Nr ISSN 2082-7431
Serwis Polska Podziemna
Dział "Postacie".
ZADZIERSKI, Józef.


ZADZIERSKI, Józef

Kapitan. Żołnierz NOW. Dowódca oddziału partyzanckiego 1943-1946 r.



Pseudonimy: "Wołyniak", "Zawisza".

Urodzony: wrzesień 1923 r. w Kostopolu, woj. wołyńskie.

Zmarł: 28 na 29 grudnia 1946 r. w Szegdach, pow. Przeworsk, woj. rzeszowskie.


Promocje:

Kapitan.:

Funkcje:

Żołnierz Samodzielnej Grupy Operacyjnej "Polesie".: (wrzesień 1939 r.)
Żołnierz w oddziale partyzanckim Jana Kamera "Bolesława".: ??
Żołnierz oddziału partyzanckiego NOW "Ojca Jana".: ??
Dowódca oddziału partyzanckiego.: 1943 - 1946 r.

Opinie:

Notatki:

Najmłodszy syn Władysława (urzędnika i działacza narodowego; zginął w czasie wojny w niewyjaśnionych okolicznościach) i Stanisławy z d. Korczyc-Brochwicz (zginęła w Powstaniu Warszawskim).
Po ukończeniu szkoły powszechnej przez kilka miesięcy był adeptem Korpusu Kadetów nr 1 im. Marszałka Józefa Piłsudskiego we Lwowie, skąd zabrał go ojciec obawiając się wpływu piłsudczyków na syna. Od 1937 r. mieszkał wraz z rodzicami w Warszawie, gdzie do wybuchu wojny ukończył drugą klasę gimnazjum.
Po wybuchu wojny uciekł z domu i walczył jako zwiadowca konny w Samodzielnej Grupie Opracyjnej "Polesie" gen. Franciszka Kleeberga. Po bitwie pod Kockiem dostał się do niewoli niemieckiej, z której został zwolniony jako małoletni.

Od jesieni 1939 r. w konspiracji antyniemieckiej o orientacji narodowej. Po uzyskaniu matury na tajnych kompletach, ukończył podziemną podchorążówkę NOW prowadzoną w Dańkowie w powiecie grójeckim, będąc jednocześnie członkiem oddziału dywersyjno-bojowego dowodzonego przez Jana Kamera "Bolesława" o pseudonimie "Zawisza".
Wiosną 1943 r. zagrożony dekonspiracją musiał opuścić najpierw Grójeckie, potem Warszawę. W maju został przeniesiony do Okręgu Rzeszów NOW. W oddziale por. Franciszka Przysiężniaka od końca maja 1943 r.
Brał udział w potyczkach z Niemcami i Ukraińcami (26 lipca w Bukowinie, 1 sierpnia w lasach koło Brzyskiej Woli na Zasaniu, 23 września pod Ujściem niedaleko Biłgoraja, 12 października pod Dąbrowicą koło Ulanowa, 17 grudnia pod Golcami).

Po klęsce w potyczce stoczonej 28 grudnia pod Grabą, w której wyróżnił się postawą bojową, za zgodą komendanta Okręgu Rzeszów NOW, Kazimierza Mireckiego "Żmudy", odszedł z oddziału "Ojca Jana" i w rejonie Leżajska utworzył własny, podlegający Komendzie Okręgu NOW.
Od początku 1944 r. przeprowadził szereg akcji zbrojnych. Zlikwidował m.in. posterunki policji ukraińskiej w Księżpolu, Cieplicach, Obszy, Potoku Górnym. Od końca lutego 1944 r. współpracował taktycznie z sowieckim zgrupowaniem partyzanckim im. Sidora Kowpaka, dowodzonym przez płk. Piotra Werszyhorę, dostarczając mapy i służąc wraz z żołnierzami za przewodników.
Dzięki likwidowaniu przez jego oddział niemieckich grup kontyngentowych Niemcy zaprzestali rekwirowania żywności we wsiach Zasania. Wiosną 1944 r. jego oddział walczył z grupami UPA i chronił polskie wsie przed napadami ukraińskimi. W lipcu 1944 r. przeprowadził oddziały sowieckie gen. Puchowa przez San i umożliwił im zajęcie Leżajska bez żadnych walk i strat, za co prawdopodobnie został przez Sowietów odznaczony.

W końcu lipca 1944 r. na rozkaz władz okręgowych NOW zorganizował w Leżajsku milicję i został jej komendantem. 23 września został aresztowany przez NKWD i osadzony w więzieniu na Zamku w Rzeszowie.
Pod koniec listopada 1944 r. wraz z kilkoma towrzyszami zbiegł z transportu akowców wywożonych do obozu w Związku Sowieckim i powrócił w rejon Leżajska i Kuryłówki, gdzie zorganizował oddział zbrojny złożony przeważnie z partyzantów i żołnierzy NOW. Początkowo oddział, działający na terenie powiatów Łańcut, Nisko, Lubaczów województwa rzeszowskiego oraz Kraśnik i Biłgoraj województwa lubelskiego, liczył kilkunastu żołnierzy.

Wiosną 1945 r. jego liczebność wzrosła do około stu partyzantów, by w okresie szczytowym osiągnąć poziom około dwustu żołnierzy.
Walczył z władzą komunistyczną i ACz, chronił wsie Zasania przed atakami UPA, likwidował na Leżajszczyźnie i Zasaniu przestępców i współpracowników milicji, UB i KBW. Dzięki jego dowództwu oddziały NOW 19 III 1945 rozbiły ukraińsko-sowiecki atak na Kuryłówkę, a 7 maja odniosły pod Kuryłówką zwycięstwo w bitwie z ekspedycją NKWD, zabijając, według różnych szacunków, od 57 do około 70 enkawudzistów.

W Leżajskiem i na Zasaniu organizował odwetowe akcje pacyfikacyjne na wsie ukraińskie, m.in Dobrą, Wołczaste, Dobczę, Dąbrowicę, Rudkę, podczas których likwidował członków i współpracowników UPA, byłych policjantów ukraińskich oraz osoby podejrzewane o współpracę z Niemcami w czasie wojny.
18 IV 1945, wykonując rozkaz władz okręgowych NOW, dokonał wraz z innymi oddziałami partyzanckimi NOW krwawej pacyfikacji ukraińskiej wsi Piskorowice, będącej odwetem za atak oddziałów UPA i SKW, dowodzonych przez Iwana Szpontaka "Zalizniaka", na polską wieś Wiązownica.

W latach 1945-1946 jego żołnierze rozbili i rozbroili posterunki milicji m.in. w Leżajsku (3/4 V 1945 r.; 24 III 1946 r.), Jarocinie (17 i 23 IV 1946 r.), Polichnie (27 IV 1946 r.), Zaklikowie (30 IV 1946 r.), Potoku Górnym (18 V 1946 r.), Tarnogrodzie (18 V 1946 r.).
Toczył wraz ze swoimi żołnierzami także potyczki z tropiącymi jego oddział grupami operacyjnymi UB, KBW i WP, m.in. w nocy z 8 na 9 VIII 1946 r. w okolicach Momot Górnych niedaleko Janowa Lubelskiego czy 14 X 1946 r. w lasach w rejonie Brzyskiej Woli.

W nocy z 11 na 12 listopada podczas potyczki z patrolem KBW w rejonie Tarnawca został ranny w prawą rękę, w którą wdała się gangrena. Nie widząc wyjścia z sytuacji w nocy z 28 na 29 grudnia 1946 r. w Szegdach popełnił samobójstwo. Pochowany został na cmentarzu w Tarnawcu.
24 VI 1997 r. podczas uroczystości z udziałem jego siostry, Aliny Zadzierskiej-Glińskiej, oraz byłych podkomendnych odsłonięto pomnik nagrobny, autorstwa amerykańskiego rzeźbiarza polskiego pochodzenia Andrzeja Pityńskiego, syna żołnierza i sanitariuszki z oddziału "Wołyniaka".

Rodzeństwo: brat Edmund (ur. 1912 r., absolwent Wołyńskiej Szkoły Podchorążych Rezerwy Artyelrii we Włodzimierzu Wołyńskim, student ekonomii Uniwersytetu Poznańskiego, działacz Młodzieży Wszechpolskiej, uczestnik kampanii wrześniowej 1939 r. jako oficer 13. pułku artylerii lekkiej, zginął w 1940 r. w Katyniu), siostry Maria (1914-2000, dyplomowana pielęgniarka, żołnierz AK o pseudonimie "Maria", uczestniczka Powstania Warszawskiego jako sanitariuszka batalionu NOW-AK "Harnaś") i Alina (1916-2004, członek NOW o pseudonimach "Alina", "Teresa", "1 00", kurierka, członkini Centralnego Wydziału Propagandy KG NOW oraz Centralnego Wydziału Kobiecego w ZG SN, aresztowana przez Niemców w 1943 r., wykupiona, uczestniczka Powstania Warszawskiego jako żołnierz batalionu NOW-AK "Gustaw", w 1943 r. wyszła za mąż za Mariana Stanisława Glińskiego, po wojnie skończyła studia historyczno-filozoficzne na UJ i UAM i działała w konspiracji niepodległościowej).

Odznaczenia m.in.:

***

Autor biogramu: "Janowiak".

Bibliografia

Relacje i wspomnienia drukowane:

Mirecki Kazimierz, Narodowa Organizacja Wojskowa w Centralnym Okręgu Przemysłowym. Wojna i konspiracja (Wspomnienia), [bmw] 1988.
Zaporczycy. Relacje, t. 5, Lublin 1999.

Opracowania:

Bielecki Robert, "Gustaw" - "Harnaś". Dwa powstańcze bataliony, Warszawa 1989.
Garbacz Dionizy, Józef Zadzierski (1923-1946) [w:] Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944-1956. Słownik biograficzny, t. 2, Kraków - Warszawa - Wrocław 2004, s. 568-570.
Garbacz Dionizy, Mroczne lata. Stalowa Wola 1939-1944, Stalowa Wola 1993.
Garbacz Dionizy, "Wołyniak". Legenda prawdziwa, Stalowa Wola 1997.
Garbacz Dionizy, Żołnierze "Wołyniaka", Stalowa Wola 1999.
Hampel Józef, Lata okupacji niemieckiej na Leżajszczyźnie [w:] Dzieje Leżajska, Leżajsk 2003, s. 443-483.
Informator o nielegalnych antypaństwowych organizacjach i bandach zbrojnych działających w Polsce Ludowej w latach 1944-1956, MSW Biuro "C", Tajne (Warszawa 1964), Lublin 1993.
Janicki Stanisław, Działalność i likwidacja Rzeszowskiego Okręgu "Narodowej Organizacji Wojskowej" w latach 1944-1947 [w:] W walce ze zbrojnym podziemiem 1945-1947, red. M. Turlejska, Warszawa 1972, s. 207-257.
Kaczmarski Krzysztof, Podziemie narodowe na Rzeszowszczyźnie 1939-1944, Rzeszów 2003.
Komorowski Krzysztof, Polityka i walka. Konspiracja zbrojna ruchu narodowego 1939-1945, Warszawa 2000.
Łukasiuk Jan, Wołyńska Szkoła Podchorążych Rezerwy Artylerii im. Marcina Kąckiego, Pruszków 2000.
Nawrocki Zbigniew, Zamiast wolności. UB na Rzeszowszczyźnie 1944-1949, Rzeszów 1998.
Socha Skarbimir, Czerwona śmierć, Stalowa Wola 1997.
Tucholski Jędrzej, Mord w Katyniu, Warszawa 1991.
Tyliszczak Mikołaj, 9 Drezdeńska Dywizja Piechoty w walce z ukraińskim i polskim podziemiem zbrojnym (czerwiec 1945 - październik 1947) [w:] W walce ze zbrojnym podziemiem 1945-1947, red. M. Turlejska, Warszawa 1972, s. 138-206.
Urbanowski Bohdan, Antysowieckie powstania. Polska [w:] Encyklopedia "białych plam", t. 1, Radom 2000, s. 220-246.
Wnuk Rafał, Lubelski Okręg AK, DSZ, WiN 1944-1947, Warszawa 2000.

Artykuły:

Bereza Tomasz, Piskorowice 18 IV 1945. Przyczyny i przebieg napadu na ukraińską wieś. Weryfikacja liczby ofiar, "Niezależna Gazeta Polska" 2007, nr 7, Dodatek specjalny IPN, s. I-VIII.
Garbacz Dionizy, Śmierć "Wołyniaka", "Studia Rzeszowskie" 1999, t. 6, s. 237-247.
Łukasiewicz Józef, Sybir w pół drogi. Wspomnienie o kpt. Józefie Zadzierskim "Wołyniaku", "Janowskie Korzenie" 2007, nr 8, s. 79-83.
Młynarski Marian, Co się stało w Szegdach?, "Myśl Polska" 1998, nr 1-2.
Półćwiartek Józef, Nie legenda, lecz prawda w badaniach historycznych (wokół osoby Józefa Zadzierskiego "Wołyniaka"), "Studia Rzeszowskie" 1997, t. 4, s. 201-226.

Inne:

Sikorski Adam, Z archiwum IPN - "Wołyniak" - program emitowany w TVP Polonia, 26.03.2007, godz. 18.00.




powrót do spisu treści


© copyright 2005 - 2007, Radosław ""Butryk"" Butryński
Design by Scypion