Nr ISSN 2082-7431
Eisernes Kreuz - Żelazny Krzyż.
Eisernes Kreuz 1813 - Żelazny Krzyż 1813 (EK 1813)
Żelazny Krzyż (niem. Eisernes Kreuz, EK) jest jednym z najstarszych niemieckich odznaczeń wojskowych. Został ustanowiony we Wrocławiu 10 marca 1813 roku, przez króla Prus Fryderyka III, na pamiątkę rozpoczęcia wojny wyzwoleńczej Prus spod panowania francuskiego.
W 1797 r. Prusy zostały pokonane przez wojska napoleońskie i zostały zmuszone do sojuszu z Francją. Nieudana wyprawa Napoleona na Rosję w 1812 roku i tragiczny odwrót jego armii z Moskwy, stał się okazją do wystąpienia przeciwko Francji. Prusy znalazły się w obozie antyfrancuskim i szykowały się do wojny, celem której było zniszczenie Napoleona i odzyskanie niepodległości.
Nowe odznaczenie zostało zaprojektowane przez znanego architekta Friedricha Schinkle. Był to prosty poczerniany żelazny krzyż, z ciągłym srebrnym paskiem dookoła krawędzi. Materiały z których zostało wykonane odznaczenie oraz nazwa miała nawiązywać do popularnego wówczas określenia – „żelaznych czasów”.
Ustanowiono trzy klasy Żelaznego Krzyża:
Grosskreuz (Wielki Krzyż - WKŻK) - dla wyższych dowódców.
EK I - (1 Klasse - I Klasa).
EK II - (2 Klasse - II Klasa).
Obie klasy były przeznaczone za indywidualne zasługi w walce oraz za wykazane bohaterstwo na polu walki. Żelazny Krzyż miał być przyznawany tylko raz, tzn. nie można było otrzymać dwukrotnie tej samej klasy. Na jednej stronie w środku była przedstawiona potrójna prosta dębowa gałązka, na dolnym ramieniu była umieszczona data 1813 a na górnym ramieniu krzyża królewski symbol FW i korona.
Żelazny Krzyż I i II kl. miał wymiar 42 milimetrów, (chociaż istniały różne modele różniące się wielkością - od 28 do 42 mm.).
Wielki Krzyż był większy - jego wymiar to 62 mm.
EK I - posiadał od spodniej strony, przymocowaną sukienną wkładkę, tak aby można by go przyszyć do kurtki mundurowej. Były też odmiany z dwoma haczykami na każdym ramieniu by móc go przymocować do munduru.
EK II - posiadał w górnej części przymocowane do krzyża kółko, do którego była umocowana wstążka w barwach Prus.
Grosskreuz - posiadał podobnie jak EK II. kółko. Był on noszony na szyji, na wstążce podobnej do EK II kl., lecz znacznie szerszej.
Żelazny Krzyż 1813 II klasy.
Podczas wojny Żelaznym Krzyżem, zastąpić inne tradycyjne odznaczenia, jak: Rote Adlerorden czy Pour le Merite. W praktyce jednak był on nadawany obok innych odznaczeń i nie przejął ich znaczenia.
Żołnierze bardzo często nosili głównie samą wstążkę EK II przewiązaną przez środkowy otwór do guzika w mundurze. Tradycja ta przetrwała do drugiej wojny światowej.
W Prusach, podobnie jak w innych krajach, istniała długa tradycja przyznawania odznaczeń w kilku stopniach lub klasach. Uzależnione to było od stopnia wojskowego i pochodzenia dekorowanego.
Druga strona Żelaznego Krzyża była pusta, lecz to właśnie ta strona była noszona na wierzchu jako urzędowa przednia strona medalu.
Sytuacja ta zmieniła się w 1838 roku, ponieważ posiadacze tego odznaczenia nosili go z nieurzędową stroną na wierzchu. Wobec powyższego zmieniono urzędową stronę na tę z symbolami jako awers a pusta stała się rewersem.
Żelazny Krzyż był nadawany również osobom nie walczącym, lecz wstążka orderowa różniła się od wersji kombatanckiej. Zamiast czarnego pasa otoczonego dwoma węższymi białymi - otrzymywali oni wstążkę z białym pasem po środku otoczonym dwoma węższymi czarnymi.
Zestaw EK 1813.
Od lewej: EK I; EK II (niekombatancki); EK II; Grosskreuz; Blücherstern (Gwiazda Blüchera).
Powszechnie przyjmuje się, że pierwsze odznaczenie Żelaznego Krzyża II klasy zostało nadane Generalleutnantowi von Borke w dniu 04.02.1813 r. po bitwie pod Luneberg. Żelazny Krzyż I kl. po raz pierwszy został przyznany Generałowi von Helwig w dniu 17.04.1813 r. po bitwie pod Warfed.
EK I 1813 nadano 635 razy, w tym dla oficerów 568 a dla niższych rang 67.
EK II 1813 nadano 9032 razy, w tym dla oficerów 3152 a dla nizszych rang 5880.
(ponadto nadano EK I 1813 pośmiertnie 844 razy, a EK II 1813 - 6084 razy.)
Wielkim Krzyżem Żelaznego Krzyża 1813 odznaczono siedem osób:
26.08.1813 - Generalfeldmarschall Gebhard Leberecht Furst Blücher von Wahlstatt
29.08.1813 - General Friedrich Kleist von Nollendorf
29.08.1813 - Generalleutnant Ostermann-Tolstoy
06.09.1813 - General der Infanterie Friedrich Wilhelm Graf Biilow von Dennewitz
26.01.1814 - Friedrich Bogislaw Emanuel Graf Tauentzein von Wittenberg
General Hans David Ludwig von Yorck
Crown Prince Carl Johann (Bernadotte) of Sweden
Przyznano jedną Gwiazdę do Wielkiego Krzyża - otrzymał ją Generalfeldmarschall Gebhard Leberecht Furst Blücher von Wahlstatt.
Otrzymał to odznaczenie w dniu 26 czrewca 1815 r. w uznaniu jego zasług za dowodzenie w bitwie pod Waterloo. Odznaczenie to nazwano Blücherstern (Gwiazda Blüchera). Grosskreuz został umieszczony w środku wielkiej srebrnej gwaiazdy. Blücherstern noszony był ponad sercem.
Eisernes Kreuz 1870 - Żelazny Krzyż 1870 (EK 1870)
Po Waterloo, Krzyż Żelazny nie był nadawany aż do 1871 roku.
19 lipca 1870 został ponownie wprowadzony do galerii odznaczeń przez króla pruskiego Wilhelma I. Powodem, dla którego
został reaktywowany, była wojna francusko - pruska w 1870 roku.
Żelazny Krzyż 1870 został zmnieniony, dla uczczenia zwycięstwa nad Francją.
Orginalny awers (po poprawce z 1838 roku), został zachowany lecz został rewersem,
(drugą stroną). Awers EK 1870 posiadał w górnym ramieniu krzyża koronę, na
środku królewski symbol W, a na dolnym ramieniu pojawiła się nowa data - 1870.
Żelazny Krzyż 1870 II klasy.
Zmienił się sposób zamocowania EK I na mundurze, wprowadzono srebrną szpilkę, chociaż nadal były też stosowane haczyki na górnych ramieniach służące do zamocowania na mundurze.
Podobnie jak EK 1813 II k., EK 1870 II kl. jest zawieszony przy pomocy spiralnego pierścienia zamocowanego do górnego ramienia. Brak regulacji prawnych dotyczył szerokości wstazki, która może wahać się od 10 do 26 mm. Zachowano ujedniolicony tym razem wymiar 41 mm, spotykane są też egzemplarze większe o 1 lub 2 mm.
Podczas trwania działań wojennych nie wręczono żadnego EK 1870, zrobiono to po zakończeniu wojny.
Żelazna Krzyże zpstały wykonane po wojnie i dlatego też brak jest dolładnych danych odnoszących się do liczby nadań. Przyjmuje się szacunkową ilość nadań na 41 770 sztkut, w tym około 3 500 EK niekombatanckich.
EK 1870 I kl. został nadany około 1300 razy, (dane dotyczące ilości nadań różnia się w zalezności od źródeł - podawane są liczby od 1203 do 1903).
Pierwszym uhonorowanym EK 1870 I kl. był Generalfeldmarschall von Steinmek, weteran walk z 1813 roku i odznaczony EK 1813 II kl.
Krzyż Wielki Żelaznego Krzyża 1870 niewiele się różni od WKŻK 1813. Jego rozmiar 64 - 65 mm, zachował wzór z 1813 roku, majac zzmieniony awers podobnie jak EK 1870. Wstążka posiada te same kolory co w 1813 roku, ale jest szersza - ma 67 mm zamiast 57 mm.
Wielkim Krzyżem Żelaznego Krzyża 1870 odznaczono osiem osób, (dziewiaty Wielki Krzyż nosił sam Kaiser od 16.06.1871 r. przyznany mu na wniosek jego generałów):
22.03.1871 - Generalfeldmarschall Kronprinz Friedrich Wilhelm of Prussia
22.03.1871 - Generalfeldmarschal Helmuth von Moltke
22.03.1871 - Generalfeldmarschal Kronprinz Albert Friedrich Augustus
22.03.1871 - Generalfeldmarschal Prinz Friedrich Karl Nicolaus
16.06.1871 - General Grossherzog von Mecklenburg-Schwerin
1871 - General der Infanterie von Werder
1871 - General der Infanterie von Göben
1871 - General der Kavellerie Freiherr von Manteuffel
Zestaw EK 1870.
Od lewej: EK I; EK II; EK II (niekombatancki); Grosskreuz,
(widoczna zmiana umocowania w stosunku do wersji z 1813 r.).
Gwiazda do Wielkiego Krzyża tym razem nie została ustanowiona.
Łącznie nadano: EK I - około 1.300; EK II - około 42.000 (liczba przybliżona) i WKŻK - 8 sztuk.
W 1895 roku, w 25 rocznicę zwycięskiej wojny francusko-pruskiej (1870-1871), Kaiser Wilhelm I ustanowił specjalną klamrę z Liśćmi Dębu dla upamiętnienia weteranów, którzy zdobył Żelazny Krzyż z 1870 roku. Klamra z trzema Liśćmi Dębu o powierzchni 26 na 18 mm, w srodlu liczba 25. Klamry były noszone na wstążce Żelaznego Krzyża II kl. lub na baretce EK I kl., są też znane miniaturki noszone w kapach cywilnych ubrań.
Eisernes Kreuz 1914 - Żelazny Krzyż 1914 (EK 1914)
Żelazny Krzyż 1914 I klasy.
Wkrótce po rozpoczęciu I wojny swiatowej Cesarz Wilhelm II w dniu 5 sierpnia 1914 roku ponownie ustanowił Krzyż Żelazny 1914.
Ustanowiono:
Wielki Krzyż Żelaznego Krzyża - Grosskreuz
EK I - (1 Klasse - I Klasa).
EK II - (2 Klasse - II Klasa).
EK 1914 w zasadzie pozostał taki sam, zmieniono tylko (na awersie) datę na dolnym
ramieniu krzyża na 1914. Medal nadal był poczerniany lub lakierowany w
srebrnej obwódce. Istotną jednak zmianą było wprowadzenie w EK I nowego sposobu
mocowania do kurtki mundurowej. Początkowo była to srebrna szpilka na pionowym
zawiasie. Od 1915 roku wprowadzono inny rodzaj umocowania - EK I miało teraz
śrubę z nakrętką, co znacznie ułatwiło jego mocowanie i noszenie.
EK II był nadal był na wstążce, (rozmiary jej też były różne i wahały się od
25 do 30 mm.). Ustanowiono, podobnie jak w poprzednich latach dwie wersje - kombatancka, czarna wstążka a dwoma białymi paskami, oraz niekombatancka - wstązka biała z dwoma czarnymi paskami.
W trakcie trwania wojny, zmieniała się jakość wykonania EK I i EK II. Pod koniec
wojny Krzyż Żelazny był wykonywany z mosiądzu (poczerniony) z platerowaną srebrna obwódką.
Na zdjęciu obok, widoczne są dwa różne sposoby mocowania Krzyża Żelaznego I kl.
do kurtki mundurowej.
EK II nadal był noszony jako wstążka przewiązana przez drugi (ponizej kołnierzyka),
otwór do guzika w mundurze, (Krzyż zwykle był posyłany do domu).
W 1915 roku zmienił się krój mundurów - kurtka mundurowa została uproszczona,
ukrywając m.in. przednie guziki. Żołnierze szybko sobie poradzili z tym problemem,
po prostu wstążka orderowa EK II była naszywana na mundur w miejscu gdzie była
dziurka od guzika. Z czasem zaczęto uzywać baretki, naszywając ją nad lewą
kieszenią, niemniej nadal noszono też wstążkę naszytą na mundur. Żołnierze
austriaccy udekorowani EK II z kolei składali wstążkę w trójkąt, chcąc dopasować
ją do innych austriackich odznaczeń.
Na zdjęciu obok, przedstawiony jest awers EK II, rewers pozostał bez zmian.
Nadal obowiązywały stare zasady przyznawania EK. Aby otrzymać EK I, należało
posiadać EK II. Znane jest jednak kilka przypadków otrzymania EK I jako
pierwszego odznaczenia.
EK II był wręczany w prostej kopercie, podczas gdy EK I był wręczany w eleganckim
etui, często obszywanym czarnym jedwabiem czy też aksamitem.
Oficerowie posiadali po kilka mundurów na różne okazje - orginał odznaczenia
nosili na mundurach paradnych, natomiast na inne okazje używali kopii.
Panuje powszechne przekonanie, że EK I otrzymywali tylko oficerowie i to
pochodzacy z arystokratycznych domów.
Nie jest to prawdą. EK I był nadawany
również i prostym żołnierzom za wybitne zasługi lub okazane bohaterstwo na polu walki.
Najlepszym tego przykładem może być Rudolf Höss - otrzymał EK I jako podoficer.
Był on najmłodszym żołnierzem udekorowanym tym wysoko cenionym odznaczeniem,
miał w chwili odznaczenia zaledwie 17 lat. (Znany jest chyba wszystkim z okresu
II w.ś. jako komendant Oświęcimia).
Grosskreuz 1914 (Wielki Krzyż 1914) - otrzymali:
1914 - Cesarz Wilhelm II, na wniosek jego generałów.
09.12.1916 - Generalfeldmarschall Paul Ludwig von Hindenburg
01.1917 - Generalfeldmarschall August von Mackensen
03.1918 - General der Infanterie Erich Ludendorf
03.1918 - Generalfeldmarschall Prinz Maximillian Joseph Maris Arnuf Leopold
Pod koniec I wojny światowej, Generalfeldmarshall von Hidenburg został odznaczony
przez Cesarza Wilhelma II, jedyną nadaną podczas tej wojny Gwiazdą do Wielkiego
Krzyża 1914, za przeprowadzenie wiosennej ofensywy na froncie zachodnim.
Brak jest dokładnych danych na temat ilości przyznanych EK w czasie I wojny
światowej.
Archiwa pruskiej Armii, zostały zniszczone w czasie II w.ś. podczas alianckich
bombardowń i dzisiaj niemożliwe jest ich odtworzenie. Przyjmuje się jednak
orientacyjne dane, iż podczas I wojny nadano od 1.500.000 do 5.000.000 sztuk EK II i
od 80.000 do 250.000 EK I.
Zestaw EK 1914.
Od lewej: EK I; EK II (niekombatancki); EK II; Grosskreuz;
Gwiazda do Wielkiego Krzyża 1914.
Eisernes Kreuz 1939 - Żelazny Krzyż 1939 (EK 1939)
Żelazny Krzyż 1939 I klasy.
W dniu 1 września 1939 roku, w chwili wybuchu II wojny światowej,
ponownie wprowadzono do galerii odznaczeń Krzyż Żelazny Krzyż.
Na pierwszy rzut oka widać istotne różnice w porównaniu do EK 1914. Usunięto z niego
królewską koronę i królewski symbol, literę W.
EK 1939 w środkowej części miał teraz umieszczoną swastykę, na dolnym ramieniu
krzyża pojawiła się data 1939. Jednak najbardziej widoczną zmianą (zwłaszcza w
EK II), była zmieniona wstążka orderowa. A. Hitler wprowadzając ją w takich kolorach,
motywował swoją decyzję o zmianie kolorów, chęcią uczczenia pamięci poległych
żołnierzy niemieckich w I w.ś.
Czerwony kolor w centralnym miejscu wstążki miał symbolizować niemiecką krew przelaną
podczas I wojny światowej. Niejako przy okazji kolory (czarny, biały i czerwony),
przedstawiały niemieckie barwy narodowe.
Dodanie swastyki w centralnym miejscu EK, spowodowało jego pogrubienie. Minimalnie
zmieniono też jego wymiary - EK 1939 miał 44 mm średnicy a Grosskreuz (KWŻK)
63 mm.
Zmienił się też rewers, w EK 1939 pozostawiono tylko datę - 1813, usuwając
resztę, tzn.: potrójną prostą dębową gałązkę i symbole władzy monarszej.
Data 1813 miała symbolizować początki i tradycję Krzyża Żelaznego.
W tym samym dniu (01.09.39) na polecenie Führera i Kanclerza III Rzeszy Niemieckiej
i jednocześnie Naczelnego Wodza Sił Zbrojnych Adolfa Hitlera, wprowadzono nowe
odznaczenie: Krzyż Rycerski Żelaznego Krzyża - Ritterkreuzes des Eisernen Kreuzes,
(Ritterkruez des E.K) - RK.
Powstanie nowej klasy EK, miało wypełnić lukę między EK a KWŻK.
Tym samym zmieniła się hierarcha ważności EK:
EK II 1939 - Żelazny Krzyż II klasy
EK I 1939 - Żelazny Krzyż I klasy
Ritterkruez des E.K - Krzyż Rycerski Żelaznego Krzyza (wraz z póżnieszymi odmianami)
Grosskreuz 1939 - Krzyż Wielki Żelaznego Krzyża.
Krzyż Wielki Krzyża Żelaznego 1939 oraz jego jedyny posiadacz Reichsmarschall Hermann Goring.
H. Goring został nim odznaczony w dniu 19 lipca 1940 roku po zakończeniu kampanii
francuskiej.
Wybuch wojny w 1939 roku, spowodował zarazem, wprowadzenie innych kryteriów
nadawania EK 1939 i RK. Przestało się liczyć pochodzenie i stopień. To wysoko
cenione przez żołnierzy odznaczenie, mógł otrzymać każdy, kto wykazał się na
polu walki bohaterstwem, bez względu na stopień.
EK 1939 nie posiadał wersji niekombatanckiej. Walczący na froncie jak i ci
którzy nie brali bezpośredniego udziału w walkach, otrzymywali tą samą wersję.
Pamiętano o kombatantach I w.ś. i posiadających EK I lub EK II. To specjalnie
dla nich ustanowiono specjalne "okucie", (Spange 1939).
|
Po lewej: Spange 1939 zum Eisernes Kruez 1. Klasse - awes i rewers.
Po prawej: Spange 1939 zum Eisernes Kruez 2. Klasse - nie posiadał rewersu.
Dobrze widoczny sposób mocowania, EK I do munduru, nad Krzyżem Żelaznym oraz
EK II do wstążki orderowej.
|
|
Spange 1939 przyznawano tym, którzy otrzymali jedną z dwóch klas Żelaznego Krzyża I wojnie światowej, oraz zdobyli tą samą klasę w II wojnie światowej. Spange 1939 składała się z orła oraz trapezu z datą „1939”. Wymiary to 30 mm. na 30 mm. Szpange najczęściej wykonane były z tombaku i cynku. Była ona noszona ze wstążką od Żelaznego Krzyża z I wojny światowej przymocowaną czterema „wąsami”, które były przylutowane od spodu do Spangi.
Spange do Żelaznego Krzyża 1 klasy miała te sama funkcje co Spanga 2 klasy. Różniła się jedynie szerokością - 45 mm. Spange noszona była bezpośrednio na mundurze powyżej Żelaznego Krzyża 1 klasy. Mocowano ja do munduru za pomocą „szpilki z mocowaniem” lub „pinu na nakrętkę”.
Warunkiem otrzymania EK I, było posiadanie EK II (EK II 1914 lub EK II 1939) -
istniały wyjątki od tej zasady.
Posiadacz EK 1914, w momencie gdy otrzymał EK 1939 - mógł nosić nadal EK 1914 z
odpowiednim "okuciem".
EK I zawieszony był w centrum lewej piersi na mundurze.
EK II noszony był jako wstążka orderowa w drugiej dziurce kurtki mundurowej od góry,
(tradycja istniejąca od czasów EK 1813).
W czasie II wojny światowej nadano nastepujące ilośći Żelaznego Krzyża:
EK II 1939 - około ponad 3.000.000 sztuk
EK I 1939 - około 450.000 sztuk
|
Ritterkreuz des Eisernen Kreuzes
Krzyż Rycerski Żelaznego Krzyża.
Ustanowiony został w dniu 01.09.1939 r.
Odznaczono nim 7313 osób.
|
|
|
Ritterkreuz des Eisernen Kreuzes mit Eichenlaub
Krzyż Rycerski Żelaznego Krzyża z Liśćmi Dębu.
Ustanowiony został w dniu 03.06.1940 r.
Odznaczono nim 890 osób.
|
|
|
Ritterkreuz des Eisernen Kreuzes mit Eichenlaub und Schwertern
Krzyż Rycerski Żelaznego Krzyża z Liśćmi Dębu i Mieczami
Ustanowiony został w dniu 28.09.1941 r.
Odznaczono nim 159 osób.
|
|
|
Ritterkreuz des Eisernen Kreuzes mit Eichenlaub mit Schwertern und Brillanten
Krzyż Rycerski Żelaznego Krzyża z Liśćmi Dębu, Mieczami i Brylantami
Ustanowiony został w dniu 28.09.1941 r.
Odznaczono nim 27 osób.
|
|
|
Ritterkreuz des Eisernen Kreuzes mit dem Goldenen Eichenlaub mit Schwertern
und Brillanten
Krzyż Rycerski Żelaznego Krzyża ze Złotymi Liśćmi Dębu, Mieczami i Brylantami
Ustanowiony został w dniu 29.12.1944 r.
Odznaczono nim tylko jedną osobę - Oberst Hans-Ulrich Rudel.
|
|
Zestaw EK 1939.
Od lewej: EK I; EK II, Ritterkruez des E.K (RK),
Liście Dębu do RK, Miecze do Liści Dębu do RK, Brylanty na Liście Dębu z Mieczami do RK,
Złote Liście Dębu do Brylantów i Mieczy RK, Grosskreuz.
EK przyznawany był również obywatelom innych państw służących w Wehrmachtcie, Waffen-SS
oraz jednostkach pomocniczych czy też formacjach zbrojnych walczących u boku
Niemców.
Najmłodszym posiadaczem EK, był 12-letni Jungvolk – Zugführer Alfred Zeck,
udekorowany (EK II) w marcu 1945 roku. Otrzymał go za uratowanie dwunastu rannych
żołnierzy spod ognia sowieckiej artylerii.
Eisernes Kreuz 1957 - Żelazny Krzyż 1957 (EK 1957)
W 1957 roku, rząd Niemiecki (RFN) ustanowił nową odmianę EK - 1957.
Zrobiono to w celu umożliwienia, zasłużonym weteranom II w.ś. noszenie otrzymanych
w latach 1939 - 1945 odznaczeń.
Oczywiście zmienił się wygląd EK 1957.
Jak widać na zdjęciu obok, powrócono do tradycyjnej wstążki orderowej (EK 1813).
Awers stanowił EK 1914 (awers), a rewers EK 1813 (awers od 1838 r.).
Wprowadzono następujące klasy EK 1957:
EK I
EK II
Ritterkruez des E.K
(wszystkie wg wzoru EK 1957, sposób noszenia taki jak EK 1939)
Wykaz producentów i manufaktur.
Wykaz producentów EK 1914:
Sygnatura | Nazwa producenta | Lokalizacja |
| AWS | A. Werner & Sohne | Berlin |
| CD 800 | Carl Dillenius | Pforzheim |
| D.R.G.M. 653146 | Paul Meybauer | Berlin |
| FR | Frank & Reif | Stuttgart |
| FW | Franz Xaver Wimmer | München |
| G, GD | Godet & Sohn | Berlin |
| IW | Iohann Wagner & Sohn | Berlin |
| JWS | Johann Wagner & Sohn | Berlin |
| KM, KM.800 | Königliche Muenzamt Stuttgart | Stuttgart |
| KO, KO 800 | Königliches Münzamt Orden | Berlin |
| S-W, S-W 950 | Sy-Wagner | Berlin |
| Wilm, Wilm 800 | H.R. Wilm | Berlin |
| W & S, Wu-S | Wagner & Sohn | Berlin |
Manufaktura.
Żelazny Krzyż 1939 obu klas był tworzony w następujący sposób:
Ramki krzyża zostały wykonane z materiału pokrytego srebrem lub samego srebra, natomiast środek krzyża odlany z żeliwa w końcowej fazie poczerniany. W pierwszej klasie ramka z rdzeniem lutowana była do podstawy z mechanizmem mocującym. Druga klasa to zlutowane ze sobą dwie takie same ramki z czarnym rdzeniem w środku. Do złączonej ze sobą ramki producent dolutowywał małe kółeczko do którego później mocował większe przez które przeplatał wstążkę. Po ręcznym zlutowaniu krawędzie ramki, krzyż były ręcznie obrabiany.
Ramki Żelaznych Krzyży były pokrywane galwanicznie srebrem (NS – new silber), stop miedzi cynku i niklu. Można tez znaleźć ramki wykonane z samego cynku - prawdopodobnie powstały one pod koniec wojny ze względu na deficyt materiałów.
Rdzeń krzyża odlewany był z żeliwa następnie matryca odcinała nadmiar materiału dając ostateczny kształt rdzenia. Rdzeń był malowany i wypiekany. Występowały też rdzenie mosiężne - niemagnetyczne. Wykonywane były specjalnie dla formacji Kriegesmarine – bardziej odporne na działanie słonego otoczenia na pełnym morzu.
Wszystkie detale krzyża były wyraźne, jednak różniły się wykonaniem (czcionka daty, wysokość swastyki, prążkowania poprzeczne na ramce) w zależności od tego jaki producent wykonywał krzyż.
Żelazny Krzyż 1939 2 klasy.
Żelazny Krzyż 2 klasy mierzył 44 mm i był wyposażony we wstążkę szerokości 30 mm i długości około 150 mm. Środkowy pas wstążki mierzył 14 mm (czerwony) oraz białe i czarne paski szerokości 4 mm.
Na dużym kółeczku przez które przechodziła wstążka , producent wybijał swój znak producenta (numer). Jednak nie wszystkie krzyże były sygnowane.
Zobacz galerię, a w niej m.in.: sygnatury producentów.
Poniżej przedstawiony został wykaz producentów EK 2, którego autorem jest Jarosław Bochyński
Deschler & Sohn (1 = L/10)
|
| * B-Type / Prototype (tzw. Schinkel B - z Round 3) |
| * Round 3 - ramka cienka wczesna |
| * Round 3 - ramka typowa |
| * niesygnowany - ramka typowa |
* sygnowany "1" - ramka typowa
|
|
C.E. Juncker (2=L/12)
|
| * niesygnowany, nie magnetyczny, ramka tzw. Wide Frame Schinkel (WFS) + rdzeń AWS (Albert Werner & Sohne) - odmiany: wczesna i późna |
| * niesygnowany, magnetyczny, ramka tzw. Wide Frame Scahinkel (WFS) + rdzeń AWS (Albert Werner & Sohne) |
| * niesygnowany, nie magnetyczny, ramka z pękniętą listwą (i wadą 3 żeber)- tzw. crunch bead frame (with 3-flaw) + AWS core |
| * niesygnowany, magnetyczny, ramka z pękniętą listwą (i wadą 3 żeber)- tzw.crunch bead frame (with 3-flaw) + Juncker core (tzw. Full Juncker) |
| * niesygnowany, magnetyczny, ramka z pękniętą listwą (i wadą 3 żeber)- tzw.crunch bead frame (with 3-flaw) + W&L core |
| * sygnowany "L/12" na pierścieniu, magnetyczny, ramka i rdzeń W&L |
| * sygnowany "L/12" na ramce, magnetyczny, ramka z pękniętą listwą |
| * sygnowany "L/12" na ramce, magnetyczny, ramka typowa (tzw. common) |
| * niesygnowany, magnetyczny, ramka z długą wadą (tzw. long flaw frame) + tzw. small RK core |
* niesygnowany, nie magnetyczny (cynkowy rdzeń), mała ramka (tzw. small frame) typu WFS o wymiarach ok.43,5x43,5mm
|
|
Wilhelm Deumer (3=L/11)
|
| * Schinkel magnetyczny |
| * Schinkel nie magnetyczny |
| * niesygnowany |
| * sygnowany [3] |
* sygnowany [L/11]
|
|
Steinhauer & Lück (4=L/16))
|
| * niesygnowany |
| * niesygnowany - obcy rdzeń - Walter&Henlein (109) |
| * sygnowany [4] |
| * sygnowany "L/16" |
* sygnowany podwójnie [4] i "L/16"
|
|
Fritz Zimmermann (6)
|
| * niesygnowany - wczesny rdzeń |
| * niesygnowany - późny rdzeń |
| * sygnowany [6.] |
* sygnowany "20" (sygnatura wtórna - powojenna ?)
|
|
Paul Meybauer (7=L/13)
|
| * Schinkel |
| * niesygnowany (odmiany rdzenia) |
| * sygnowany "7" |
| * sygnowany "L/13" |
* sygnowany podwójnie "7" i "L/13"
|
|
Grossmann & Co. (11)
|
| * niesygnowany |
* sygnowany "11"
|
|
Frank & Reif (12)
|
* Ubergrosse - niesygnowany (tzw. Ritterkreuzgrosse) (wymiary >46x46mm) z pełnymi kątami wewnętrznymi lub ze spiłowanymi niektórymi
kątami wewnętrznymi |
* Ubergrosse Little Brother - niesygnowany (wymiary <45x45mm) z pełnymi kątami wewnętrznymi lub ze spiłowanymi niektórymi kątami
wewnętrznymi
|
|
Gustav Brehmer (13=L/60)
|
| * niesygnowany - swastyka bez cokoliku |
| * niesygnowany - swastyka na cokoliku |
| * sygnowany [13] swastyka bez cokoliku |
* sygnowany [13] swastyka na cokoliku
|
|
Christian Lauer (14)
|
| * niesygnowany |
* sygnowany [14]
|
|
Friedrich Orth (15=L/14)
|
| * niesygnowany - rdzeń własny |
| * niesygnowany - obcy rdzeń - Souval (98) |
| * sygnowany [15] |
* sygnowany "L/14"
|
|
Alois Rettenmaier (16=L/59)
|
| * niesygnowany (z typowym flekiem) |
* sygnowany "16"
|
|
Ferdinand Wiedmann (19=L/51)
|
| * niesygnowany |
* sygnowany [19]
|
|
Gebrüder Godet (21=L/50)
|
| * niesygnowany - wczesna ramka |
* sygnowany "21" - późna ramka
|
|
Boerger & Co. (22=L/57)
|
| * niesygnowany |
| * sygnowany "22" (odmiany rdzenia - ramka z garbem lub bez) |
* sygnowany "22" - rdzeń z wybrzuszeniem cyfr "93"
|
|
Arbeitsgemeinschaft für Heeresbedarf in der Graveur und Ziselierinnung (23)
|
| * niesygnowany wczesny z grubymi pierścieniami - rdzeń własny |
| * niesygnowany wczesny z grubymi pierścieniami - rdzeń obcy - Meybauer (7) |
| * niesygnowany - rdzeń własny |
| * niesygnowany - rdzeń obcy - Meybauer (7) |
| * sygnowany "23" - rdzeń własny |
* sygnowany "23" - rdzeń obcy - Meybauer (7)
|
|
Arbeitsgemeinschaft der Hanauer Plakettenhersteller (24)
|
| * niesygnowany -bez dodatkowych sygnatur na pierścieniach |
* niesygnowany -z dodatkowymi sygnaturami na pierścieniach: "WR" "+O" "O" "X" "V" "+" "( )" "M" "acorn in a box"(żołędź w pudełku)
"3 leaf clover"(3-listna koniczyna) i inne |
| * sygnowany 24 -bez dodatkowych sygnatur na pierścieniach |
* sygnowany 24 -z dodatkowymi sygnaturami na pierścieniu: "WR" "+O" "O" "X" "V" "+" "( )" "M" "acorn in a box"(żołędź w pudełku)
"3 leaf clover"(3-listna koniczyna) i inne |
| * sygnowany [24] -bez dodatkowych sygnatur na pierścieniach |
* sygnowany [24] -z dodatkowymi sygnaturami na pierścieniu: "WR" "+O" "O" "X" "V" "+" "( )" "M" "acorn in a box"(żołędź w pudełku)
"3 leaf clover"(3-listna koniczyna) i inne
|
|
Arbeitsgemeinschaft der Graveur- Gold- und Silberschemiedeinnungen (25)
|
| * niesygnowany |
* sygnowany "25" (odmiany średnicy dużego pierścienia)
|
|
B.H. Mayer (26=L/18)
|
| * tzw. Schinkel (ramka typu WW1 tego producenta) |
| * niesygnowany - wczesny rdzeń |
| * niesygnowany - późny rdzeń |
* sygnowany "L/18"
|
|
Anton Schenkl's Nachf. / Maria Schenkl (27)
|
| * niesygnowany - ramka # |
| * niesygnowany - ramka typowa |
| * sygnowany [27] - ramka # |
* sygnowany [27] - ramka typowa
|
|
Eugen Schmidthaussler (28)
|
| * niesygnowany typ 1 (z grubym małym pierścieniem i dużym pierścieniem o małej średnicy) |
* niesygnowany typ 2 (z typowym małym i dużym pierścieniem)
|
|
F.W. Assmann & Söhne (35=L/64)
|
| * Schinkel nie magnetyczny niesygnowany (jego producentem może być także Friedrich Linden =L/61) |
* Schinkel magnetyczny niesygnowany (jego producentem może być także Friedrich Linden =L/61)
|
|
Berg & Nolte (40)
|
| * niesygnowany |
* sygnowany [40]
|
|
Jakob Bengel (44)
|
| * niesygnowany |
* sygnowany [44]
|
|
Gottlieb & Wagner (52)
|
| * niesygnowany |
* sygnowany [52]
|
|
Hammer & Söhne (55)
|
| * niesygnowany (odmiany ramki) |
* sygnowany [55]
|
|
Robert Hauschild (56)
|
| * niesygnowany - wczesny rdzeń |
| * niesygnowany - późny rdzeń |
* sygnowany "56"
|
|
Katz & Deyhle (60)
|
| * niesygnowany |
* sygnowany [60]
|
|
Klein & Quenzer (65)
|
| * niesygnowany (odmiany rdzenia) |
* sygnowany "65" (odmiany rdzenia)
|
|
Friedrich Keller (66)
|
* sygnowany "66."
|
|
unknown maker (75) (możliwy producent FRANKE & Co. - Ludenscheid =L/65)
|
| * niesygnowany |
* sygnowany [75]
|
|
Ernst L. Müller (76)
|
| * niesygnowany |
* sygnowany [76]
|
|
Paulmann & Crone (86)
|
| * niesygnowany nie magnetyczny - ramka obca - S&L(4) |
| * niesygnowany nie magnetyczny - ramka własna |
* niesygnowany magnetyczny - ramka własna
|
|
Richard Simm & Söhne (93)
|
* sygnowany [93]
|
|
Rudolf Souval (98=L/58)
|
| * niesygnowany - własny rdzeń (z tzw. "deep 3" typ 1) |
| * niesygnowany - własny rdzeń (z tzw. "deep 3" typ 2) |
| * niesygnowany - obcy rdzeń - Schenkl (27) |
| * niesygnowany - obcy rdzeń - Orth (15) |
| * sygnowany [98] - własny rdzeń (z tzw. "deep 3" typ 1) |
| * sygnowany [98] - własny rdzeń (z tzw. "deep 3" typ 2) |
| * sygnowany [98] - obcy rdzeń - Schenkl (27) |
| * sygnowany [98] - obcy rdzeń - Orth (15) |
| * sygnowany [L/58] "post war" |
* niesygnowany "post-war" - z ramką tzw. "straight arms" (odmiany średnicy dużego pierścienia)
|
|
Wächtler & Lange (100=L/55)
|
| * niesygnowany - wczesny nie magnetyczny |
| * niesygnowany - magnetyczny |
| * sygnowany [100] |
| * sygnowany "L/55 w prostokącie" na ramce |
* sygnowany "L/55" na pierścieniu
|
|
Brüder Schneider (106)
|
| * niesygnowany |
* sygnowany [106]
|
|
Walter & Henlein (109)
|
* niesygnowany
|
|
Hermann Aurich (113)
|
| * niesygnowany |
* sygnowany [113]
|
|
Funke & Brunninghaus (116=L/56)
|
| * niesygnowany |
* sygnowany L/56
|
|
Franz Petzl (120)
|
| * niesygnowany |
* sygnowany [120]
|
|
J.J. Stahl (122)
|
* sygnowany [122]
|
|
Beck, Hassinger & Co. (123)
|
| * sygnowany 123 |
* sygnowany [123]
|
|
Eugen Gauss (125)
|
| * sygnowany [125] - rdzeń wczesny |
* sygnowany [125] - rdzeń późny
|
|
Moritz Hausch (127)
|
* niesygnowany
|
|
S. Jablonski (128)
|
* sygnowany [128]
|
|
F.Reischauer (132)
|
* sygnowany 132
|
|
J.H. Werner (137)
|
* sygnowany [137]
|
|
Julius Maurer (138=L/23)
|
* sygnowany 138
|
|
Schauerte & Hohfeld (140=L/54)
|
| * niesygnowany |
* sygnowany [L/54]
|
|
Otto Schickle (L/15)
|
| * Schinkel jednoczęściowy nie magnetyczny (odmiany - różna waga, grubość) |
| * Schinkel jednoczęściowy magnetyczny |
| * niesygnowany nie magnetyczny (typ 1 rdzenia -"mała 3" w dacie 1813) |
| * niesygnowany nie magnetyczny (typ 2 rdzenia -"duża 3" w dacie 1813) |
| * niesygnowany magnetyczny (typ 1 rdzenia -"mała 3" w dacie 1813) |
| * niesygnowany magnetyczny (typ 2 rdzenia -"duża 3" w dacie 1813) |
* sygnowany "L/15 w prostokącie" na dużym pierścieniu (odmiany sygnatury: większa i mniejsza)
|
|
Petz & Lorenz (bez przydzielonego numeru PKZ/LDO)
|
* jednoczęściowy, niesygnowany, nie magnetyczny
|
|
Nieznani producenci (Unknown Makers / U.M.)
|
| * okrągłe 3 "gruby"/ Round 3 THICK - grubość całkowita ok.5mm, waga powyżej 22g |
* okrągłe 3 "typowy"/ Round 3 Typical - typowa grubość krawędzi - ok.2-3mm (mogą być: fazowane krawędzie-beveled edges,
swastyka schodkowa-stepped swaz, swastyka na cokoliku-swaz on pedestal)
|
* okrągłe 3 "cienki"/ Round 3 THIN - z cienką krawędzią - grubość do 1mm (mogą być: fazowane krawędzie-beveled edges,
swastyka schodkowa-stepped swaz, swastyka na cokoliku-swaz on pedestal) |
| * proste ramiona (Straight-Arms Variant) |
| * dziwna data / Odd date |
| * dziwna data / Odd date
* półschinkel (tzw. Schinkel Intermixed, Halbschinkel, Halfschinkel, Schinkel Intermediate, Unknown Schinkel)
|
* Schinkel z dziwną "9" / Schinkel z prostą "9" (Odd 9 Schinkel / Straight 9 Schinkel)
(możliwy producent Ferdinand WIEDMANN - Frankfurt am Main =19 =L/51) |
| * jednoczęściowy nie magnetyczny standardowy krzyż / One-piece no magnetic standard cross |
| * HISZPAŃSKIE (Spanish EK2-1939) - różne warianty i wykonania |
* LUG Variant (możliwy producent Paul KUST - Berlin) :
--- nie sygnowany - w 1813 cyfry 81 izolowane
--- nie sygnowany - w 1813 cyfry 81 stykają się
--- sygnowany na pierścieniu "Z"
|
* Variant 8 (możliwy producent Hermann WERNSTEIN - Jena-Lobstedt =5 =L/17)
--- nie sygnowany
--- sygnowany "8"
|
* nie sygnowany, charakterystyczna ramka # (możliwy producent W&H - Gablonz =109 lub Schenkl - Wien =27 lub krzyż post-war)
|
|
Żelazny Krzyż 1939 1 klasy.
Żelazne Krzyże 1 klasy miały te same wymiary co 2 klasy oraz identyczne cechy awersu. Były to odznaczenia które mocowano do munduru za pomocą „ szpilki” lub „pinu z nakrętka”. Większość Żelaznych Krzyży jest płaska, chociaż zdarzały się również warianty wypukłe. W celu otrzymania Żelaznego Krzyża 1 klasy żołnierz musiał wykazać się dalszymi aktami odwagi niż te za które dostał Żelazny Krzyż 2 klasy.
Zarówno w klasie 2 tak i w klasie 1 występują egzemplarze sygnowane oraz niesygnowane. Sygnaturę umieszczano na szpilce, nakrętce lub pod samym haczykiem mocująca szpilkę.
Nadano około 450 tysięcy.
Poniżej przedstawiony został wykaz producentów EK 1:
Sygnatura Producent | Miejscowość | |
3| Wilhelm Deumer | Lüdensched | |
4| Steinhauer & Lück | Lüdensched | |
6| Fritz Zimmermann | Stuttgart | |
20| C.F. Zimmermann | Pforzheim | |
25| Arbeitsgemeinschaft der Graveur-Gold-und Silberschemiede-Innungen | - | |
26| B. H. Mayer's Kunst-prageanstalt | Pforzheim | |
52| Gottlieb & Wagner | Ldar/Oberstein | |
65| Klein & Quenzer A.G. | Idar/Oberstein | |
100| Rudolf Wachtler & Lange | Mittweida | |
L/10| Deschler & Sohn | Munchen | |
L/11| Wilhelm Deumer | Lüdensched, | |
L/15| Otto Schickle | Pforzheim | |
L/18| D.H. Mayer's | Pforzheim | |
L/19| Ferkinand Hoffstatter | Bonn | |
L/50| Gebr. Godet & Co. | Berlin | |
L/52| C.F. Zimmermann | Pforzheim | |
L/53| Hymmen & Co. | Lüdensched | |
L/54| Schauerte & Hohfeld | Lüdensched | |
L/55| Wachtler & Lange Rudolf | Mittwaida | |
L/56| Funcke & Bruninghaus | - | |
L/59| Alois Rettenmaier | Schwabisch-Gmund | |
Wariant ROUND 3 (okrągła trójka).
Ta odmiana krzyża jest nazywana „okrągłą trójką” ze względu ze cyfrę 3 umieszczoną w dacie. Posiada dwa wypukłe „brzuszki” a nie tak jak w większości wariantach trzy z „daszkiem”.
ÜBERGROSSE.
Tą odmianę krzyża nazywa się wersją „poszerzoną”, ponieważ są szersze niż standardowe krzyże. Ich wymiary to 47,5 mm x47,5mm.
SCHINCKELFORM.
Ten wariant krzyża został nazwany od producenta pierwotnej wersji Żelaznego Krzyża. Charakteryzują się mniejszymi i bardziej smuklejszymi ramionami oraz bardziej delikatnych rysach.
DOUBLE MARKE (podwójna sygnatura).
Ten wariant podwójnej sygnatury, numeru producenta oraz numeru LDO można spotkać wyłącznie na krzyżach producentów C.F. Zimmermann i Steinhauer & Luck .
CLOTH (materiałowy Żelazny Krzyż).
Żelazny Krzyż 1 klasy wykonany z materiału, który był przyszywany do munduru odznaczonego żołnierza.
|