Nr ISSN 2082-7431
Serwis Polska Podziemna
Dział "Postacie".
ŻAK, Franciszek.


ŻAK, Franciszek.

Pułkownik służby stałej piechoty.



Pseudonimy: „Doktor”, „Franek”, „Ignacy”, „Inżynier”, „Prokurent”, „Raźny”, „Róg”, „Siwy”, „Siwosz”, „Wir”, „Zuzia” vel Franciszek Jankowski, vel Franciszek Raźny, vel Franciszek Żakowski vel Franciszek Żaczkowski..

Urodzony: 6 września 1897 r., w Krakowie.

Zmarł: 29 grudnia 1952 r., w Namysłowie.


Promocje:

Pułkownik.: 23 stycznia 1945 r., ze starszeństwem z 1 stycznia 1945 r.
Podpułkownik.: 11 listopada 1942 r.
Major.: 1 stycznia 1932 r.
Kapitan.: 17 grudnia 1924 r., ze starszeństwem z 15 sierpnia 1924 r.
Porucznik.: 1 października 1921 r. ze starszeństwem z 22 grudnia 1920 r.
Podporucznik.: 1 czerwca 1919 r.

Funkcje:

Członek Związku Strzeleckiego Okręgu Kraków.: listopad 1912 - sierpień 1914 r.
Uczestnik kursu podoficerskiego i szturmowego Związku Strzeleckiego.: ?? - ??
Sekcyjny w IV Batalionie Związku Strzeleckiego.: ?? - koniec sierpnia 1914 r.
Służba w Komendzie Głównej Związku Strzeleckiego (Kraków).: lipiec - sierpień 1914 r.
Służba w 1 Pułku Piechoty Legionów, I Brygady Legionów Polskich.: koniec sierpnia 1914 - lipiec 1917 r.
Służba w Kompanii Saperów 1 Pułku Piechoty Legionów.: 5 - 28 stycznia 1915 r.
Służba w V Batalionie, 1 Pułku Piechoty Legionów.: 28 stycznia 1915 - lipiec 1916 r.
Dowódca plutonu w Szpitalu Kadry Legionów.: wrzesień - grudzień 1916 r.
Uczestnik kursu dla niższych oficerów przy III Batalionie, 5 Pułku Piechoty Legionów.: 1 grudnia 1916 - ??
Wcielony do armii austriackiej.: wrzesień 1917 r.
Pobyt w obozie szkoleniowym w Tyrolu.: październik - grudzień 1917 r.
Skierowany do obozu szkoleniowego w Witkowicach.: luty 1918 r.
Służba w szeregach 10 Pułku Piechoty armii austriackiej.: ?? - ??
Służba w szeregach 77 Pułku Piechoty armii austriackiej.: ?? - ??
Członek Polskiej Organizacji Wojskowej w Krakowie.: październik (?) - listopad 1918 r.
Służba w Kompanii Sztabowej Dowództwa Okręgu Generalnego nr V Kraków.: 22 stycznia - 6 kwietnia 1919 r.
Dowódca 1 Kompanii III Batalionu Wartowniczego.: 6 kwietnia - 2 czerwca 1919 r.
Adiutant III Batalionu Wartowniczego.: 2 czerwca 1919 - 15 luty 1920 r.
Dowódca 3 Kompanii, III Batalionu Wartowniczego.: 15 luty 1920 - ??
Służba w 5 Pułku Piechoty Legionów.: ?? - ??
Referent ewidencyjny w Wydziale Va Dowództwa Okręgu Generalnego nr III Kielce.: lipiec 1920 - ??
Referent ewidencyjny w Wydziale Va Dowództwa Okręgu Generalnego nr X Przemyśl.: ?? - 30 września 1922 r. (?)
Oficer w 17 Pułku Piechoty (Rzeszów).: 30 września - 6 października 1922 r.
Referent w Wydziale V Dowództwa Okręgu Generalnego X Przemyśl.: 6 października 1922 - 1 października 1923 r.
Uczestnik kursu doszkalającego dla młodszych oficerów w Szkole Podchorążych Piechoty w Warszawie.: 1 października 1923 - ??
Oficer w 5 kompanii, II Batalionu 38 Pułku Piechoty.: marzec - 30 kwietnia 1924 r.
Uczestnik kursu stażowego oficerów piechoty przy 10 Pułku Saperów w Przemyślu.: 30 kwietnia - listopad 1924 r.
Dowódca plutonu pionierów w 38 Pułku Piechoty.: 1 listopada 1924 - ??
Dowódca plutonu łączności w 38 Pułku Piechoty.: 4 listopada - 2 grudnia 1924 r.
Kierownik kursu pionierów dla podoficerów rezerwy przy 38 Pułku Piechoty.: 9 stycznia 1925 - ??
Staż w Biurze Personalnym Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie.: czerwiec - sierpień 1927 r.
Dowódca dywizyjnego Kursu Pionierów przy 38 Pułku Piechoty (Przemyśl).: 15 stycznia - 5 kwietnia 1928 r.
Dowódca dywizyjnego Kursu Pionierów przy 38 Pułku Piechoty (Przemyśl).: 26 stycznia - maj 1929 r.
Dowódca kompanii w 38 Pułku Piechoty (Przemyśl).: ?? - styczeń 1932 r. (?)
Dowódca batalionu w 38 Pułku Piechoty.: styczeń - grudzień 1932 r.
Komendant Obwodowy Przysposobienia Wojskowego i Wychowania Fizycznego przy 38 Pułku Piechoty.: grudzień 1932 - 1935 r.
Dowódca batalionu 74 Pułku Piechoty (Lubliniec).: 1935 - sierpień 1939 r.(?)
Dowódca Batalionu Obrony Narodowej "Lubliniec", Krakowska Brygada Kawalerii.: sierpień - wrzesień 1939 r.
Zaprzysiężony w szeregi Służby Zwycięstwu Polski.: koniec listopada 1939 r.
Oficer Inspekcyjny SZP/ZWZ w Nowym Sączu.: grudzień 1919 - początek 1940 r.
Komendant Inspektoratu Nowy Sącz.: początek 1940 - marzec 1941 r.
Komendant Inspektoratu Rejonowego Zamość, Okręg Lublin ZWZ-AK.: lipiec 1941 - grudzień 1942 r. Szef sztabu Komendy Okręgu Lublin.: grudzień 1942 - sierpień 1944 r.
Komendant Okręgu Lublin AK.: sierpień 1944 (formalnie od października)- 19 styczeń 1945 r.
Komendant Okręgu Lublin Ruchu Obywatelskiego Armii Krajowej.: 19 stycznia 1945 - 21 marca 1945 r.
Przewodniczący Komisji Likwidacyjnej ds. AK na Okręg Lublin.: wrzesień 1945 - początek 1946 r.

Opinie:

Notatki:

Syn Jana (pracownika budowlanego) i Marii z domu Batko. Mieszkał w Krakowie, gdzie od 1905 r., uczęszczał do Szkoły Powszechnej im. św. Barbary. W latach 1909-1912 był uczniem Szkoły Wydziałowej im. Św. Jana Kantego. Od 1912 r., był słuchaczem Wyższej Szkoły Przemysłowej w Krakowie.
W listopadzie 1912 r., wstąpił do Związku Strzeleckiego. Przydzielony został do plutonu dowodzonego przez Alojzego Konasa „Wira” w kompanii Tomasza Arciszewskiego. Używał wówczas pseudonimu „Raźny”. Brał udział we wszystkich ćwiczeniach organizowanych przez Okręg ZS Kraków, a także w ćwiczeniach międzyokręgowych ZS we Lwowie i Rzeszowie.
Przeszedł przeszkolenie na kursie podoficerskim oraz ukończył kurs szturmowy. W lipcu i sierpniu 1914 r., jako sekcyjny w IV Batalionie Tadeusza Furgalskiego „Wyrwy” pełnił służbę w KG ZS przy ul. Siemiradzkiego w Krakowie. Rozwoził rozkazy mobilizacyjne wydane przez Józefa Piłsudskiego. 8 sierpnia 1914 r., wymaszerował z Krakowa wraz z IV Batalionem i 12 sierpnia przekroczył granicę Kongresówki.

Uczestniczył we wszystkich walkach z Rosjanami w grupie dowodzonej przez Józefa Piłsudskiego. W końcu sierpnia 1914 r., jego batalion został włączony do utworzonego 1 pułku Piechoty Leg., w składzie I Brygady Legionów Polskich. Brał udział w walkach na Podkarpaciu. 5 stycznia 1915 r., podczas odpoczynku jego jednostki w Kętach Wadowickich został przeniesiony do kompanii saperów 1 pp. Leg., gdzie odbył przeszkolenie z zakresu saperstwa.
28 stycznia 1915 r., został przeniesiony do V Batalionu, dowodzonego przez A. Konasa, w którego szeregach brał udział w walkach na froncie rosyjskim. W kwietniu 1916 r., został awansowany do stopnia sierżanta. Dowodził wówczas sekcją.
W lipcu 1916 r., podczas walk na Wołyniu został ranny i przebywał w szpitalu polowym. Po podleczeniu ran powrócił do dalszej służby i na początku września 1916 r., został przeniesiony do szpitala Kadry Legionów w Dęblinie na stanowisko dowódcy plutonu. 1 grudnia 1916 r., został skierowany na niższy kurs szkoły oficerskiej Legionów przy III Batalionie 5 pp. Leg.

W lipcu 1917 r., po kryzysie przysięgowym, został internowany w obozie w Szczypiornie koło Kalisza. We wrześniu tego roku został wcielony do armii austriackiej i skierowany do stacji zbornej w Przemyślu, gdzie zachorował na malarię. Od 29 września przebywał w przemyskim szpitalu. W październiku 1917 r., odesłano go do obozu szkoleniowego w Tyrolu, skąd już w grudniu zdezerterował, a następnie powrócił do Krakowa.
W styczniu 1918 r., został aresztowany przez austriacką żandarmerię wojskową i odesłany ponownie do stacji zbornej w Przemyślu. W lutym 1918 r., skierowany do obozu szkoleniowego w Witkowicach niedaleko Krakowa. Po przeszkoleniu został przeniesiony z grupą P-10 na front włoski. W Udane zostaje wcielony do 10 pp., wkrótce jednak przeniesiony do 77 pp.
Brał udział w walkach jako dowódca plutonu, potem zastępca dowódcy kompanii. We wrześniu 1918 r., przeniesiony do Szkoły Lotniczej w Neu Neustadt w Austrii, skąd w październiku tego roku zdezerterował i przedostał się do Krakowa. Tam nawiązał kontakty z płk Julianem Kulczyckim „Sasem”, Komendantem POW w Krakowie. Jako członek POW brał udział w rozbrajaniu żołnierzy austriackich w Krakowie. 7 listopada 1918 r., zgłosił się ochotniczo do organizowanej w Krakowie eskadry lotniczej Wojska Polskiego.

22 stycznia 1919 r., w stopniu sierżanta został przeniesiony do Kompanii Sztabowej DOG Kielce. 19 lutego 1919 r., otrzymał awans do stopnia podchorążego. Od 6 kwietnia 1919 r.,dowodził 1 kompanią III Batalionu Wartowniczego w Kielcach. 1 czerwca 1919 r., został awansowany do stopnia podporucznika służby stałej piechoty. W okresie od 2 czerwca 1919 do 15 lutego 1920 r., był adiutantem III Batalionu Wartowniczego. Od 15 lutego 1920 r., dowódca 3 kompanii w III Baonie Wartowniczym. Następnie wraz z batalionem przydzielony do 5 pp. Leg.
W szeregach tego pułku brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. W lipcu 1920 r., został przeniesiony na stanowisko referenta ewidencyjnego w Wydziale Va DOG Kielce. 1 października 1921 r., otrzymał awans do stopnia porucznika służby stałej piechoty. W grudniu 1921 r., został zweryfikowany w tym stopniu ze starszeństwem z 22 grudnia 1920 r. Po utworzeniu Dowództwa Okręgu Korpusu X został przeniesiony do Przemyśla na równorzędne stanowisko. 30 września 1922 r., etatowo przeniesiony do 17 pp. w Rzeszowie.
6 października 1922 r., powrócił, ponownie etatowo, na stanowisko referenta w Wydziale V DOK X w Przemyślu.

1 października 1923 r., został skierowany na kurs doszkalający dla młodszych oficerów w Szkole Podchorążych Piechoty w Warszawie. Po ukończeniu kursu, w marcu 1924 r., został przydzielony do 5 kompanii, II batalionu 38 pp. w Przemyślu. 30 kwietnia 1924 r., skierowany na kurs stażowy oficerów piechoty przy 10 pułku saperów w Przemyślu. Od 1 listopada 1924 r., był dowódcą plutonu pionierów 38 pp.
17 grudnia 1924 r., został awansowany do stopnia kapitana służby stałej ze starszeństwem z 15 sierpnia 1924 r . W okresie od 4 listopada do 2 grudnia 1924 r., pełnił jednocześnie obowiązki dowódcy plutonu łączności w 38 pp.
Od 9 stycznia 1925 r., był kierownikiem kursu pionierów dla podoficerów rezerwy przy 38 pp. W okresie od czerwca do sierpnia 1927 r., odbywał staż w Biurze Personalnym Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie. Od 15 stycznia do 5 kwietnia 1928 r., oraz od 26 stycznia do maja 1929 był dowódcą Dywizyjnego Kursu Pionierów przy 38 pp. w Przemyślu. Następnie był dowódcą kompanii w 38 pp.

1 stycznia 1932 r., został awansowany do stopnia majora służby stałej piechoty. W okresie od stycznia do grudnia 1932 r., był dowódcą batalionu w 38 Pułku Piechoty. Od grudnia 1932 do 1935 r., Komendantem Obwodowym PW i WF przy 38 pp. Jednocześnie działał w Związku Strzeleckim, Związku Legionistów oraz Lidze Obrony Powietrznej Kraju. Wchodził w skład Zarządu Ligi Morskiej i Kolonialnej oraz Koła Przyjaciół Harcerzy.
Z racji pełnionej funkcji stale współpracował z młodzieżą. W 1935 r., został przeniesiony na stanowisko dowódcy batalionu w 74 pp. w Lublińcu. W sierpniu 1939 r., mianowany dowódcą Batalionu Obrony Narodowej „Lubliniec”, którym dowodził podczas Wojny Obronnej 1939 r., w składzie Krakowskiej Brygady Kawalerii. W czasie walk pod Koniecpolem został ranny, po czym przebywał w szpitalu. Uniknął niewoli i powrócił do Krakowa.
Od końca listopada 1939 r., działał w strukturach krakowskiej Służby Zwycięstwu Polski. W grudniu 1939 r., został mianowany oficerem inspekcyjnym SZP/ZWZ w Nowym Sączu.

Od początku 1940 r., Komendant Inspektoratu Rejonowego ZWZ Nowy Sącz. Organizował struktury konspiracyjne Inspektoratu, w skład którego wchodziły obwody: Nowy Sącz, Limanowa i Gorlice. Początkowo mieszkał na kwaterze konspiracyjnej w Rupniewie, później w Woli Skrzydlańskiej u Stefanii Olwrówny, następnie w dworku Dunikowskich w Łososinie Dolnej. Od kwietnia 1940 r., korzystał także z kwatery przy ul. Grodzkiej 16 w Nowym Sączu.
20 marca 1941 r., wyjechał do Krakowa na odprawę do Komendy Okręgu ZWZ Kraków, co uratowało go przed aresztowaniem. W dniu 22 marca 1941 r., gestapo wtargnęło do jego kwatery przy ul. Grodzkiej 16 w Nowym Sączu. Ostrzeżony o tym nie wrócił już do Nowego Sącza. Ukrywał się na terenie Obwodu ZWZ Limanowa, na konspiracyjnej kwaterze zorganizowanej przez kpt. Wacława Szyćko „Wiktora” Komendanta Obwodu ZWZ Limanowa.

Zdekonspirowany i zagrożony aresztowaniem w końcu marca 1941 r., przekazał funkcję Komendanta Inspektoratu kapitanowi Wacławowi Szyćko i oddał się do dyspozycji Komendy Okręgu Kraków ZWZ. W czerwcu 1941 r., został przeniesiony do Okręgu ZWZ Lublin, gdzie od lipca 1941 r., objął funkcję Komendanta Inspektoratu Rejonowego Zamość ZWZ/AK. W oparciu o ocalały od aresztowań aktyw ZWZ odbudowywał struktury inspektoratu, którym dowodził do grudnia 1942 r. W uznaniu zasług, w dniu 11 listopada 1942 r., został awansowany do stopnia podpułkownika służby stałej piechoty.
W grudniu 1942 r., został przeniesiony na stanowisko szefa sztabu Komendy Okręgu AK Lublin. W okresie „Burzy”, w 1944 r., stał na czele tzw. ekipy zastępczej, która miała pozostać w konspiracji na wypadek wkroczenia Armii Czerwonej na teren Okręgu. Kwaterował wówczas w rejonie Krzczonowa.
W sierpniu 1944 r., po aresztowaniu gen. bryg. Kazimierza Tumidajskiego „Marcina” przez NKWD oraz jego uwięzieniu, przejął dowodzenie Okręgiem Lublin AK.

Jesienią 1944 r., informował w swoich depeszach władze w Londynie o narastającym terrorze sowieckim, masowych aresztowaniach i wywózkach do łagrów żołnierzy AK. W październiku 1944 r., otrzymał formalną nominację z KG AK na stanowisko Komendanta Okręgu Lublin. W listopadzie 1944 r., odbudował struktury sztabu Okręgu Lublin, które na przełomie listopada i grudnia 1944 r., zostały częściowo rozbite przez NKWD/UB.
Poszukiwany i tropiony przez NKWD i UB ukrywał się. 20 listopada 1944 r., przebrany przez ks. Gorzkowskiego „Devola” w sutannę wyjechał z Lublina z W. Pawlickim „Zychem” do podlubelskiej wsi Dąbrowica, gdzie zatrzymali się u szwagra W. Pawlickiego. Utrzymywał w tym czasie kontakty z organizacją w Lublinie przez łączniczkę Wiesławę Paryż.
Tą drogą dotarły do niego informacje o dalszych aresztowaniach dokonywanych przez NKWD i UB na terenie Lublina. 11 grudnia 1944 r., razem z „Zychem” wyjechał do Warszawy i zamieszkał pod przybranym nazwiskiem na Pradze, przy ul. Grochowskiej. Podjął pracę w fabryce zapalniczek. Utrzymywał kontakt z okręgiem. W tym czasie funkcjonowały jeszcze struktury terenowe okręgu.

W listopadzie 1944 r., Komendę Okręgu Lublin, w szkieletowej formie, udało się odbudować mjr. Jerzemu Iszkowskiemu „”Kordowi”, który kierował podległą strukturą do grudnia 1944 r. W styczniu 1945 r., ponownie podjął działalność i po nawiązaniu kontaktów nadal dowodził okręgiem, który po rozwiązaniu Armii Krajowej w dniu 19 stycznia 1945 r., przyjął nazwę Ruchu Obywatelskiego Armii Krajowej. 23 stycznia 1945 r., rozkazem likwidacyjnym Komendy Głównej AK, został awansowany do stopnia pułkownika służby stałej ze starszeństwem z 1 stycznia 1945 r.
W celu podjęcia dalszych działań i ustalenia form działalności konspiracyjnej zwołał na 21 marca 1945 r., odprawę z członkami sztabu okręgu oraz z inspektorami rejonowymi w lokalu konspiracyjnym przy ul. Brukowej nr 26 na Pradze w Warszawie. W dniu 21 marca 1945 r., podczas trwania odprawy budynek, gdzie odbywała się odprawa został otoczony przez NKWD a uczestnicy odprawy zostali aresztowani i uwięzieni. Aresztowano wówczas m.in.: mjr. A. Pstrockiego „Prawdzica”, „Wacława” Komendanta Inspektoratu AK/ROAK Zamość, zamordowanego potem przez UB oraz ppłk. W. Zalewskiego „Leśnika” Komendanta Inspektoratu AK/ROAK Chełm.

Po aresztowaniu był więziony przez NKWD w Warszawie, skąd przewieziono go do więzienia NKWD przy ul. Chopina w Lublinie. Przekazany do dyspozycji Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego był więziony na Zamku Lubelskim. W trakcie pobytu w więzieniach NKWD i UB był w toku przesłuchań wielokrotnie torturowany. Przeszedł ciężkie śledztwo. Po rozpoczęciu akcji ujawniania struktur przez płk. Mazurkiewicza „Radosława”, dla ratowania życia zgodził się zostać zastępcą przewodniczącego Komisji Likwidacyjnej ds. AK na Okręg Lubelski.
W związku z przyjęciem wspomnianej wyżej funkcji został na początku września 1945 r., zwolniony z więzienia. W tym czasie przeprowadził także swoje formalne ujawnienie. Po zakończeniu prac komisji na początku 1946 r., powrócił do Warszawy i podjął pracę zawodową w Ministerstwie Finansów. Otrzymał wówczas zlecenie zorganizowania Oddziału Komunalnej Kasy Oszczędności w Polanicy Zdroju.
W 1947 r., został przeniesiony z analogicznym zadaniem do Namysłowa koło Oleśnicy. Po przekształceniu KKO w Bank Rolny został mianowany dyrektorem tego banku. Był w tym okresie czasu inwigilowany przez agentów UB. Na początku lat pięćdziesiątych, z powodu swej przeszłości został zwolniony z zajmowanej posady. Nękany przez UB miał trudności z uzyskaniem odpowiedniej pracy. Jednak w końcu udało mu się zatrudnić na stanowisku głównego księgowego w tartaku w Namysłowie, gdzie mieszkał z rodziną.

Zmarł w Namysłowie 29 grudnia 1952 r., i pochowany został na miejscowym cmentarzu. Żonaty od 1920 r., z Magdaleną z domu Przebindą. Mieli córkę Krystynę – Marię (ur. 1921 r.) oraz syna Jerzego Pawła (ur. 1924 r.). Uwaga: zmiana urzędowa daty urodzenia z 6 września 1896 na 6 września 1897 r.

Odznaczenia m.in.:

Virtuti Militari V klasy nr 5 935 (1920 r.),
Krzyż Niepodległości,
Krzyż Walecznych (pęciokrotnie),
Srebrny Krzyż Zasługi,
Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami,
Medal Dziesięciolecia Odzyskania Niepodległości,
Medal za Wojnę 1918-1921,
Medal za Ratowanie Ginących.




powrót.


© copyright 2005 - 2007, Radosław ""Butryk"" Butryński
Design by Scypion