Nr ISSN 2082-7431
Serwis Polska Podziemna
Dział "Postacie".
ŻYŁKA-ŻEBRACKI, Zygmunt.


ŻYŁKA-ŻEBRACKI, Zygmunt.

Pułkownik w stanie spoczynku.



Pseudonimy: "Ax", „Czarny”, „Zygmunt”, „Żelan”, „Żeliwa”,
vel Henryk Zygmunt..

Urodzony: 22 kwietnia 1907 r., w Jaćmierzu, powiat Sanok.

Zmarł: 7 lipca 1997 r., w Sanoku.


Promocje:

Pułkownik.: 1991 r.
Podpułkownik.: 1945 r.
Major.: 3 maja 1944 r.
Kapitan.: 3 maja 1942 r.
Porucznik.: 1 stycznia 1936 r.
Podporucznik.: 15 sierpnia 1933 r.

Funkcje:

Służba wojskowa w Szkole Podchorążych Piechoty w Różanie.: 1930 - 1931 r.
Służba wojskowa w Szkole Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej-Komorowie.: 1931 - 1933 r.
Dowódca plutonu w 15 Pułku Piechoty w 15 Pułku Piechoty "Wilków" (Dęblin).: 1933 - ??
Uczestnik kursu inżynieryjno-saperskiego w Modlinie.: 1935 - 1936 r.
Uczestnik kursu z zakresu broni chemicznej w Centrum Wyszkolenia Chemicznego w Warszawie.: ?? - ??
Instruktor w szkole podoficerskiej 15 Pułku Piechoty "Wilków".: ?? - ??
Wykładowca w Szkole Podchorążych Piechoty 28 Dywizji Piechoty przy 15 Pułku Piechoty.: ?? - ??
Dowódca plutonu pionierów w 15 Pułku Piechoty "Wilków".: 1937 - wrzesień 1939 r.
Zaprzysiężony w szeregi Służby Zwycięstwu Polski .: listopad 1939 r.
Dowódca Powiatu Garwolin SZP.: 1939 - 1940 r.
Komendant Obwodu Garwolin, Okręg Łódź ZWZ.: 1940 - luty 1940 r.
Komendant Obwodu Garwolin, Okręg Warszawa-Województwo ZWZ/AK.: luty 1940 - czerwiec 1942 r.
Komendant Obwodu Puławy, Okręg Lublin AK.: sierpień 1942 - listopad 1944 r.
Dowódca Zgrupowania 15 Pułku Piechoty AK "Wilków".: lato 1944 r.
Komendant Inspektoratu Rejonowego Puławy AK.: listopad 1944 - 19 stycznia 1945 r.
Komendant Inspektoratu Rejonowego Puławy Ruchu Oporu Armii Krajowej.: styczeń - 21 marca 1945 r.
Szef wywiadu Komendy Okręgu Lublin WiN.: kwiecień - 9 listopada 1945 r.

Opinie:

Notatki:

Syn Piotra i Józefy z domu Ząbkiewicz. Pochodził z rodziny inteligenckiej. Po ukończeniu szkoły powszechnej uczęszczał do gimnazjum męskiego im. Królowej Jadwigi w Sanoku, gdzie w roku 1929 uzyskał maturę. W okresie nauki był harcerzem sanockiego hufca ZHP, w którym pełnił kolejno funkcje: zastępowego, plutonowego i drużynowego III Drużyny im. Stefana Czarnieckiego.
W 1929 ukończył Państwowe Gimnazjum Męskie w Sanoku. W latach 1930-1931 odbył służbę wojskową w Szkole Podchorążych Piechoty w Różanie, gdzie przeszedł przeszkolenie unitarne.
W okresie od 1931 do sierpnia 1933 r., służył w Szkole Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej-Komorowie. 15 sierpnia 1933 r., otrzymał promocję do stopnia podporucznika służby stałej piechoty z przydziałem do 15 pp. „Wilków” w Dęblinie na stanowisko dowódcy plutonu.
W latach 1935-1936 ukończył w Modlinie kurs inżynieryjno-saperski, a następnie w Centrum Wyszkolenia Chemicznego w Warszawie kurs z zakresu broni chemicznej.

1 stycznia 1936 r., otrzymał awans do stopnia porucznika służby stałej piechoty, po czym został przeniesiony na stanowisko instruktora pułkowej szkoły podoficerskiej, a następnie do Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty 28 DP przy 15 pp. w Dęblinie, gdzie był wykładowcą.
W latach 1937-1939 pełnił funkcję dowódcy plutonu pionierów w 15 pp. Wiosną 1939 r., zorganizował w pułku sekcję szermierczą. W Wojnie Obronnej 1939 r., dowodził wspomnianym już plutonem pionierów 15 pp.
Uczestniczył w walkach z wrogiem w rejonie Zduńskiej Woli. 7 września pod Pabianicami jego pluton po ciężkich walkach został rozbity.
Z grupą żołnierzy i oficerów 15 pp. przedarł się do Modlina. Walczył w obronie tej twierdzy. Podczas walk odznaczył się męstwem i odwagą za co został odznaczony Krzyżem Virtuti Militari V klasy.

Udało mu sie uniknąć niewoli niemieckiej. W cywilnym ubraniu przedostał się do Warszawy, potem ukrywał się w rejonie Maciejowic. W listopadzie 1939 r., został zaprzysiężony przez mjr. Drewnowskiego „Brzozę”, „Romana” do Służby Zwycięstwu Polski i skierowany do dyspozycji Dowódcy Wojewódzkiego SZP w Lublinie mjr. Spychalskiego. Ten mianował go Dowódcą Powiatowym SZP w Garwolinie. Organizował struktury konspiracyjne na tym terenie.
W grudniu 1939 r., udało mu się wcielić do SZP niektóre lokalne organizacje konspiracyjne. Od początku 1940 r., pełnił funkcję Komendanta Obwodu Garwolin ZWZ, który do lutego 1940 r., organizacyjnie podlegał Komendzie Okręgu Lublin, następnie został przekazany do Okręgu Warszawa-Województwo. W tym czasie utworzył sztab obwodu, a następnie rozbudował struktury terenowe.

Jako dowódca i żołnierz cieszył się dużym szacunkiem i uznaniem podwładnych oraz działaczy różnych struktur niepodległościowych, działających na tym terenie. Nadzorował organizowanie Związku Odwetu, przemianowanego w 1942 r., w Kedyw.
Oficjalnie był zatrudniony w Zarządzie Drogowym, potem w Zarządzie Dróg Wodnych w Puławach. 3 maja 1942 r., rozkazem KG AK został awansowany do stopnia kapitana służby stałej piechoty.
Pod koniec czerwca 1942 r., jako zagrożony aresztowaniem został przeniesiony na funkcję Komendanta Obwodu Puławy w Okręgu Lublin AK. W marcu 1944 r., przeprowadził na podległym terenie scalenie struktur Batalionów Chłopskich z Armią Krajową.
Zainicjował organizowanie oddziałów partyzanckich, a także wzmożył działalności dywersyjno-sabotażowych przeciwko siłom niemieckim.

3 maja 1944 r., w uznaniu zasług został awansowany do stopnia majora służby stałej piechoty. Latem 1944 r., w okresie „Burzy” dowodził Zgrupowaniem 15 pp AK „Wilków”. Po wejściu wojsk sowieckich pozostał nadal w konspiracji. W listopadzie 1944 r., po aresztowaniu w Lublinie przez komunistów mjr. Kowalskiego „Rocha”, został w jego miejsce mianowany Komendantem Inspektoratu Rejonowego Puławy AK.
Odbudował rozbite aresztowaniami struktury inspektoratu. Po rozwiązaniu Armii Krajowej (19 stycznia 1945 r.) działał w strukturach Ruchu Oporu Armii Krajowej, w którym nadal pełnił funkcję inspektora.
W dniu 21 marca 1945 r., brał udział w odprawie zorganizowanej przez Komendanta Okręgu Lublin AK/ROAK płk. Franciszka Żaka „Roga”, w lokalu kontaktowym przy ul. Brukowej 26 na Pradze w Warszawie. Jeszcze w jej trakcie został aresztowany przez agentów NKWD.
Początkowo został osadzony w więzieniu NKWD w Warszawie, skąd przewieziono go do Lublina i uwięziono w siedzibie NKWD przy ulicy Chopina 18. Podczas przesłuchań był torturowany i bity.

W lipcu 1945 został uwięziony na Zamku Lubelskim. 16 marca 1946 r., na mocy amnestii został zwolniony bez rozprawy. Po odzyskaniu wolności wyjechał do Warszawy, gdzie zamieszkał na stałe. W kwietniu 1946 r., podjął działalność konspiracyjną w WiN. Pod pseudonimem „Ax” pełnił funkcję szefa wywiadu Komendy Okręgu Lublin WiN.
9 listopada 1945 r., został zatrzymany przez agentów MBP i uwięziony. Przeszedł ciężkie śledztwo. Podczas rozmów prowadzonych przez przedstawicieli WiN z Okręgu Lublin z funkcjonariuszami MBP w sprawie ujawnienia Oddziału „Zapory’ ustalono, że jednym z warunków dojścia do porozumienia będzie uwolnienie więzionych członków konspiracji.
W związku ze wspomnianymi wyżej pertraktacjami, na podstawie amnestii z 22 lutego 1947 r., został w dniu 17 czerwca tego roku zwolniony z więzienia.
Po odzyskaniu wolności powrócił do Warszawy. Od 1947 r., pracował zawodowo w Państwowym Przedsiębiorstwie Traktorów i Maszyn, potem w Zakładach Przemysłu Drzewnego. 22 września 1951 r., brał udział w Warszawie w pogrzebie swego zastępcy z AK mjr. Piotra Ignacaka „Justa”, który zmarł w wyniku obrażeń odniesionych w więzieniu UB.

27 lipca 1952 r., został ponownie zatrzymany w Warszawie przez UB i uwięziony pod zarzutem przynależności do nielegalnej organizacji. Postanowienie o zastosowaniu wobec niego tymczasowego aresztowania wydała Naczelna Prokuratura Wojskowa w Warszawie. Więziony w śledztwie przez okres 12 miesięcy. Bity i torturowany w celu wymuszenia obciążających go zeznań oraz aresztowanych w tej sprawie jego podwładnych: kpt. A. Walusińskiego, kpt. S. Węgrowskiego oraz por. R. Bijasiewicza szefa Oddziału I Komendy Okręgu Lublin AK.
Wyrokiem WSR Warszawa z dnia 30 września 1953 r., został skazany na karę 12 lat więzienia oraz kary dodatkowe; pozbawienie wszelkich praw publicznych i obywatelskich na lat 5 i przepadek mienia.
Bezpośrednio po procesie był więziony w więzieniu na Mokotowie. W dniu 7 stycznia 1954 r., został osadzony w CWK Wronki. W dniu 20 sierpnia 1954 r., przewieziony z CWK Wronki do ZK Warszawa I Mokotów do dyspozycji MBP, skąd przeniesiono go do ZK Barczewo. W dniu 23 marca 1956 r., został ponownie osadzony w CWK Wronki.

14 listopada 1956 r., na mocy amnestii z 27 kwietnia został warunkowo zwolniony z CWK Wronki. Powrócił do swego mieszkania w Warszawie. W 1957 r., w wyniku wniesionej rewizji został przez Sąd Najwyższy całkowicie zrehabilitowany. Na kursach wieczorowych organizowanych przez NOT ukończył studia wyższe z tytułem inż. budownictwa.
Pracował zawodowo w Zjednoczeniu Budownictwa Miejskiego w Warszawie. Mieszkał w tym czasie przy ul. Wieniawskiego na Żoliborzu. W latach sześćdziesiątych pracował w swoim zawodzie w Przedsiębiorstwie Robót Kolejowych w Warszawie.
27 lipca 1970 r., został aresztowany przez SB pod zarzutem przynależności do nielegalnej organizacji „Ruch”. Więziony w areszcie śledczym przy ul. Rakowieckiej w Warszawie. W trakcie rewizji mieszkania skonfiskowano mu przygotowywane opracowanie o dziejach 15 pp. AK „Wilków”.

Po umorzeniu sprawy, 15 maja 1971 r., został zwolniony z więzienia. Powrócił do pracy zawodowej. 30 kwietnia 1974 r., przeszedł na emeryturę. Zbierał nadal materiały historyczne i opracował monografię 15 pp. AK „Wilków”. Inicjował budowę pomników i tablic upamiętniających działalność Armii Krajowej. Organizował środowisko 15 pp. AK. W latach późniejszych przeprowadził się z żoną do Sanoka, gdzie zmarł w dniu 7 lipca 1997 r. Pochowany na cmentarzu w Sanoku.

Żonaty z Marią Aleksandrą z domu Hycaj, nauczycielką, żołnierzem AK o pseudonimie „Azalia Potyńska”. W 1945 r., został awansowany przez władze wojskowe w Londynie do stopnia podpułkownika, natomiast w 1991, na wniosek Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej awansowany przez MON do stopnia pułkownika w stanie spoczynku.

Odznaczenia m.in.:

Virtuti Militari IV klasy, (wrzesień 1944 r.).
Virtuti Militari V klasy, nr leg. 14 298, (wrzesień 1939 r.).
Krzyż Walecznych (czterokrotnie).
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1994 r.).




powrót do spisu treści


© copyright 2005 - 2007, Radosław ""Butryk"" Butryński
Design by Scypion