pracowało tu honorowo dziewięć osób.
Okręgowe Biuro Oświaty i Kultury.
Kierownicy:
- Stanisław Szopa.
- Władysław Ścibora.
W roku 1943 na etacie wydziału znajdowało się od czterech do sześciu pracowników, a na jego działalność wydano 275 396 zł. W latach 1943 – 44 w Brześciu nad Bugiem działało Biuro Tajnego Nauczania, w którym pracowali: na stanowisku kierownika - Bronisława Brydak-Dobrowolska „Roma”, Jadwiga Osiecka – referent szkolnictwa powszechnego, Jan Perdenia – referent szkolnictwa średniego i księgowość, Bronisława Perdenia – sekretariat.
Latem 1943 r. do Brześcia nad Bugiem przybył Stanisław Szopa – szef wydziału, który zatwierdził istniejący skład kierownictwa tajnej oświaty. Szopa działał do momentu aresztowania w styczniu 1944 r.
Terenowe organa Okręgowej Delegatury Rządu Polesie.
Powiatowa Delegatura Rządu Brześć nad Bugiem.
Brak danych.
Powiatowa Delegatura – Kobryń.
Brak danych.
Źródła:
* Waldemar Grabowski "Polska Tajna Administracja Cywilna 1940 - 1945".
* Waldemar Grabowski "Delegatura Rządu Rzeczypospolitej Polskiej na Kraj 1940 - 1945."
Redakcja Dws-Xip.pl pragnie gorąco podziękować Panu dr hab. Waldemarowi Grabowskiemu za zezwolenie na publikację obszernego tekstu oraz zdjęć, pochodzących z monografii "Polska Tajna Administracja Cywilna 1940 - 1945".
Koniec.
|