Pistolet maszynowy "STEN"
Produkcja: brytyjska.
Nazwa "STEN" jest skrótem od połączenia nazwisk projektantów pistoletu; Reginalda Sheperda i Harolda Turpina oraz nazwy miejscowości Enfield, gdzie
mieściła się fabryka Royal Small Arms Factory.
Budowę prototypu tej broni ukończono 10 stycznia 1940 r., natomiast prace nad uruchomieniem produkcji seryjnej prowadzono do 10 czerwca, na który
to dzień datuje się jej rozpoczęcie.
Wszystkie działania związane z produkcją prowadzone były w czasie największych klęsk Francji oraz wobec coraz bardziej zarysowującego się zagrożenia
Wlk. Brytanii. Wtedy to pojawiła się nagląca potrzeba, szybkiej produkcji wielkich ilości indywidualnej broni maszynowej w warunkach trudności
surowcowych.
Nową broń wzorowano na niemieckiej konstrukcji MP 40, z sukcesem wykorzystywanej przez Wehrmacht w konflikcie z Francją, przy jednoczesnym,
maksymalnym uproszczeniu konstrukcji i rezygnacji ze wszelkich części nie będących koniecznymi przy bojowym użyciu tej broni.
Jak już wspomniałem, produkcję seryjną rozpoczęto 10 czerwca 1940 r., od wypuszczenia wariantu STEN Mk I, który pod koniec 1941 roku, został
jeszcze bardziej uproszczony (MK I*).
Najbardziej znaną i najliczniejszą odmianą był kolejny wariant - Mk II, z charakterystyczną perforowaną osłoną na części lufy.
Obok giętej kolby metalowej, wprowadzono w niej prostą kolbę rurową. Największe uproszczenia technologiczne nastąpiły w wersji Mk III, która miała
rurową osłonę na całej długości lufy (podobnie jak Mk I*).
Wersja Mk IV nie weszła do produkcji, natomiast z nadmiernych uproszczeń zrezygnowano dopiero w ostatniej wersji Mk V, przeznaczonej początkowo dla
wojsk powietrznodesantowych. Była ona lepiej wykończona i wyposażona w drewnianą kolbę i chwyt pistoletowy oraz uchwyt do mocowania bagnetu.
Produkowano również wersje specjalne wyciszone Mk IIS i MK VI, wyposażone w tłumik dźwięku.
Do czerwca 1942 r. wyprodukowano ok. 100 tys. sztuk tej broni. Szczyt produkcji osiągnięto w 1943, produkując aż 47 tys. sztuk tygodniowo. Do końca
1945 wyprodukowano ok. 3.750.000 sztuk brytyjskich Stenów.
Mniejsze ilości produkowano również w Kanadzie, Australii i Nowej Zelandii.
STEN w wersji Mk V był przepisowym pistoletem maszynowym armii brytyjskiej do 1953 r., używanym w wojnie koreańskiej, następnie został zastąpiony
przez pistolet maszynowy Sterling, zbudowany w takim samym układzie.
Steny były używane aż do wojny o Kanał Sueski w 1956 r.
Pistolet maszynowy "STEN" stał się natychmiast po uruchomieniu produkcji seryjnej, przepisowym, brytyjskim pistoletem maszynowym, który wprowadzono
do użycia najpierw w Afryce, a następnie na innych teatrach działań wojennych.
Spory odsetek tej broni trafił dzięki zrzutom do oddziałów partyzanckich w całej Europie, w tym także do Polski. Dzięki niewielkim rozmiarom i
możliwości rozłożenia na krótsze podzespoły, oraz małym kosztom produkcji, STEN okazał się idealną bronią do działań partyzanckich i
konspiracyjnych akcji miejskich.
W latach 1942-44 do Polski zrzucono około 11 tysięcy Stenów, głównie w wersji Mk II.
Oprócz wymienionych zalet, jak mały koszt i prostota produkcji, STEN był dodatkowo łatwy w użytkowaniu i obsłudze. Nie był on wprawdzie pozbawiony
wad, w tym słabej ergonomii, lecz część z przypisywanych mu cech: że był niebezpieczny lub zawodny, w dużym stopniu wynikała z niewłaściwego
użytkowania.
Nieprawidłowe noszenie odbezpieczonej broni gotowej do strzału łatwo mogło doprowadzić do przypadkowego wystrzału. Jedynie niektóre serie
pozbawione zabezpieczenia zamka w przednim położeniu mogły wystrzelić także przy upadku broni na podłoże lub uderzeniu w kolbę.
STEN był bronią podatną na zacięcia, lecz w dużej części wynikały one z powszechnie spotykanego niewłaściwego trzymania broni lewą ręką za
magazynek, co powodowało zmianę kąta podawania naboju (prawidłowo broń tę należało trzymać lewą ręką za osłonę lufy).
Celność broni ogniem seryjnym była nie najlepsza, lecz nie odbiegała zbytnio na niekorzyść od celności innych pistoletów maszynowych. Konsekwencją
maksymalnego uproszczenia przyrządów celowniczych było czasami ich krzywe montowanie, co osłabiało w znacznym stopniu celność poszczególnych
egzemplarzy.
Dzięki prostej konstrukcji Stena, w okupowanej Polsce zdołano utworzyć aż 23 warsztaty, w których produkowano krajową wersję tej broni. W Warszawie
produkowano je pod kierownictwem inż. Ryszarda Białostockiego. Polskie Steny posiadały znaki i numery angielskie (konspiracja), ale można je
rozpoznać po lewym gwincie lufy lub jego braku (pozostałe posiadały prawy gwint). Wykończenie Stenów produkowanych konspiracyjnie w Suchedniowie
przewyższało angielskie pierwowzory.
W Polsce opracowano ponadto na bazie Stena własny ulepszony pistolet maszynowy
"Błyskawica".
Produkcję Stena podjęli również Niemcy. Na przełomie 1944/45 wyprodukowali w zakładach Mausera dla celów dywersyjnych, nakładem wielkich środków,
serię 28 tys. wiernych kopii Stena Mk II, oznaczonych jak oryginały i nazwanych Potsdam Gerat.
Ponadto, w 1945 roku, poszukując taniej i prostej broni dla Volkssturmu, rozpoczęli produkcję zmodyfikowanego Stena pod oznaczeniem MP 3008.
Wyprodukowano ok. 10 tys. sztuk tej broni, różniącej się od Stena głównie magazynkiem przyczepianym od góry.
Pistolet maszynowy STEN działał na zasadzie odrzutu zamka swobodnego. Zasilanie w naboje z dwurzędowego magazynka pudełkowego o pojemności 32
naboje, przystawianego z lewej strony.
Z prawej strony, naprzeciw magazynka znajdowało się okno wyrzutnika łusek. Do zabezpieczenia pistoletu przy zamku napiętym służyło wycięcie na
rączkę zamkową w tylnej części komory zamkowej, a przy zamku zwolnionym - otwór w lewej ściance komory zamkowej (niektóre serie nie miały żadnego
zabezpieczenia przy zamku zwolnionym).
Przyrządy celownicze stałe, bez możliwości regulacji, wyskalowane na odległość 100 jardów (91m).
Celownik przeziernikowy i muszka przyspawana do komory zamkowej (Mk II) lub osłony lufy (Mk I, MK III).
Kolba metalowa doczepiana, występująca w kilku wariantach, bez chwytu pistoletowego (z wyjątkiem wersji Mk V).
Mechanizm spustowy znajdował się w obudowie pod komorą zamkową, znajdował się w nim przełącznik rodzaju ognia w postaci poprzecznego kołka
przesuwanego w lewo (ogień ciągły) lub w prawo (ogień pojedynczy).
Dane taktyczno-techniczne.
Mk I |
Mk I* |
Mk II |
Mk III |
Mk IVA |
Mk V |
Mk VI |
9x19 mm
Parabelum |
9x19 mm
Parabelum |
9x19 mm
Parabelum |
9x19 mm
Parabelum |
9x19 mm
Parabelum |
9x19 mm
Parabelum |
9x19 mm
Parabelum |
Masa broni nie załadowanej:
|
Mk I |
Mk I* |
Mk II |
Mk III |
Mk IVA |
Mk V |
Mk VI |
3,27 kg |
3,18 kg |
2,8 kg |
3,18 kg |
3,5 kg |
3,9 kg |
4,32 kg |
Długość broni z kolbą przyłączoną lub rozłożoną ( w mm):
|
Mk I |
Mk I* |
Mk II |
Mk III |
Mk IVA |
Mk V |
Mk VI |
832 |
794 |
762 |
762 |
699 |
762 |
857 |
Długość broni z kolbą złożoną:
|
Mk I |
Mk I* |
Mk II |
Mk III |
Mk IVA |
Mk V |
Mk VI |
- |
- |
- |
- |
445 |
- |
- |
Mk I |
Mk I* |
Mk II |
Mk III |
Mk IVA |
Mk V |
Mk VI |
198 |
198 |
197 |
197 |
97,8 |
198 |
95 |
Prędkość początkowa pocisku (m/s):
|
Mk I |
Mk I* |
Mk II |
Mk III |
Mk IVA |
Mk V |
Mk VI |
365 |
365 |
365 |
365 |
? |
365 |
350 |
Energia początkowa pocisku (J):
|
Mk I |
Mk I* |
Mk II |
Mk III |
Mk IVA |
Mk V |
Mk VI |
500 |
500 |
500 |
500 |
? |
500 |
350 |
Szybkostrzelność teoretyczna (strzałów/min):
|
Mk I |
Mk I* |
Mk II |
Mk III |
Mk IVA |
Mk V |
Mk VI |
540 |
540 |
540 |
540 |
575 |
575 |
575 |
Zasięg skuteczny (w metrach):
|
Mk I |
Mk I* |
Mk II |
Mk III |
Mk IVA |
Mk V |
Mk VI |
180 |
180 |
180 |
180 |
180 |
180 |
135 |
|