Reichsministerium für Volksaufklärung und Propaganda - PROMI
Ministerstwo Oświecenia Narodowego i Propagandy Rzeszy
Joseph Goebbels myślał o powołaniu PROMI co najmniej od 1932 roku.
W swoim dzienniku pod datą 22 stycznia 1932 r. odnotował rozmowę z Hitlerem
o swoim przyszłym urzędzie, który określał wówczas jako Ministerstwo Wychowania Narodowego (Volkserziehungsministerium).
Goebbels pisał: "to będzie urząd o charakterze rewolucyjnym, centralnie kierowany, reprezentujący w jednoznacznej formie przede wszystkim
idee Rzeszy (Reichsgedanken). Wielki projekt, jakiego świat jeszcze nie widział (...). Ma służyć duchowej podbudowie naszej władzy, zdobyciu
nie tylko aparatu państwowego, lecz także całego narodu."
(Eugeniusz Cezary Król, Propaganda i indoktrynacja narodowego socjalizmu w Niemczech 1919 - 1945, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 1999,
s. 125.).
Goebbels był niezwykle podekscytowany otwierającymi się przed nim możliwościami. W sierpniu 1932 r. pisał: "Dostaję szkołę, uniwersytet,
film, radio, teatr, propagandę. To ogromny obszar, który może wypełnić całe życie, to zadanie o historycznym wymiarze. (...) Wychowanie
niemieckiego narodu znalazło się w moich rękach. Już ja się tym zajmę jak należy". (Król, s. 125.).
Na początku 1933 roku Goebbels pisał w swoich pamiętnikach o powstaniu placówki wzorującej się na aparacie propagandy NSDAP.
Decyzja o powołaniu PROMI zapadła 11 marca 1933 roku podczas posiedzenia rządu Rzeszy. Hitler starał się o posadę dla Goebbelsa, argumentował
że potrzebne jest: "pouczenie społeczeństwa w tym sensie, że chłop zbankrutuje, jeżeli nie uczyni się czegoś dla polepszenia zbytu jego
wyrobów". (Ralf Georg Reuth, Goebbels, Iskry, Warszawa 2004, s. 192.).
Hugenberg pragnął odłożyć decyzję, ale Hitler nalegał. Goebbels już 6 marca omówił z Hitlerem strukturę nowego ministerstwa. Trwał spór o
nazwę ministerstwa, Hitler pragnął by nowe ministerstwo miała następującą nazwę: Ministerstwo Oświecenia Narodowego i Propagandy Rzeszy, a
Goebbels próbował przeforsować nazwę: Ministerstwo Rzeszy do Spraw Kultury i Agitacji Narodowej. Ostatecznie wygrała propozycja Hitlera.
Panowie zgodni byli co do lokalizacji ministerstwa, które miało się mieścić w Pałacu Leopolda przy Wilhelmplatz 8/9 w Berlinie.
Tuż po powołaniu nowego urzędu Goebbels spotkał się kilkakrotnie z przedstawicielami mediów. 26 marca podczas spotkania z przedstawicielami
radia powiedział: "Nie możemy przecież zadowolić się jedynie informowaniem narodu o naszych zamierzeniach (...) Chcemy pracować nad ludźmi
tak długo, aż wpadną w nasze ręce". (cyt. za Król, s. 126.).
PROMI zostało ustanowione na mocy dekretu z 13 marca 1933 r., a kompetencje nowo powstałego ministerstwa określało rozporządzenie Führera z 30
czerwca 1933 roku, na podstawie którego stwierdzono, że ministerstwo będzie się zajmowało duchowym oddziaływaniem na naród i informowaniem
opinii publicznej, zarówno w kraju jak i poza jego granicami. Wraz z powstaniem PROMI obszary kompetencji należące wcześniej do innych organów
państwowych zostały im odebrane i przekazane pod skrzydła nowego ministerstwa.
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, Ministerstwo Gospodarki oraz Ministerstwa Wyżywienia Rzeszy oddały na rzecz PROMI następujące obszary swojej
wcześniejszej działalności:
- teatr,
- muzyka,
- radio,
- prasa,
- referat świąt państwowych i hymnu narodowego,
- reklama,
- wystawy i targi.
Urząd Spraw Zagranicznych (AA) został pozbawiony działu informacji i propagandy zagranicznej na rzecz PROMI. Urząd Goebbelsa wchłonął również
Wydział Prasowy (Presseabteilung) rządu Rzeszy.
PROMI mimo wcześniejszych zapowiedzi Goebbelsa wkrótce stało się potężną machiną biurokracji. W kwietniu 1939 r. zatrudniało 956 pracowników,
a w 1941 r. już blisko dwa tysiące. Goebbels bardzo skrupulatnie dobierał pracowników swojego ministerstwa, sądząc że "wczorajsi nie mogą
być organizatorami jutra". (Reuth, s. 193.).
Goebbels postawił na ludzi młodych (większość była przed trzydziestką) i wykształconych (ponad połowa posiadała uniwersyteckie wykształcenie,
część miała nawet tytuł doktora).
Początkowo ministerstwo składało się z siedmiu departamentów, a ostatecznie w 1942 r. z siedemnastu. Najważniejsze były dwa departamenty
prasowe: Prasy Niemieckiej (Abteilung Deutsche Presse) i Prasy Zagranicznej (Presseabteilung Ausland).
Od 1941 r. kluczową rolę odgrywał
również departament Czasopism (Abteilung Zeitschriften).
Schemat PROMI z 1 października 1933 roku:
MINISTERSTWO OŚWIECENIA NARODOWEGO I PROPAGANDY
Minister - dr Joseph Goebbels
Sekretarz stanu - Walther Funk (funkcję tę pełnił do 1938 r.), był również szefem prasowym rządu (do 1937 r.)
Gabinet Ministra - szef Karl Hanke (do 1938 r.)
Departament I - Administracja i Prawo: 3 referaty
Departament II - Propaganda: 10 referatów
Departament III - Radio, 3 referaty
Departament IV - Prasa, jednocześnie Wydział Prasowy rządu Rzeszy, 11 referatów
Departament V - Film, 3 referaty
Departament VI - Teatr, Muzyka i Sztuka, 3 referaty
Departament VII - Obrona przed Kłamstwami w Kraju i za Granicą, 8 referatów. (Król, s. 127.)
Schemat PROMI w momencie największej rozbudowy, listopad 1942 r.:
MINISTERSTWO OŚWIECENIA NARODOWEGO I PROPAGANDY
Minister: dr Joseph Goebbels
Gabinet Ministra - adiutanci, referenci personalni, referenci prasowi - w sumie 10 osób
Departament I - Budżetowy, Biuro Główne z 11 referatami
Departament II - Personalny, 7 referatów
Departament III - Prawno-Organizacyjny, 3 referaty
Departament IV - Propagandy, 10 referatów
Departament V - Prasy Niemieckiej, 13 referatów
Departament VI - Prasy Zagranicznej, 19 referatów
Departament VII - Czasopism, 5 referatów
Departament VIII - Zagraniczny, 5 referatów
Departament IX - Ruchu Cudzoziemców, 4 referaty
Departament X - Radia, 8 referatów
Departament XI - Filmu, 5 referatów
Departament XII - Piśmiennictwa, 8 referatów
Departament XIII - Teatru, 7 referatów
Departament XIV - Sztuk Pięknych, 4 referaty
Departament XV - Muzyki, 10 referatów
Departament XVI - Obrony Rzeszy, 6 referatów
Departament XVII - Okupowanych Terenów Wschodnich, 12 referatów
Generalne Referaty podporządkowane bezpośrednio sekretarzowi stanu, L. Guttererowi:
- 1. Wystaw i Muzeów,
- 2. Generalny Referat Kultury do spraw Stolicy Rzeszy,
- 3. Sprawy Izby Kultury Rzeszy,
- 4. Techniki,
- 5. Placówka odbioru sprawozdań Kampanii Propagandowych Wehrmachtu (podlegająca szefowi prasy Rzeszy).
(Król, s. 131 - 132.)
Departament Prasy Niemieckiej (Abteilung Deutsche Presse)
Cel: nadawanie kształtu politycznego i nadzór nad prasą III Rzeszy.
Referat Służby Informacyjnej przez 24 godziny na dobę zbierał informacje, a następnie je selekcjonował.
Referat Cenzury Politycznej i Referat Obserwacji Prasy wspomagały lektorat i archiwum.
Departament Prasy Zagranicznej (Pressabteilung Ausland)
Cel: wykrywanie wrogich tendencji w zagranicznej prasie.
Zajmował się dokładną analizą prasy zagranicznej. Szczególnie uważnie analizowano informacje z zagranicznych agencji prasowych i pochodzące
od
korespondentów zagranicznych pracujących na terenie Niemiec. Korespondenci zagraniczni byli uważnie obserwowani.
Departament Zagraniczny (Auslandsabteilung)
Cel: nadzór nad audycjami radiowymi, publikacjami, ulotkami, broszurami i plakatami projektowanymi dla obcokrajowców.
Departament współpracował z różnymi urzędami i instytucjami wspierającymi aktywność kulturalną Niemców pozostających na obczyźnie.
Departament Ruchu Cudzoziemców (Fremdenverkehrsabteilung)
Cel: inwigilacja obcokrajowców, rozbudowa bazy turystycznej, ochrona zabytków i krajobrazu.
Departament Radia (Rundfunkabteilung)
Cel: selekcja materiału radiowego.
Od 1939 r. działał Referat Główny (Placówka Dowodzenia Radiem - Rundfunkkommandostelle), który decydował o priorytetach programów politycznych,
godzinach emisji i sposobie przekazywania informacji. Wraz z wybuchem wojny wzrosła rola Referatu Głównego radia na Zagranicę (Hauptreferat
Auslandrundfunk), który początkowo zajmował się wymianą kulturalną z innymi krajami oraz wspieraniem niemieckich rozgłośni rozlokowanych poza
granicami Niemiec. W latach wojny rozwinął się również Referat Główny Rozpoznania Radiowego (Hauptreferat Rundfunkerundung).
Departament Filmu (Filmabteilung)
Cel: nadzór nad filmem (wszystkie etapy produkcji).
Ostateczną decyzję o dopuszczeniu filmu podejmowała Placówka Kontroli Filmów (Filmprüfstelle). W latach wojny szczególną rolę odgrywały
kroniki, które od 1940 r. podporządkowane były Referatowi Głównemu w departamencie.
Departament Piśmiennictwa (Schrifttumsabteilung)
Cel: kontrola nad literaturą.
Poszczególne referaty zajmowały się tekstami literackimi i nadzorowały proces ich powstawania. Nie tylko tekst się liczył, ale również i
nastawienie polityczne twórcy. W departamencie powstał indeks ksiąg zakazanych i promowanych. Żołnierze po wybuchu wojny byli zaopatrywani w
odpowiednio dobrane książki podnoszące ich morale. Referat Propagandy Piśmiennictwa w Kraju i za Granicą zdobywał sympatię autorów
zagranicznych.
Departament Teatru (Theaterabteilung)
Cel: selekcja repertuaru, polityka personalna i finansowa.
Teatry państwowe znajdowały się pod zwierzchnictwem Landów. Kilkanaście scen, które zwano Teatrem Rzeszy (Reichstheater), znalazło się pod
bezpośrednią opieką departamentu.
Departament Muzyki (Musikabteilung)
Cel: dobór repertuaru teatrów muzycznych, selekcja muzyków.
Jeden z najmniejszych w strukturze PROMI. Oddziaływano za pomocą subwencji, które przyznawano hojnie instytucjom prestiżowym jak np.
zespołowi Filharmoników Berlińskich i Wiedeńskich.
Departament Sztuk Pięknych (Abteilung Bildende Künste)
Cel: usunięcie "sztuki zwyrodniałej" (Verfallskunst).
Sztuka miała spełniać wymogi stawiane przez narodowy socjalizm. Minister propagandy wizytował najważniejsze wystawy, które zazwyczaj
odbywały się w Monachium w Haus der Deutschen Kunst.
Departament Specjalnych Zadań Kulturalnych (Abteilung Besonderer Kulturaufgaben)
Cel: odżydzenie (Entjudung) kultury.
W 1941 r. po wykonaniu postawionego zadania (twórcy żydowskiego pochodzenia zostali pozbawieni prawa do wykonywania zawodu)
departament został rozwiązany.
Wraz z pogarszającą się sytuacją na froncie PROMi zostało zredukowane. W miejsce departamentów: Teatru, Muzyki i Sztuki Pięknej powołano
Departament Kultury. Zlikwidowano Departament Ruchu Cudzoziemców, a Departament Okupowanych Terenów Wschodnich włączono jako Referat Główny do
Departamentu Propagandy. Goebbels od jesieni 1944 roku pełnił funkcję pełnomocnika Rzeszy do spraw wojny totalnej (Der Reichsbevollmächtigte
für den totalen Kriegseinsatz - RBtk).
13 marca 1945 r. podczas jednego z alianckich nalotów została niemal doszczętnie zniszczona siedziba PROMI znajdująca się przy Wilhelmstrasse w
Berlinie. Ostatnia odprawa ministerialna odbyła się 21 kwietnia 1945 r., dzień później Joseph Goebbels przeniósł się do schronu Hitlera, a
wkrótce do niego dołączyła żona z dziećmi.
Bibliografia:
1. Król Eugeniusz Cezary, Propaganda i indoktrynacja narodowego socjalizmu w Niemczech 1919-1945, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 1999
2. Reuth Georg Ralf, Goebbels, Iskry, Warszawa 2004
|