I. Ogólnie.
Korpus Ochrony Pogranicza, to powołana w roku 1924 formacja specjalna przeznaczona do ochrony granicy wschodniej Drugiej
Rzeczypospolitej. KOP ochraniał granicę polsko-sowiecką, polsko-litewską, polsko-łotewską (do lipca 1939 roku), polsko-niemiecką
w Prusach Wschodnich, (tzw. "występ suwalski" 75,7 km, w okresie od 1 listopada 1927 do stycznia 1939 roku), polsko-rumuńską
(64,87 km) oraz polsko-węgierską (od marca 1939 roku).
Pod względem organizacyjnym, operacyjnym, personalnym i wyszkolenia podlegał Ministerstwu Spraw Wojskowych, a w zakresie
ochrony granicy, bezpieczeństwa w pasie granicznym i budżetu podlegał Ministerstwu Spraw Wewnętrznych.
Zadania otrzymywane i realizowane przez KOP w latach 1924-1939 obejmowały:
W ciągu kilkunastu lat działania KOP przeszedł kilka faz rozwojowych, w każdej z nich jego zapleczem pozostawała armia, szukano
nowych rozwiązań organizacyjnych, dopracowywano kompetencje, powoływano i likwidowano jednostki i dowództwa. KOP miał
składać się z wyborowych jednostek o pełnych stanach etatowych. Żołnierze byli specjalnie dobierani, pochodzili oni głównie z
województw zachodnich. Przed wcieleniem do KOP-u odbywali oni przeszkolenie w jednostkach liniowych. Do KOP-u wysyłano też
wszystkich żołnierzy służby czynnej narodowości niemieckiej.
Pierwszym dowódcą KOP został generał brygady Henryk Minkiewicz (od września 1924 r. do 7 maja 1929 roku).
II. Początki - lata 1924-1929.
W pierwszym okresie obejmującym lata 1924-1927 wydzielić można 4 etapy formowania.
KOP w grudniu 1927 roku składał się z dowództwa KOP, 6 dowództw brygad, 2 dowództw półbrygad, 24 batalionów granicznych, 5
batalionów odwodowych, 20 szwadronów kawalerii oraz dywizjonu żandarmerii.
kliknij obraz, aby go powiększyć źródło: Prochwicz Jerzy, "Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku", Warszawa 2003.
Jednostki KOP ochraniające granicę ugrupowano w trzech rzutach: 28 sierpnia 1928 r. wydano rozkaz o sformowaniu batalionu szkolnego KOP w Osowcu. Pierwszym dowódca tego batalionu został major Sztabu Generalnego Marian Porwit. Batalion ten 28 lutego 1930 roku został przekształcony w Centralną Szkołę Podoficerów Korpusu Ochrony Pogranicza.
III. Reforma Marszałka Piłsudskiego 1929-1935.
18 maja 1929 roku, nowym dowódcą KOP został generał brygady Stanisław Zosik-Tessaro. Generał ten przeprowadził gruntowną
reorganizację struktur KOP. W jej wyniku zlikwidowano istniejące półbrygady w 3 i 6 Brygadzie KOP. Z 6 Brygady wyłączono część
sił tworząc Brygadę KOP "Grodno", a resztę połączono z 3 Brygadą KOP w Brygadę "Wilno".
W końcu 1929 roku KOP składał się z dowództwa KOP, 6 dowództw brygad, 4 dowództw pułków, 24 batalionów granicznych, 5
batalionów odwodowych, 20 szwadronów kawalerii, batalionu szkolnego i dywizjonu żandarmerii.
W październiku 1930 roku nowym dowódcą KOP został pułkownik Jan Kruszewski, który kontynuował zmiany organizacyjne.
18 maja 1931 roku utworzono Pułk KOP "Sarny", który został podporządkowany Brygadzie KOP "Polesie".
kliknij obraz, aby go powiększyć źródło: Prochwicz Jerzy, "Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku", Warszawa 2003. 4 października 1934 utworzono szkolny dywizjon kawalerii "Niewirków" składający się z dwóch szwadronów. W 1934 roku zapadła również decyzja o zorganizowaniu kompanii saperów. Były one przeznaczone dla poszczególnych brygad po jednej. Nadano im nazwy macierzystych brygad KOP.
IV. Modernizacja i rozbudowa 1935-1939.
Dowódca KOP rozkazem z 23 lutego 1937 roku zapoczątkował kolejną reorganizację.
Ponadto od września 1937 roku przystąpiono do organizacji batalionu specjalnego KOP "Sarny".
Pod koniec roku 1937 KOP liczył 3 dowództwa brygad - "Grodno", "Polesie" i "Podole", 7 dowództw pułków - "Wilno", "Głębokie",
"Wilejka", "Wołożyn", "Sarny", "Zdołbundów" i "Snów", 24 bataliony graniczne, 7 batalionów odwodowych, dyon kawalerii
"Niewirków", 19 szwadronów kawalerii, 6 kompanii saperów, dywizjon i dwie baterie artylerii lekkiej.
10 grudnia 1938 roku utworzono Dziśnieńską Półbrygadę ON podporządkowaną pułkowi KOP "Głębokie". Brygada składała się z
dowództwa i dwóch słabych batalionów - postawskiego i brasławskiego. Półbrygada ta ze względu na słabość organizacyjną miała
charakter oddziałów wartowniczych.
W grudniu 1938 roku podjęto również decyzję o likwidacji batalionu odwodowego "Suwałki" oraz przystąpiono do organizacji pułku
KOP "Karpaty". Miał on składać się z dowództwa, kompanii szkolnej oraz trzech batalionów granicznych: "Skole", "Dolina" i
"Worochta". Zadaniem pułku miała być ochrona granicy polsko-węgierskiej. Odcinek występu suwalskiego przekazano Straży
Granicznej.
kliknij obraz, aby go powiększyć źródło: Prochwicz Jerzy, "Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku", Warszawa 2003. W marcu 1939 roku utworzono w batalionie "Sarny" dodatkową czwartą kompanię oraz utworzono batalion KOP "Małyńsk" w składzie dowództwo i jedna kompania. Bataliony te obsadziły budowane od roku 1936 fortyfikacje nad rzeką Słuczą. W czerwcu 1939 roku przekształcono baterię artylerii lekkiej KOP "Osowiec" w dywizjon artylerii lekkiej. W lipcu 1939 roku zreorganizowano pułk KOP "Karpaty". Zmienił on nazwę na 1 Pułk KOP "Karpaty" w składzie dwóch batalionów granicznych "Skole" i "Delatyn" (batalion "Dolina" przesunięto do miejscowości Delatyn i zmieniono nazwę). Batalion "Worochta" zlikwidowano przez utworzenie czwartej kompanii granicznej w batalionie "Delatyn", a resztę stanów osobowych przekazano do nowego pułku o nazwie 2 Pułk KOP "Karpaty" w składzie bataliony "Dukla" i "Komańcza".
W lipcu podjęto również decyzję o przekazaniu odcinka granicy polsko-łotewskiej Straży Granicznej. Dotychczas granica ta była
ochraniana przez batalion KOP "Słobódka", który miał stać się batalionem odwodowym.
V. Mobilizacja 1939 roku.
W planie mobilizacyjnym jednostki KOP-u przewidziane były do zadań osłonowych lub też stanowić miały podstawę do formowania
dywizji rezerwowych.
W dniu 23 marca 1939 roku zmobilizowano i przerzucono na granicę południową w rejon Żywiec - Chabówka - Nowy Sącz, 4 batalio-
ny odwodowe ("Berezwecz", Żytyń", "Snów", "Snów I").
W tym samym dniu wydano rozkaz o organizacji w rejonie Wielunia (DOK IV) z ośmiu szwadronów kawalerii KOP ("Druja", "Łużki",
"Podświle", "Budsław", "Hancewicze", "Rokitno", "Żurno" i "Mizocz"), tzw. ćwiczebnego pułku kawalerii KOP w składzie 6 szwadronów
liniowych (zlikwidowano szwadrony "Druja" i "Podświle"), szwadronu ckm, szwadronu gospodarczego, plutonu pionierów (z kompanii
saperów KOP "Czortków"), łączności i ppanc.
W tym samym czasie wzmocniono i przewieziono na zachód cztery kompanie saperów KOP ("Wilejka" dla 8 DP, "Stołpce" dla 10 DP,
"Stolin" dla 25 DP i "Hoszcza" dla Pomorskiej BK).
W kwietniu zmobilizowano i przewieziono w rejon Żywca dwa kolejne bataliony odwodowe ("Wilejka" i "Wołożyn").
Wspomniany wyżej batalion graniczny KOP "Słobódka" wraz z baterią artylerii lekkiej "Kleck" został przesunięty do rejonu Augustowa.
W maju przerzucono na Hel z baonu KOP "Sienkiewicze" kompanię odwodową i kompanię ckm, do których dołączono kompanię
odwodową pułku KOP "Sarny". Z oddziałów tych utworzono batalion noszący numer IV/7 pp lub IV batalion KOP "Hel".
W ramach mobilizacji dywizji piechoty KOP wystawił 3 dowództwa dywizji piechoty, 8 dowództw pułków, 24 bataliony piechoty,
batalion saperów, dwa dywizjony artylerii i 7 szwadronów kawalerii w 6 oddziałach KD.
Ponadto KOP wystawił na potrzeby frontu zachodniego:
Razem KOP wystawił i przekazał do dyspozycji Wojska Polskiego następujące jednostki:
Wyjaśnienia wymaga tutaj fakt, że w niektórych publikacjach stwierdza się jakoby KOP wystawił również dowództwo 35 DP rez.,
dowództwo GO gen. Łukoskiego (lub "Jasło" lub "Słowacja") oraz dowództwa 2 i 3 BGór.
VI. Jednostki pozostawione lub odtworzone na granicy wschodniej.
W toku mobilizacji zdołano odtworzyć na granicy z Litwą i ZSRR następujące jednostki:
Oddziały powstałe w ten sposób charakteryzowały się większym procentem żołnierzy pochodzenia niepolskiego. Były one też gorzej
przygotowane i uzbrojone. Dowództwo KOP na podstawie rozkazu z 30 sierpnia 1939 roku przeszło na nową, wojenną strukturę
organizacyjną. Dowódcą KOP został dotychczasowy I zastępca dowódcy KOP generał brygady Wilhelm Orlik-Ruckeman.
- Pułk "Wilno" w składzie: 4 baonów piechoty - "Troki", "Niemeczyn", "Nowe Święciany", "Orany";
(na schemacie w Pułku "Sarny" brakuje szwadronu kawalerii "Bystrzyce"), kliknij obraz, aby go powiększyć źródło: Prochwicz Jerzy, "Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku", Warszawa 2003.
Źródła: Uwaga co do źródeł. Podstawą pisania tekstu były 3 opracowania na temat KOP, pozostałe źródła traktowałem jako uzupełnienie, przy czym praca E. Kozłowskiego w części dotyczącej KOP jest prawie całkowicie nieaktualna.
|
