Rozwój strukturalny.
Obok Okręgów II i IV, Okręg Kielce zawiązano jako jeden z pierwszych. Jego powstanie datuje się na wrzesień 1940 r., kiedy to utworzono zalążki
Komendy Okręgu, w skład, której wszedł komendant i szef sztabu. Pracę organizacyjną rozpoczęto tutaj jednak wcześniej, bo już wiosną 1940 r.,
kiedy to powstały pierwsze komórki terenowej sieci organizacyjnej. Prym wiodły tu powiaty Włoszczowa i Jędrzejów, gdzie chłopską organizację
wojskową zaczęto tworzyć jeszcze przed decyzją CKRL o tworzeniu ludowej organizacji zbrojnej.
Latem 1940 r., w ramach eksperymentu, powstały
kolejne struktury typu wojskowego w trzech kolejnych powiatach: opatowskim, sandomierskim i pińczowskim.
Głównymi organizatorami struktur Okręgu Kieleckiego byli Stanisław Jagiełło "Czarny", "Szuwara" i Franciszek Kamiński, który przed nominacją
na komendanta BCh, pełnił funkcję łącznika pomiędzy "Rochem" a komendą okręgu kieleckiego ZWZ.
W lutym 1941 r., Jagiełło oficjalnie objął komendę nad okręgiem, natomiast na szefa sztabu nominowano Mieczysława Orła "Bończę".
Od tego czasu praca organizacyjna szła bardzo dynamicznie. W dniu 1 czerwca 1941 r., oficjalnie mianowano komendantów obwodów:
1, 2, 4, 6, 7, 8, 10, 11, 12 i 13. Do tego czasu największymi osiągnięciami mogły poszczycić się obwody 7 - Sandomierz, 9 - Stopnica, 10 - Jędrzejów,
12 - Włoszczowa.
Trzy tygodnie później (22 czerwca) "Czarny" mógł święcić tryumfy, pisząc w rozkazie nr 1:
"Zamknęliśmy wstępny okres organizacyjny. Pokonaliśmy przeszkody i trudności, jakie przed nami stały, a przede wszystkim w nas tkwiły.
Nabraliśmy mocnego przekonania i wiary w siebie, we własne siły i tę wiarę gwarantowaliśmy w środowisku, w którym pracujemy, wykrzesaliśmy
przekonanie o konieczności, celowości naszej pracy już w chwili obecnej, chociaż wróg ani na moment nie osłabł, a przeciwnie - w dalszym ciągu
uzyskuje efektywne sukcesy. To jest dzisiaj nasze największe osiągnięcie."
Wysokie tempo zorganizowania Okręgu III potwierdza fakt, iż do końca roku Komendzie Okręgu udało się zrealizować założenia rozkazu nr 5,
wydanego przez Franciszka Kamińskiego 25 września 1941 r., a który nakazywał zakończenie tworzenia struktur SCh na szczeblu obwodu, gminy i
wsi do 31 grudnia 1941 r. "Trawiński" nakazywał także, by w tym samym terminie, w dobrze dotychczas zorganizowanych obwodach wydzielić oddziały
taktyczne i terytorialne.
W grudniu stan organizacyjny Straży Chłopskiej Okręgu Kielce przedstawiał się następująco:
Obwód Kozienice:
zorganizowano 15 gmin na ogólną liczbę 18, 115 wsi na ogólną liczbę 307, co dało 37 %
zorganizowanych wsi, oraz zaprzysiężono 696 członków.
Obwód Radom:
14 gmin na ogólną liczbę 22 gmin, 14 wsi na ogólną liczbę 342 i 25 członków.
Obwód Iłża:
zorganizowano 7 gmin na ogólną liczbę 20, 145 wsi na ogólną liczbę 291, co dało 49 % Zorganizowanych wsi, zaprzysiężono 1027 członków.
Obwód Końskie:
Organizacją objęto 9 z 18 gmin i 33 z 380 wsi, czyli 11 %. Zaprzysiężono 42 członków.
Obwód Opoczno:
Zorganizowano 13 spośród 22 gmin, 10 spośród 341 wsi, i zaprzysiężono 128 członków.
Obwód Opatów:
zorganizowano wszystkie 23 gminy, 187 spośród 283 wsi, co dało 66 %, zaprzysiężono 897 członków.
Obwód Sandomierz:
Zorganizowano 182 wsie spośród 245, co dało 74 %, zaprzysiężono 1152 członków.
Obwód Kielce:
Organizacją objęto 10 spośród 19 gmin, 27 spośród 246 wsi, zaprzysiężono 37 członków.
Obwód Stopnica:
Zorganizowano 20 spośród 23 gmin, 110 wsi z ogólnej liczby 284, co dało 39 %, zaprzysiężono 717 członków.
Obwód Pińczów:
Organizacją objęto 15 spośród 20 gmin, 177 spośród 263 wsi, co dało 67 %, zaprzysiężono 948 członków.
Obwód Miechów:
Strukturami objęto 15 spośród 24 gmin, 62 wsie spośród ogólnej liczby 285, co dało 21 %, zaprzysiężono 266 członków.
Obwód Jędrzejów:
Zorganizowano 14 z 15-stu gmin, 72 spośród 189 wsi, czyli 38 %, zaprzysiężono 601 członków.
Obwód Włoszczowa:
Organizacją struktur objęto 7 spośród 14 gmin, 64 wsie z ogólnej liczby 188, czyli 33 %, zaprzysiężono 455 członków.
Obwód Częstochowa:
Organizacją objęto 10 spośród 24 gmin, 43 spośród 262 wsi, co dało 16 %, zaprzysiężono 174 członków.
Obwód Olkusz:
(brak danych z grudnia 1941 r.).
Tak więc ogólnie siła Okręgu III Kielce przedstawiała się następująco:
Zorganizowanych gmin - 196 na ogólną liczbę 271.
Zorganizowanych wsi - 1 231 na ogólną liczbę 3 892.
Okręg posiadał wówczas 7 125 zaprzysiężonych członków.
Dodać należy, że Okręg III posiadał wówczas 14 komend powiatowych na ogólną liczbę 64, 196 gminnych na ogólną liczbę 505 i 1 231 gromadzkich
na 2 799 we wszystkich dotychczas zorganizowanych Okręgach BCh. Dane te mówią bardzo dobitnie o tym, że Okręg Kielce wiódł zdecydowanie prym
w pracy organizacyjnej, w tamtym okresie.
Na rok 1942 datuje się dalszy, systematyczny, choć stopniowy rozwój strukturalny.
Oto co mówią na ten temat dane z lipca tego roku:
Obwód Kozienice:
Organizacją objęto 14 spośród 19 gmin, 129 wsi z ogólnej liczby 307, zaprzysiężono 1 290 członków.
Obwód Radom:
Zorganizowano struktury w 13 gminach z ogólnej liczby 22 gmin, w 21 wsiach spośród 342, zaprzysiężono 121 członków.
Obwód Iłża:
Zorganizowano 19 na 20 gmin, 166 wsi na ogólną liczbę 291, zaprzysiężono 1 171 członków.
Obwód Końskie:
Zorganizowano 9 z 18 gmin.
Obwód Opoczno:
Strukturami objęto tu 17 z 22 gmin, 68 wsi z ogólnej liczby 341, zaprzysiężono 335 członków.
Obwód Opatów:
Organizacją objęto wszystkie 23 gminy, 212 wsi na ogólną liczbę 283 i zaprzysiężono 1 398 członków.
Obwód Sandomierz:
(brak danych ).
Obwód Kielce:
Zorganizowano 10 spośród 19 gmin, 42 wsie z ogólnej liczby 246 i zaprzysiężono 130 członków.
Obwód Stopnica:
Zorganizowano 20 z 23 gmin, 167 wsi z ogólnej liczby 281, zaprzysiężono 1 341 członków.
Obwód Pińczów:
Organizacją objęto wszystkie 20 gmin, 192 wsie z ogólnej liczby 263 i zaprzysiężono 1 250 członków.
Obwód Miechów:
Zorganizowany struktury terenowe w 17-stu z 24 gmin, w 121 wsiach z ogólnej liczby 285, zaprzysiężono 819 członków.
Obwód Jędrzejów:
Organizacją objęto 14 z 15 gmin, 107 z ogólnej liczby 189 wsi, przysięgę złożyło 988 członków.
Obwód Włoszczowa:
Zorganizowano 7 z 14 gmin, 64 wsi z ogólnej liczby 188, zaprzysiężono 493 członków.
Obwód Częstochowa:
Organizacją objęto 7 spośród 25 gmin, 50 spośród 144 wsi, przysięgę złożyło 355 członków.
Obwód Olkusz:
Zorganizowano 8 z 10-ciu gmin, 50 wsi z ogólnej liczby 144, zaprzysiężono 372 członków.
Z powyższego zestawienia wynika, że w okresie od grudnia 1941 do lipca 1942 r., szczególną wagę przywiązano do wzrostu liczebnego.
Jak możemy porównać, w grudniu 1941 r. liczba członków BCh w okręgu wynosiła 7 125. Pół roku później stan liczebny wzrósł o ponad 30 %, a
organizacja liczyła 10 563 żołnierzy.
Pewnemu wzrostowi uległa również organizacja ośrodków terenowych, bowiem strukturami organizacyjnymi, w omawianym 1942 roku, objęto łącznie
198 gmin z ogólnej liczby 272 i 1 383 wsie z ogólnej liczby 3 423.
Na rok 1942 datuje się również (podobnie jak w okręgu lubelskim), proces wydzielania pionów taktycznych i terytorialnych.
Podział ten ukształtowano ostatecznie na początku 1943 r., przy czym, zgodnie z taktyką ludowców w całym kraju, zintensyfikowano rozbudowę
oddziałów taktycznych, nie objętych akcją scaleniową z AK. We wrześniu tego roku (podobnie jak w okręgu lubelskim) z pionów oddziałów
terytorialnych wyodrębniono oddziały tzw. Straży Samorządowej i Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa, stanowiące odpowiednik policji
podziemnej. Oddziały te włączono następnie w struktury podziemnej administracji cywilnej i podporządkowano delegaturom powiatowym i okręgowym.
Pozostałą część oddziałów terytorialnych i specjalnych, przekształcono w Ludową Straż Bezpieczeństwa, która skupiała zaufanych żołnierzy BCh.
W tym samym 1943 r., poza zmianami strukturalnymi, odnotować można było systematyczny wzrost liczebny.
W styczniu tego roku oddziały taktyczne okręgu liczyły 13 101 żołnierzy skupionych w 136 kompaniach, natomiast oddziały terytorialne 3 159
żołnierzy. Łącznie dało to liczbę 16 259 żołnierzy.
W kwietniu, w wyniku wykrystalizowania się struktur oddziały taktyczne liczyły 13 616 żołnierzy w 124 kompaniach. Znaczniejszemu wzrostowi
uległ stan liczebny oddziałów terytorialnych, które łącznie liczyły 4 304 żołnierzy. Tak, więc w tym czasie siła bojowa BCh w Okręgu Kielce
wyniosła 17 920-stu członków.
W roku 1944 r., sytuacja uległa zmianie o tyle, że był on okresem ożywienia w rozbudowywaniu struktur, w którym wzrost liczebny uległ
poważnemu przyspieszenia.
Obecnie dysponujemy danymi z 15 lipca i 31 grudnia 1944 r. I tak:
W lipcu Bataliony Chłopskie w okręgu kieleckim liczyły 104 oficerów, 61 podchorążych, 2 332 podoficerów i 28 446 szeregowych. Łącznie siła
bojowa BCh wynosiła więc 30 943 żołnierzy skupionych w oddziałach taktycznych, Ludowej Służbie Bezpieczeństwa i Państwowym Korpusie
Bezpieczeństwa.
W grudniu stan liczebny wyniósł 116 oficerów, 85 podchorążych, 2 559 podoficerów, 32 605 szeregowych, co łącznie dało liczbę 35 465 żołnierzy.
Dowództwo Okręgu III BCh. Obsada personalna,
Komenda Okręgu:
Komendant:
- Stanisław Jagiełło - od września 1940 r.
Szef sztabu:
- Mieczysław Orzeł "Dębczak".
Szef łączności i kolportażu:
- Edward Haruza "Jaworniak".
- Władysław Barłóg "Koterba".
Szef wyszkolenia bojowego:
- Jan Rumas "Mirosław".
Szef zaopatrzenia:
- Antoni Gurwicz "Gabriel".
Komendant LSB:
- Mieczysław Głowania "Jesion".
Komendantka ZK:
- Maria Chadaj-Zwiejska "Mirka".
Komendanci Obwodów:
Obwód Częstochowa:
- Piotr Kuc "Dąb"
Obwód Iłża:
- Leon Cieśla "Poświst"
- Kazimierz Piątek "Wrzos"
- Jan Gruszka "Bartos"
Obwód Jędrzejów:
- Kacper Niemirski "Mir"
Obwód Kielce:
- Władysław Woźniak
- Mieczysław Orzeł "Bończa"
Obwód Końskie:
- Antoni Piwowarczyk "Piotr", "Wąsowicz"
- Władysław Barłóg "Koterba".
Obwód Kozienice:
- Bronisław Nować "Jesion"
Obwód Olkusz:
- Jan Rumas "Mirosław"
- Mieczysław Głowania "Jesion"
- Stefan Brożek "Hubert"
Obwód Opatów:
- Władysław Zwiejski "Jaruga"
Obwód Opoczno:
- Adam Goska "Wierzba"
- Piotr Wrzeszcz "Jurand"
- Władysław Głowiński "Gruda"
Pińczów:
- Jan Pszczoła "Wojnar"
- Jan Rumas "Mirosław"
Radom:
- Edmund Bakalarz "Szron"
- Jan Rumas "Mirosław"
- Ludwik Borek "Jędruś"
- p.o. komendanta obwodu Antoni Ciesielski "Wiślak"
Sandomierz:
- Tadeusz Szeląg "Łeda"
- Stanisław Markiewicz "Włast"
- Antoni Piwowarczyk "Bryła"
- Leon Cieśla "Poświst"
- Eugeniusz Witkowski "Witold"
Obwód Stopnica:
- Józef Grochowski "Kłonica"
- Roman Nowak "Sarna"
- Franciszek Szczepanik "Zagórski"
Obwód Włoszczowa:
- Jan Wrona "Kalista"
- Bolesław Skura "Kałuża"
Koniec.