Nr ISSN 2082-7431
Polska Podziemna
"Kedyw" Obszaru Warszawa AK.




1. Powstanie i główne zadania "Kedywu" Obszaru Warszawskiego.

Powstanie "Kedywu" Obszaru Warszawa datuje się na przełom 1942/1943 r., kiedy to zgodnie z wytycznymi Komendy Głównej, przejął on wszystkie aktywa Związku Odwetu.
Szefem nowej organizacji dywersyjnej został dotychczasowy szef ZO Obszaru Warszawa - ppor. Franciszek Hamankiewicz "Sztygar", "Rębisz".
Referentem Kedywu Podokręgu "Wschód" został dotychczasowy dowódca "Grupy Wschód" ZO - por. Adam Kompowski "Adam", natomiast w podokręgu zachodnim były dowódca "Grupy Zachód" ZO - kpt. sap. Zygmunt Niezgoda Kłoniewski "Antoni".
W dyspozycji Komendy Obszaru została Grupa ZO "Walerego" - ppor. cz. w. Seweryna Skowrońskiego, która w maju 1943 r. utraciła kontakt z ppor. Hamankiewiczem a 1 sierpnia tego roku przekazana została do dyspozycji Komendy Głównej, przy której działała jako samodzielna jednostka o kryptonimie "Anatol", później "Miotła".

Z dniem 1 stycznia 1943 r., referenci w poszczególnych podokręgach, rozpoczęli organizację obwodowych komórek sabotażowo-dywersyjnych. Podlegały one pod względem otrzymywanych i wykonywanych zadań bezpośrednio szefom Kedywu w podokręgach, ci natomiast dowódcy "Kedywu" Obszaru Warszawskiego kryptonim "Pokrzywa".
29 marca 1943 r., w Obszarze rozesłany został rozkaz Komendanta Głównego AK nr 252/Kdw, precyzujący cele, rodzaje i zasady działania oraz podający wskazówki organizacyjne i omawiający kwestie meldunków, wyszkolenia i zaopatrzenia.
Do wymienionego rozkazu został dołączony załącznik nr 1, w którym podano wytyczne odnośnie organizowania partyzantki. Stwierdzał on, że oddziały partyzanckie miały być powoływane przez komendantów obszarów i okręgów w celu nasilenia planowanych działań dywersyjnych akcją bojową, dla ochrony społeczeństwa przed represjami okupanta oraz dla stopniowego wyeliminowania z ziem polskich partyzantki radzieckiej.
Kilka tygodni później Komenda Główna rozesłała jeszcze jeden rozkaz porządkujący odcinek walki czynnej. Rozkazem z 20 kwietnia 1943 r., nr 520 Komendant AK nakazywał fakty likwidacji agentów, konfidentów i funkcjonariuszy aparatu niemieckiego ogłaszać w komunikatach KWK, zaś akta sprawy przechowywać.

Oprócz realizacji wytycznych Komendy Głównej, porządkowano sprawy organizacyjne w terenie również we własnym zakresie. Fakt, że placówki (patrole dywersyjne) nie podlegały początkowo komendantom obwodów, powodował szereg nieporozumień w czasie przeprowadzania akcji.
W celu zlikwidowania tego problemu, Komendant Obszaru gen. Albin Skroczyński wydał rozkaz, który nakazywał placówkom i patrolom dywersyjnym poddanie się rozkazodawstwu komendantów obwodowych. Dotychczasowi dowódcy wymienionych placówek i patroli dywersyjnych automatycznie zostawali referentami sabotażowo-dywersyjnymi, zachowując jednocześnie bezpośrednie dowództwo nad swoimi placówkami.
Za całość akcji dywersyjno-sabotażowych, jak również przeszkolenie i zaopatrzenie patroli dywersyjnych w ramach obwodów, odpowiedzialni tym samym zostali ich komendanci.
W nagłych wypadkach na rozkaz Komendy Obszaru, szefowie "Kedywu" w podokręgach mogli wydawać bezpośrednie rozkazy referentom dywersyjno-sabotażowym w obwodach. Oprócz tego, w celu nasilenia sabotażu i dywersji, wspomniany rozkaz polecał wzmocnienie ilościowe i jakościowe zespołów patroli.
Raporty z przebiegu tego rodzaju akcji podpisane przez komendanta obwodu musiały być przekazywane na ręce szefa "Kedywu" w podokręgu 5, 15 i 25 każdego miesiąca. Wytyczne te znacznie usprawniły organizację "Kedywu" Obszaru Warszawskiego i spowodowały wzrost jego siły bojowej.

Wiosną 1943 r., Kedyw Obszaru rozpoczął formowanie oddziałów partyzanckich. Żołnierzy rekrutowano głównie z tej grupy konspiratorów, która była "spalona" i potrzebowała wsparcia organizacji, choć nie brakowało i takich, którzy wstępowali ochotniczo.
Biorąc pod uwagę specyfikę terenu, który charakteryzował się brakiem wielkich kompleksów leśnych, postawiono nacisk na formowanie małych oddziałów, których głównym zadaniem miała być osłona sztabów poszczególnych obwodów oraz wykonywanie bieżących akcji sabotażowo-dywersyjnych.
Taka forma organizacyjna oddziałów partyzanckich miała jeszcze jeden cel. Owe małe oddziały miały być zalążkami dużych jednostek partyzanckich, które powinny być uruchomione w razie niemieckich akcji wysiedleńczych o skali podobnej do tej na Zamojszczyźnie. Mogłyby wówczas oprzeć się okupantowi i stać się bazą do rozbudowy własnych sił.
W lipcu 1943 r., Komendant Obszaru wydał rozkaz zmieniający nieco strukturę Referatów Dywersyjno-Sabotażowych. Od tego momentu obwodowi referenci sabotażowo-dywersyjni otrzymywali tytuł referentów bojowych, którym do pomocy ustanowiono dwóch pomocników w postaci referentów sabotażowych i referentów dywersyjnych.
Referent bojowy miał za zadanie czuwać nad wykonywaniem całości akcji bojowych, dywersyjnych i sabotażowych. Podlegał on bezpośrednio komendantowi obwodu i bez jego woli i wiedzy nie mógł podejmować żadnych akcji bojowych. Referenci sabotażu i dywersji byli bezpośrednimi dowódcami patroli i odpowiadali za swoją działalność przed referentem bojowym w danym obwodzie, a także przed referentem dywersji w podokręgu.
Dotychczasowe patrole dywersyjne zostały podzielone na patrole bojowe, patrole dywersyjne i patrole sabotażowe, czym rozdzielono bardzo wyraźnie zakres działalności poszczególnych zespołów.

Do zadań patroli bojowych należało przeprowadzanie wszelkich zadań o charakterze bojowym, takich jak: - napady w celu odbicia aresztowanych na placówki i oddziały żandarmerii, policji, straży granicznej.
- likwidacja zdrajców.
- zdobywanie broni.
- osłona patroli dywersyjnych.

Głównymi zadaniami patroli dywersyjnych było:
- powodowanie przerw w komunikacji kolejowej, drogowej, telefonicznej i telegraficznej.
- rozpoznawanie dogodnych miejsc na liniach kolejowych, w celu wykonywania tzw "kolejówek", niszczenia torów i mostów.
- rozpoznawanie najdogodniejszych miejsc na szosach i drogach w celu przeprowadzania zakłóceń transportu szosowo-drogowego.

Zadaniem patroli sabotażowych, których gros składało się z polskich kolejarzy było:
- uszkadzanie parowozów.
- uszkadzanie taboru kolejowego.
- palenie transportów kolejowych.

20 września 1943 r., Komenda Obszaru wydała rozkaz określający zakres prac, potrzebny do zrealizowania zadań dywersji zbrojnej w czasie powstania powszechnego. Głównym celem jednostek Kedywu miało być ułatwienie przebiegu powstania w poszczególnych obwodach.
Cel ów miano uzyskać poprzez zdezorganizowanie aparatu kierowniczego okupanta, sianie zamętu i demoralizacji wśród oddziałów nieprzyjaciela i jego organów administracyjnych oraz wspomaganie lub spowodowanie spontanicznych wystąpień wszystkich grup społecznych do walki z okupantem.
Według omawianego rozkazu, oddziały dywersji miały działać przede wszystkim na połączeniach komunikacyjnych okupanta oraz na jego siatce łączności, a także prowadzić akcje terrorystyczne wymierzone przeciwko funkcjonariuszom administracji, policji i wojska.
Założenia te w praktyce nie zostały jednak wykonane. W związku ze zmieniającą się sytuacją wojenną na froncie wschodnim plan powstania powszechnego został po prostu zarzucony. Decyzją Komendy Głównej AK, przekazaną terenowi 20 listopada 1943 r., wdrożono ogólnopolski plan przeprowadzenia wzmożonej dywersji na tyłach wycofującej się armii niemieckiej, znanym szerzej pod nazwą "Akcja Burza".

2. Struktura organizacyjna i skład osobowy "Kedywu" Obszaru Warszawa.

Szefowie "Kedywu" Obszaru:
ppor. cz. w. Franciszek Hamankiewicz "Sztygar".: 1942/1943 - 15 sierpnia 1943 r.
kpt./mjr Zygmunt Niezgoda-Kłoniewski "Antoni".: 15 sierpnia 1943 - ??

15 sierpnia 1943 r., w łonie dowództwa Kedywu Obszaru doszło do istotnych zmian. Szefostwo nad walką bieżącą Obszaru objął kpt./mjr Zygmunt Niezgoda-Kłoniewski "Antoni", dotychczasowy szef Kedywu Podokręgu Zachodniego. Ppor. Hamankiewicz "Sztygar" przeszedł do Komendy Głównej AK.

Podokręg Północny.

Od początku 1943 r., główny wysiłek organizacyjny poświęcono organizacji patroli dywersyjnych w każdym z inspektoratów i obwodów.
Dzięki potężnej mobilizacji organizacyjnej, w każdym z obwodów (oprócz Działdowa) udało się zorganizować od jednego do kilku patroli dywersyjnych, z których każdy liczył od 4 do 5 ludzi. Podlegały one bezpośrednio kierownikowi Kedywu przy sztabie obwodu.

Szef "Kedywu" Podokręgu:
por. Franciszek Jurecki "Antek".: początek 1943 - październik 1943 r.

Inspektorat "B".

- N.N. "Gracz".: 1943 - wiosna 1944 r. (zastrzelony za przestępstwa kryminalne).
ppor. Karol Biliński "Ego".: wiosna 1944 - ??

Obwody:

Ciechanów:
- N.N. "Duch".: 1943 - ??
Pułtusk:
ppor. Karol Biliński "Ego".: ??
Płońsk:
- Czesław Gliński "Czumiza".:??

Inspektorat "R".

- Wacław Nawrocki "Witold".: 1943 - 1944 r.

Obwody:

Maków Mazowiecki:
- Wacław Nawrocki "Witold", "Wacław Nawrot", "Wacław Chodkowski".: 1944 - ??.
Przasnysz:
- Henryk Kierzkowski "Raban".: ??

Inspektorat "O".

- Plewiński "Taran".: ?? - połowa 1944 r.
ppor. Stefan Bronarski "Liść".: połowa 1944 - ??

Obwody:

Płock:
- Bolesław Kossowski "Konrad", "Kuba".:
Sierpc:
- brak danych.

Inspektorat "W".
- brak danych.

Obwody:

Mława:
- Jan Nowakowski "Aryman".: 1943 - 1944 r.
Działdowo:
- brak danych.

Oddziały Dyspozycyjne Kedywu oraz Oddziały Partyzanckie.

Oddział Dyspozycyjny Kedywu Obwodów Płock-Płońsk.

Dowódca:
ppor. Henryk Jóźwiak "Zawieja", "Pracz".

Skład osobowy:

Oficerowie:
por. Jan Ciszewski "Płomień".
por. Henryk Pyjek.
por. Stanisław Grotowski.
ppor. Stanisław Budek "Żywica".

Podoficerowie:
pchor. Józef Drężek "Selim", "Buk".
pchor. Stefan Garwacki "Sęp".
sierż./ogniomistrz Lucjan Bombała "Sztacheta".
sierż. Stanisław Jóźwiak "Kold".
plut. Józef Jóźwiak "Orzeł".
plut. Mieczysław Jóźwiak "Koliber", "Grom".
plut. Stefan Białecki "Szyper".
plut. Józef Rosiak "Błyskawica".
plut. Jan Ulicki "Szajba".
plut. Zalewski "Narcyz"(?).
kpr. Henryk Ulicki "Smoła".

Żołnierze oddziału:
- Arent Stanisław "Falkowski", "Sęk" (?).
- Bombliński (nauczyciel z Chociszewa).
- Boszko inż.
- Chojnacki Henryk (mieszkaniec Czerwińska).
- Galke Tadeusz (gajowy).
- Janczarek Mieczysław.
- Lewandowski Z. "Szyna".
- Mazurkiewicz Edward.
- Kamińska-Dłużniewska Stanisława.
- Kamiński Stanisław.
- Konopka (Konopa?).
- Kozera Karol.
- Kryśkiewicz z domu Czerwińska.
- Krucz Eugeniusz.
- Kubiak Józef "Lis".
- Kuczera Ryszard.
- Szpetulski Józef (mieszkaniec Czerwińska).
- Talar Józef.
- Talar Edward.
- Tomczak Stanisław.
- Żuławnik (mieszkaniec Sielca).

Oddział Partyzancki Stefana Rudzińskiego "Wiktora".

Powstał w III kwartale 1943 r., na terenie Obwodu Mława i był pierwszym oddziałem partyzanckim na terenie Podokręgu Północ.
W skład oddziału weszli początkowo "spaleni" członkowie konspiracji, a kiedy grupa uciekinierów wyniosła ponad 20 osób, nadano jej formy wojskowe.
Bazę dla nowo sformowanego oddziału założono nad Orzycem w pobliżu wsi Zaborowo.
Organizatorem oddziału był Mieczysław Szczepkowski "Beton". Później dowódcą mianowano Stefana Rudzińskiego "Wiktora", a jego zastępcą został Stanisław Borzuchowski "Niedźwiedź". Oddział podzielono na dwie drużyny, którymi dowodzili: Zacheusz Nowowiejski "Jeż" i Izydor Bukowski "Burza".
Pod koniec 1943 r., oddział liczył 35 żołnierzy.

Oddział Partyzancki "Gaj", "Łowcy Leśni".

Powstał w obwodzie Przasnysz, jako drugi z kolei na terenie Podokręgu. Pierwszym dowódcą został referent "Kedywu" Obwodu Przasnysz - ppor. Henryk Kierzkowski "Raban".
Swoją bazę oddział założył pomiędzy wsiami Połoń-Małowidz-Olszewka. 28 czerwca 1943 r., oddział powiększył się o 15 osób, zbiegłych z więzienia w Przasnyszu.

Oddział Partyzancki "Liścia".

Oddział powstał w drugiej połowie lata 1944 r., w Obwodzie Płock i liczył około 20 żołnierzy. Dowódcą został plut. pchor. piech./ppor. Stefan Bronarski "Liść".

Oprócz wyżej wymienionych oddziałów na terenie Podokręgu Północ powstało samorzutnie, jeszcze kilkanaście innych, mniejszych oddziałów partyzanckich, sformowanych głównie ze "spalonych" członków podziemia. Brakuje jednak dokumentów i przekazów na ich temat.
Ponadto niektóre Komendy Obwodów, m. in. w Płońsku, tworzyły małe oddziały partyzanckie, aby dać schronienie w lesie ludziom zdekonspirowanym i ściganym przez niemiecki aparat okupacyjny.

Podokręg Zachodni.

Pierwsze struktury Kedywu w Podokręgu Zachodnim powstały na początku 1943 r., kiedy to dotychczasowego szefa Związku Odwetu Grupy Zachód kpt. Zygmunta Kłonieckiego "Antoniego", mianowano dowódcą Kedywu Podokręgu Zachodniego.
Już w I kwartale tego roku, udało się kpt. Kłonieckiemu zmontować zalążki struktur Kierownictwa Dywersji Podokręgu, które w marcu liczyło 82 żołnierzy, w tym 6 oficerów, 6 podchorążych, 24 podoficerów, 10 szeregowych oraz 36 innych członków (kolejarze, kobiety, łącznicy).

W powyższych wyliczeniach brakuje żołnierzy kilku tzw. Oddziałów Specjalnych, tworzonych głównie przez poszczególne Komendy Obwodów, jeszcze przed powstaniem Kedywu.
Mowa tu o:

Zorganizowanym na przełomie 1940-1941 r., oddziale utworzonym przez komendanta Obwodu Skierniewice, który wykonywał zadania dywersyjne oraz te związane z obroną ludności polskiej przed terrorem okupanta. Oddziałem tym, liczącym kilkunastu żołnierzy, dowodził początkowo pchor. Wiesław Konstanciak "Bonawentura", a od 1942 r., ppor. Jan Wojciechowski "Krótki".
Oddziale Specjalnym "Pluton 13" z Obwodu Błonie, dowodzonym przez st. sierż. KOP Leona Waligórę "Leona", "Nahta" i powstałym na terenie Żyrardowa.
Oddziale Specjalnym "Pluton 21" z Obwodu Błonie, dowodzonym przez wachm. Władysława Parola "Pado", działającym w rejonie Grodziska Mazowieckiego, Baranowa, Jaktorowa i okolicach.
Oddziale Specjalnym "Pluton 36" z Obwodu Błonie, dowodzonym przez Henryka Sadowskiego "Ikara", sformowanym w Kraśniczej Woli.
Oddziale dywersyjnym z Obwodu Łowicz, podległym por./kpt. Władysławowi Lankiewiczowi "Mazurowi", a dowodzonym bezpośrednio przez sierż. Brewińskiego "Kanawę", "Kaszawę".

Szef "Kedywu" Podokręgu.
kpt./mjr Zygmunt Kłoniecki "Antoni".: styczeń - czerwiec 1943 r.
- N.N. "Henryk".: lipiec 1943 - 1944 r.

Inspektorat "Victor".

Obwody:

Obwód Sochaczew.
Referent.
por./kpt. Wilhelm Kosiński "Mścisław".
Obwód Łowicz.
Referenci:
pchor./ppor. Jerzy Kowalski "Oskar".: grudzień 1942 - marzec 1944 r.
ppor. Mieczysław Rosiński "Baśka".: marzec 1944 - ??

Inspektorat "Walery".

Obwody:

Obwód Błonie.
st. sierż. KOP Leon Waligóra "Leon".: ?? - 4 września 1943 r.
ppor./por. Jerzy Kowalski "Oskar", "Mazur II".: kwiecień - 27 lipca 1944 r.
Obwód Skierniewice.
Referent:
ppor./por. Jerzy Gójski "Leliwa", "Dobija".: 1943 - 1944 r.
Obwód Grójec.
ppor./por. kaw. Jan Warnke "Błysk".

Oddziały partyzanckie.

Formowanie oddziałów partyzanckich na terenie Podokręgu Zachodniego zapoczątkowano w Obwodzie Skierniewice, w Puszczy Mariańskiej, na początku 1943 r. Według niektórych przekazów działalność bliżej nieokreślonych oddziałów partyzanckich, datuje się tam na 1941 r.

Oddział "Lermana".

W skład oddziału (powstałego samorzutnie) weszli uciekinierzy spośród miejscowej ludności, którzy postanowili schronić się w lesie przed terrorem okupanta.
Ogólne dowództwo nad tą grupą ludzi objął Stanisław Sawicki "Lerman". Terenem jego działalności był przede wszystkim powiat skierniewicki i rawski.
W marcu 1943 r., aby zapobiec aktom samowoli i rabunkowi, dowódca Odcinka II mjr Wiktor Janiszewski, wydał rozkaz o podporządkowaniu grupy "Lermana", dowódcy nowopowstałego oddziału partyzanckiego na tym terenie sierż. Bolesławowi Kieresińskiemu "Łókosa", "Sokół".
"Lerman" podlegając operacyjnie "Łókosowi", dowodził swym oddziałem do 11 listopada 1943 r. Wówczas to dowództwo przejął od "Lermana" sierż. Kieresiński.
W maju 1944 r., w wyniku ostrego konfliktu między "Lermanem" a "Łókosem" oddział został ponownie podzielony. Część oddziału pod dowództwem "Lermana" udała się na teren Obwodu Rawa Mazowiecka, by tam rozpocząć działalność na własną rękę.

Oddział "Łókosa".

Jak już wspomniano wyżej oddział powstał wiosną 1943 i działał aktywnie aż do stycznia 1945 r. Przez cały okres istnienia przez jego szeregi przeszło 52 żołnierzy. Ogółem straty wyniosły 25 ludzi, w tym w akcjach bojowych zginęło 15 żołnierzy.

Oddział N.N. "Holendra".

Oddział powstał w wyniku samowolnego oddzielenia się od oddziału "Łókosa". W sierpniu 1944 r., "Holender" wraz z kilkoma partyzantami rozpoczął samodzielną działalność zbrojną. Czyn ten uznano za dezercję w wyniku czego został on rozstrzelany, a jego ludzie wcieleni ponownie do AK i poddani dowództwu por. Górnego-Galińskiego "Stefana".

Oddział partyzancki "Tygrys".

Powstał w kwietniu lub maju 1943 r., w Obwodzie Grójec. Dowódcą był ppor. Tadeusz Wierzbicki "Tygrys", "Soplica", który jednocześnie pełnił obowiązki zastępcy szefa "Kedywu" w obwodzie.
Oddział partyzancki "Mścisława".

Oddział powstał w II kwartale 1943 r. i działał na terenie Obwodu Sochaczew. Dowódcą został szef obwodowego "Kedywu" por./kpt. Wilhelm Kosiński "Mścisław".

Oddział partyzancki "Maszynisty"/"Sierpa".

Oddział powstał zimą 1943 r., po szeregu aresztowań w Obwodzie Łowicz. Sformowano go z uciekinierów ukrywających się w lesie przed policją bezpieczeństwa.
Do lata 1944 r., oddziałem dowodził kpr./plut. Stanisław Borowski "Maszynista". Po nim dowództwo otrzymał ppor. Kazimierz Foks "Sierp".

Oddział partyzancki "Dawid".

Oddział powstał prawdopodobnie w połowie 1944 r., w Obwodzie Łowicz. Niestety brakuje bardziej szczegółowych danych.

Podokręg Wschodni.

Organizację Kedywu Podokręgu Wschodniego zapoczątkowano 1 stycznia 1943 r., wraz z nominacją por. Adama Kompowskiego "Adama" (dotychczasowego szefa Związku Odwetu) na referenta nowopowstałej organizacji dywersyjnej.
W pierwszym okresie "Adam" główny wysiłek przeniósł na organizację patroli i placowek dywersyjnych. Na dzień 28 lutego 1943 r., Kedyw podokręgu składał się z: 2 patroli dywersyjnych w Obwodzie Mińsk Mazowiecki oraz z placówki dywersyjnej w Obwodzie Siedlce, liczącej 23 osoby i mającej w swoim składzie sekcję kolejarską, złożoną z 7 kolejarzy.
W tym samym mniej więcej czasie swoją placówkę dywersyjną zorganizował Obwód Radzymin. Liczyła ona 26 żołnierzy, miała sekcję kolejową w skład której weszło początkowo 3 kolejarzy oraz 3 patrole dywersyjne liczące po 7 żołnierzy (Wołomin, Tłuszcz, Wyszków).

W marcu prace organizacyjne nabrały zdecydowanie tempa. W miesiącu tym Kedyw podokręgu powiększył się o dwie placówki dywersyjne, powstałe w Sokołowie Podlaskim i Ostrowie Mazowieckim, a także o dwa dodatkowe patrole w Siedlcach i patrol w Wyszkowie.
Pod koniec tego miesiąca tzw. "Grupa Adama" (siatka "Kedywu" w podokręgu) liczyła 131 żołnierzy, nie licząc członków komendy, łączników i kilku innych osób, przebywających w Warszawie. W poszczególnych obwodach, siły te przedstawiały się następująco:
Obwód Mińsk Mazowiecki - 20 żołnierzy.
Obwód Ostrów Mazowiecki - 37 żołnierzy.
Obwód Radzymin - 33 żołnierzy.
Obwód Siedlce - 33 żołnierzy.
Obwód Sokołów Podlaski - 8 żołnierzy.

Kolejnym zestawieniem stanów liczebnych, jakim dysponujemy, jest sprawozdanie z kwietnia 1943 r. Na dzień 22 kwietnia w skład Kedywu podokręgu wchodziło:
6 oficerów (1 podporucznik służby stałej saperów, 5 podporuczników rezerwy piechoty), 10 podchorążych, 65 szeregowych przeszkolonych (w tym 3 kolejarzy) i 47 szeregowych nieprzeszkolonych (w tym 7 kolejarzy).
Najsilniejszą wówczas placówkę miał Obwód Ostrów Mazowiecki. Liczyła ona 6 patroli dywersyjnych, w tym 1 kolejowy, co dawało łącznie około 40 ludzi. Brak danych o stanie uzbrojenia placówki.
Kolejną pod względem liczebności była placówka Obwodu Siedlce. Liczyła ona 5 patroli dywersyjnych, w tym 1 kolejowy, o łącznej sile 33 ludzi. Uzbrojona była w 6 pistoletów i 20 granatów.
Placówka w Mińsku Mazowieckim w 4 patrolach liczyła 25 ludzi i była uzbrojona w 1 rkm, oraz 5 pistoletów o niewielkiej liczbie amunicji.
W Obwodzie Sokołów Podlaski placówka dywersyjna liczyła w tym czasie 13 żołnierzy, skupionych w 2 patrolach dywersyjnych, uzbrojonych w 4 pistolety i 4 granaty.
Placówka w Radzyminie powiększyła się od marca tylko o 1 żołnierza, tak więc liczebność placówki wzrosła do 27 ludzi. Uzbrojona była w tym czasie w 11 pistoletów.
Po zsumowaniu tych danych wynika więc, że Kedyw Podokręgu Wschód dysponował w tym czasie 137 żołnierzami, uzbrojonymi w 26 pistoletów, 24 granatów i 1 rkm.
Do żołnierzy tych trzeba oczywiście dodać 14 osób (łącznie z por. "Adamem") z personelu Komendy "Kedywu" Podokręgu Wschód, która nosiła kryptonim "Pokrzywy".

Z zestawienia tego jasno wynika, że największą bolączką oddziałów dywersyjnych było uzbrojenie. Posiadana broń nie była wystarczająca nawet do przeprowadzenia bieżącej działalności. Ta trudna sytuacja poprawiła się nieco dopiero na przełomie 1943/1944 r., kiedy to Komenda Główna AK zwiększyła Obszarowi, dostawy zrzutowej broni.

Szef Kedywu Podokręgu.
por. Adam Kompowski "Adam".: styczeń 1943 - 1944 r.
Zastępca:
ppor. Jerzy Dancewicz "Jerzy", "Korsak".

Inspektorat "Janczar".

Obwody:

Siedlce.
Referenci bojowi.
kpt./mjr Jerzy Sasin "Kopka".: ?? - maj 1944 r.
ppor. rez. Czesław Dylewicz "Krukowski".: czerwiec 1944 - ??
Referenci dywersyjni.
por. sł. st. piech. N.N. "Komandor".: ?? - październik 1943 r.
por. rez. Czesław Dylewicz "Krukowski".: październik 1943 - ??

Mińsk Mazowiecki.
Referenci:
ppor. Tadeusz Wiśniewski "Konrad".: 1943 - styczeń 1944 r.
ppor. Jan Goiński "Grot".: styczeń 1944 - ??

Inspektorat "Nieczuja".

Obwody:

Ostrów Mazowiecki.
Referenci bojowi:
chor. sap. Koziej "Szum".: wrzesień - ?? 1943 r.
ppor. rez. piech. Tomasz Grąbczewski "Sójka".: jesień 1943 - marzec 1944 r.
kpt. Aleksander Bucz "Termit".: marzec 1944 - ??
Referent dywersyjny.
ppor. Feliks Przybyniewski "Mieczysław", "Hubert".

Sokołów Podlaski.
Referenci bojowi.
por./kpt. Franciszek Pieniak "Przebój".: luty - 30 września 1943 r.
kpt./mjr Czesław Majewski "Morro", "Mieszko".: jesień 1943 - 20 marca 1944 r.
rtm. Jan Buraczewski "Żegota", "Zych".: 20 marca - 20 lipca 1944 r.
Referent dywersyjny.
- Kazimierz Rzeszowski "Judym", "Doliwa".: ??

Węgrów.
Referent bojowy.
por./kpt. Jerzy Lipka "Leszczyc".: maj 1943 - ??

Inspektorat "Rosa".

Obwody:

Radzymin.
Referenci bojowi.
ppor. Alfons Małkowski "Amon".: ?? - III kwartał 1943 r.
ppor. Jan Witkowski "Kuba".: III kwartał - jesień 1943 r.
ppor. Stanisław Gajowniczek "Radomski".: jesień 1943 - kwiecień 1944 r.
por. Suszczycki "Wierzba", "Janusz".: kwiecień 1944 r.
Referent dywersyjny.
ppor. N.N. "Kowalski".: 26 września 1943 - ??

Garwolin.
Referent:
ppor. Wacław Matysiak "Ziuk".: 1943 - 1944 r.

Mniej więcej w połowie 1943 r., na terenach niektórych obwodów rozpoczęto organizację wewnętrznych komórek sabotażowo-dywersyjnych. Była to inicjatywa niezależna od placówek Kedywu por. Kompowskiego, zapoczątkowana przez ppłka Bronisława Patlewicza "Nieczui", "Szczerbę".
Sieć ta miała być zbudowana w związku ze spodziewanym wzrostem akcji sabotażowych w obwodach: Węgrów, Sokołów Podlaski, Radzymin, Siedlce oraz rosnącą obawą, że placówki "Adama", ze względu na swoją liczebną słabość, nie będą w stanie sprostać postawionym im zadaniom.
Do obwodowych komórek dywersyjnych odkomenderowano z plutonów liniowych najbardziej wartościowych oficerów i żołnierzy.

Dziś nie dysponujemy danymi umożliwiającymi odtworzyć pełne stany organizacyjne i osobowe wspomnianych placówek. To co dziś jest dostępne, jest obrazem bardzo fragmentarycznym:

Istnieją przekazy mówiące o patrolu dywersyjnym zorganizowanym w Ośrodku "Sterdyń", w Obwodzie Sokołów Podlaski, którego bezpośrednim dowódcą był sierż. Franciszek Tymiński "Śmiały". W jego skład wchodziło 11 żołnierzy uzbrojonych w 8 pistoletów maszynowych, 5 pistoletów oraz 20 granatów.

W Obwodzie Radzymin w poszczególnych ośrodkach dywersyjnych dowódcami oddziałów byli:
Radzymin - pchor. Mirosław Wyszyński "Kierdej".
Wołomin - ppor. Jan Witkowski "Kuba" (rozwiązany jeszcze w 1943 r., za przekroczenia dyscyplinarne).
Tłuszcz - por. Wacław Wierzba "Odrowąż".
Ośrodek nadbużański - por. Mirosław Wyszyński "Dołhun".
Wyszków - por. Jan Widlicki "Orski".

W Obwodzie Siedlce znane są nazwiska dowódców patroli dywersyjnych, tylko w dwóch ośrodkach:
Nr II Żeliszew, patrolem dywersyjnym dowodził pchor. Wiesław Waliszewski "Gryf" oraz nr III Mokobody, gdzie dowódcą patrolu był ppor. Stanisław Marciszewski. Na temat patroli dywersyjnych w pozostałych sześciu ośrodkach nic nie wiadomo.
Wiadomo natomiast, że komendant Obwodu Siedlce dysponował samodzielnym patrolem do zadań specjalnych, dowodzonym przez plut. Stanisława Biardzkiego "Roga". W grudniu patrol ten został podporządkowany kpt. Jerzemu Sasinowi "Kopce". Oddział uzbrojony był w 2 pistolety 9 mm, 10 pistoletów 7,65 mm, 3 rewolwery Nagan, 3 karabiny i 20 granatów.

Na początku września 1943 r., Kedyw Podokręgu zasilony został drużyną dywersyjną TOW (Tajnej Organizacji Wojskowej) z Siedlec, która liczyła 28 żołnierzy (w tym 2 oficerów i w dużej mierze kolejarzy). Nie posiadała ona jednak broni.

Dnia 20 września 1943 r., rozkazem Komendy Obszaru zakończono etap organizacyjny Kedywu Podokręgu, by przejść do przeprowadzenia dywersji zbrojnej. Od tego czasu, aż do "Burzy" struktura organizacyjna Kedywu nie ulegała tu większym zmianom, choć rozbudowa trwała systematycznie dalej.
W 1944 r., siły Kedywu Podokręgu Wschód osiągnęły swój szczytowy rozwój. Obrazuje to zestawienie stanów osobowych z 10 kwietnia 1944 r., które mówi o 896 żołnierzach Kierownictwa Dywersji w Podokręgu, w tym w Obwodzie Grwolin - 120, Mińsk Mazowiecki - 150, Ostrów Mazowiecki - 76, Radzymin - 150, Siedlce - 100, Sokłów Podlaski - 150, Węgrów - 150.

Oddziały partyzanckie.

Do formowania oddziałów partyzanckich przystąpiono w Podokręgu wczesną wiosną 1943 r. W czasie tym główną grupą rekrutów dla powstających oddziałów byli wszelkiego rodzaju uciekinierzy oraz ludzie "spaleni" w konspiracji. Były to z reguły małe oddziały, co było skutkiem braku wielkich kompleksów leśnych oraz dość dużym zaludnieniem. Koncentracja wspomnianych grup, w większe lub mniejsze oddziały, odbywała się doraźnie na kilka lub kilkanaście dni przed rozpoczęciem planowanej akcji. Oczywiście od reguł tych istniały wyjątki.

Oddział partyzancki "Poraja".
Dowódca:
kpt. Władysław Rażmowski "Poraj".

Utworzony z inicjatywy inspektora mjr. Patlewicza z sił trzech obwodów: Ostrów Maz., Sokołów i Węgrów. Dowództwo powierzono kpt. Władysławowi Rażmowskiemu "Porajowi". Oddział składał się z trzech plutonów:

Pluton I (Obwód Węgrów).
Dowódca:
pchor. Henryk Małkiński "Kulesza".
Pluton II (Obwód Ostrów Maz.).
Dowódca:
ppor. Antoni Wróblewski "Orwid".: ?? - 31 marca 1944 r., (aresztowany)
pchor. plut. Witold Radwan "Luna".
Pluton III (Obwód Sokołów Podl.).
Dowódca:
ppor. Henryk Oleksiak "Wichura".
Po śmierci "Wichury" pluton rozpadł się i nie działał już jako zwarta jednostka.

Oddział ten powstał z przeświadczenia Komendy Obszaru, że niemiecka akcja przesiedleńcza z Zamojszczyzny przeniesie się na północno-zachodnie Podlasie (obwody: Węgrów i Sokołów Podlaski). Aby w jakiś sposób ochronić tutejszą ludność powstała myśl, by utworzyć oddział partyzancki, zdolny podjąć walkę zbrojną z pacyfikującym teren wrogiem. Jednocześnie miał on być zalążkiem następnych oddziałów partyzanckich.

Oddział partyzancki "Chochlika", "Komara". OP "Flądra", "Puchacz".
Dowódcy:
kpt. Czesław Benicki "Chochlik", "Komar".: ?? - jesień 1943 r.
kpt. Leoopold Aksman "Poldkowski", "Puchacz".: jesień 1943 - ??

Oddział został wystawiony przez siły Obwodu Garwolin. Na jego czele stanął kpt. Czesław Benicki "Chochlik", a jego zastępcą ppor. Stefan Gora "Wilczek".
W okresie od marca do października 1942 r., liczył on już 40 żołnierzy skupionych w trzech drużynach, dowodzonych przez:

1 drużyna.
ppor. Stefana Gorę "Wilczka" (od 1944 r., kpr. pdchor. Jana Kosickiego "Maxa").
2 drużyna.
ppor. Jana Goińskiego "Grota" (od lutego 1944 r. plut. Mieczysława Metera "Jaguara" ).
3 drużyna.
ppor. Bolesława Wójcika "Osę".
Jesienią 1943 r., dowództwo po "Chochliku" objął kpt. Leopold Aksman "Puchacz". W listopadzie tego roku oddział liczył 64 żołnierzy.

Oddział partyzancki "Kopki".
Dowódcy:
kpt. mjr Jerzy Sasin "Kopka", "Rosa", "Talar".: sierpień 1943 - maj 1944 r.
ppor. rez. Czesław Dylewicz "Krukowski".: maj 1944 - ??

Oddział powstał pod koniec sierpnia 1943 r., z inicjatywy referenta bojowego Obwodu Siedlce, mjr Sasina "Kopki", który objął nad nim dowództwo.
Zastępcą "Kopki" został ppor. Wacław Domagała-Polkowski "Piątek". Oddział w szczytowym okresie liczył około 40 żołnierzy (w większości okoliczni rolnicy), w tym 3 oficerów, a na uzbrojenie składało się z 3 rkm-ów, 28 karabinów i 9 pistoletów. Broń w dużej mierze była w bardzo złym stanie technicznym.

Oddział partyzancki "Rysia".
Dowódca:
ppor. rez. Stanisław Hałki "Ryś", "Lord".

Oddział powstał na początku drugiego półrocza 1943 r., na terenie ośrodka Zbuczyn w Obwodzie Siedlce. Zalążkiem była grupa żołnierzy AK aresztowanych w czerwcu 1943, we wsiach Dziewule i Grodziska. Po dwudniowym pobycie w areszcie żandarmerii w Zbuczynie, zostali oni uwolnieni przez oddział dywersyjny ośrodka Zbuczyn, którym dowodził ppor. Stanisław Hałki "Ryś".
Grupa uwolnionych więźniów oraz kilku ukrywających się w lesie konspiratorów utworzyła oddział leśny liczący około 30 żołnierzy. Cała grupa była dość dobrze uzbrojona: 12 pistoletów maszynowych i 20 karabinów.
Na czele omawianego oddziału stanął ppor. "Ryś" a jego zastępcą został ppor. Jan Gawinkowski "Olszyna". Oddział oprócz normalnej działalności dywersyjno-bojowej prowadził również szkolenia podoficerów na organizowanych kursach Szkoły Młodszych Dowódców. W listopadzie 1943 r., oddział zawiesił działalność, którą wznowił wiosną 1944 r.
Wkrótce po wznowieniu działalności oddział dozbrojono w broń zrzutową. Otrzymał on m. in.: 10 pistoletów maszynowych typu "Sten", 2 pistolety maszynowe typu "Thompson", 100 granatów i broń krótką.
W tym samym czasie z oddziału wydzielono dwie grupy bojowe do zadań specjalnych, każda po 7 żołnierzy (1+6). Pierwszą z grup dowodził ppor. Stanisław Łastowiecki "Nirwan", drugą ppor. Jan Gawinkowski "Olszyna".

Oddział partyzancki "Wilka"/"Sokoła".
Dowódcy:
sierż. Kazimierz Knecht "Wilk", "Róg".: jesień - grudzień 1943 r.
ppor. Tadeusz Ruszczyński "Sokół".: grudzień 1943 - 1944 r.

Oddział powstał jesienią 1943 r., na terenie Obwodu Sokołów Podlaski. W grudniu dowództwo nad nim objął ppor. Tadeusz Ruszczyński "Sokół".

Oddział partyzancki Konfederacji Narodu.
Dowódca:
ppor. Czesław Grądzki "Krzemień", "Zawiślak".

Oddział został sformowany w Kosowie Lackim z kilkunastu żołnierzy KN. Latem 1943 r., został wcielony do AK w ramach akcji scaleniowej.

Oddział partyzancki "Dęboroga"/"Visa".
Dowódca:
pchor. Kazimierz Aniszewski "Dęboróg".: luty - 3 maja 1944 r.
pchor. Jerzy Migdalski "Vis".: maj 1944 - ??.

Oddział powstał w lutym 1944 r., na terenie Obwodu Mińsk Mazowiecki. W jego skład wchodzili żołnierze, którzy musieli opuścić swoje domostwa w obawie przed aresztowaniem. Liczebność w momencie szczytowego rozwoju wyniosła około 30 żołnierzy. 3 maja został aresztowany dowódca oddziału "Dęboróg". Jego miejsce zajął pchor. Jerzy Migdalski "Vis".

Oddział partyzancki "Opocznik".
Dowódca:
ppor. Alfred Wieczorek "Tatar".

Oddział powstał na początku 1944 r., i został zapoczątkowany ucieczką ppor. Wieczorka przed aresztowaniem. Decyzją komendanta obwodu mjr Prackiego "Roli" Wieczorek objął dowództwo nad organizowanym z ukrywających się żołnierzy oddziałem partyzanckim.
W początkowym okresie swojej działalności oddział liczył około 20 żołnierzy. W lipcu 1944 r., rozrósł się do stanu trzech plutonów.
Dowódcą I plutonu został ppor. Czesław Wyrwas "Długi", "Wroński", dowódcą II plutonu ppor. Michał Birnbach "Potok" natomiast III plutonu st. sierż. Zygmunt Hinc "Siekiera".

Partyzancki oddział sztabowy.
Dowódcy:
por. Lucjan Gawryś "Ryś".: ?? - maj 1944 r.
rtm. Jan Buraczewski "Zych".: maj 1944 r.
kpt. Stanisław Dembiński "Sicz".: 1 czerwca - połowa lipca 1944 r.

Oddział powstał na terenie Obwodu Sokołów Podlaski. W maju 1944 r., na miejsce postoju oddziału "Rysia" przybył z nominacją na dowódcę oddziału rtm. Buraczewski "Zych". 1 czerwca został on przeniesiony do Komendy Obwodu, a jego następcą został kpt. Stanisław Dembiński "Sicz".

Oddział partyzancki "Witolda".
Dowódca:
ppor. Jan Śliwiński "Witold".

Oddział powstał na terenie Obwodu Węgrów. Liczył około 20 żołnierzy i działał w okolicach Grębkowa i Korytnicy (II i III ośrodek).

Oddział partyzancki "Wolskiego".
Dowódca:
kpt./mjr Zygmunt Maciejowski "Wolski", "Wroński".

Oddział sztabowy komendanta Obwodu Węgrów. Powstał na przełomie 1943/1944 r. i liczył kilkunastu żołnierzy. Działał na terenie całego Obwodu Wegrów.

Oddział partyzancki "Cisa" .
Dowódca:
ppor. Edmund Maciejewski "Cis".

Oddział został zorganizowany na terenie Obwodu Garwolin na początku maja 1944 r. Głównym zadaniem oddziału było udzielenie schronienia dla "spalonych" żołnierzy oraz ochrona pracującej na terenie obwodu radiostacji.
Jego organizatorami byli por. art. Władysław Klimaszewski "Łoza" oraz ppor. Edmund Maciejewski "Cis", który rozkazem komendanta obwodu został mianowany dowódcą.
W końcu czerwca 1944 r., oddział liczył już 100 żołnierzy i składał się z trzech plutonów:

I pluton.
Dowódca i zastępca dowódcy oddziału:
ppor. Dariusz Stankiewicz "Łan".
II pluton.
Dowódca:
ppor. Franciszek Kruk "Sosna".
III pluton.
Dowódca:
ppor. Antoni Płatek "Listek".

W skład oddziału wchodziła również 14-osobowa drużyna złożona ze zbiegłych z niewoli niemieckiej jeńców radzieckich, dowodzonych przez starszynę Siergieja "Wietiera".



Koniec części pierwszej.






Część II.

powrót do strony głównej


copyright 2007, Radosław ""Butryk"" Butryński
Design by Scypion