Lebensborn e.V. (Lebensborn eingetragener Verein).

Organizacja

Lebensborn e.V. (Lebensborn eingetragener Verein) - dosłownie Stowarzyszenie Źródeł Życia, zostało powołane 12 grudnia 1935 roku w Berlinie z polecenie Reichsführera SS Heinricha Himmlera. Lebensborn był zarejestrowany jako stowarzyszenie, co dawało mu prawo do zajmowania nieruchomości i ziemi.
Początkowo podlegał Głównemu Urzędowi Ras i Osadnictwa ( RuSHA - Rasse - und Siedlungshauptamt). Ściślej mówiąc odpowiedzialny za Lebensborn był Wydział Rodowy (Sippenamt). W 1938 r. Lebensborn przeszedł pod władanie Osobistego Sztabu Reichsführera SS, którym kierował SS-Gruppenführer Karl Wolff.

Ośrodek miał realizować następujące zadania, określone w statucie z 12.12.1935 r.:
   "1. Popierać wartościowe rasowo i genetycznie wielodzietne rodziny.
    2. Zapewnić lokum i opiekę wartościowym rasowo i genetycznie kobietom ciężarnym, w wypadku których po starannym sprawdzeniu ich własnej rodziny oraz
        rodziny ojca przez Główny Urząd Rasy i Osadnictwa SS można przyjąć, że na świat przyjdą równie wartościowe dzieci.
    3. Dbać o te dzieci.
    4. Dbać o matki dzieci".
(Cyt. za Schmitz-Köster, s. 34. )

Lebensborn rozpoczął swoją działalność od tworzenia ośrodków dla niezamężnych matek i ich dzieci.
Te kobiety spotykały się z dyskryminacją i potępieniem zarówno Kościoła jak i całego społeczeństwa. Mogły liczyć jedynie na pomoc organizacji Hilfwerk Mutter und Kind (Akcja Pomocy Matka i Dziecko), podlegającej Narodowosocjalistycznej Opiece Społecznej (NSV). Pomoc ta była jednak niewystarczająca. Lukę tę miał wypełnić Lebensborn. Należy jednak podkreślić, że oferował on pomoc tylko wybranym niezamężnym kobietom, które gwarantowały pomnożenie wartościowej, aryjskiej krwi.

Hasło Lebensbornu brzmiało: "dem Führer ein Kind schenken" (podarować Führerowi dziecko).

Ośrodki

Lebensborn założył 9 domów w Niemczech i 14 poza granicami III Rzeszy.

Domy w Niemczech:

15 sierpnia 1936 roku powstał pierwszy dom Lebensbornu "Heim Hochland" w Steinhöring. Działał on do 3 maja 1945 r.
Mógł zaopiekować się 30 - 50 matkami i 55-109 dziećmi. Powstał on w budynku należącym wcześniej do Caritasu (znajdował tam się Dom Dziecka).

Drugi powstał w kwietniu 1937 roku pod nazwą "Heim Harz" w Wernigerode. Mógł pomieścić 14-41 matek, 5 - 48 dzieci.
Budynek ten został kupiony za 155 tysięcy marek od pielęgniarki. Dom ten został udostępniony przez NSV. Dzisiaj znajduje tam się klinika ginekologiczna.

Trzeci, "Heim Kurmark" w Klosterheide, został założony we wrześniu 1937 i działał do końca 1944 roku.
Opiekował się 23-28 matkami i 30-86 dziećmi. Mieścił się w budynku należącym wcześniej do AOK Chartlottenburg. Dzisiaj znajduje się w nim klinika ortopedyczna.

Czwarty, "Heim Pommern", powstał 1 maja 1938 roku i działał do lutego 1945 r.
Był przygotowany na przyjęcie 60 matek i 75 dzieci. Budynek ten został darowany przez zarząd miasta Bad Polzin Hitlerowi. Wcześniej znajdowało się w nim sanatorium "Luisenbad".

Piąty powstał w Hohehorst pod nazwą "Heim Friesland" 5 maja 1938 roku. Początkowo działał do 1941 roku. Później nastąpiła przerwa, swoją działalność wznowił na przełomie października i listopada 1944 r. i działał aż do 5 maja 1945 r.
W "Heim Friesland" schronienie mogło znaleźć 34-40 matek i 45-63 dzieci. Budynek został zakupiony za 60 tys. Marek od Towarzystwa Przesiedleńczego Rzeszy. Wcześniej mieściło się tam prywatne mieszkanie. Obecnie w budynku funkcjonuje ośrodek terapii dla narkomanów.

Szósty założono w Wiesbaden. 1 listopada 1939 r. rozpoczął swoją działalność, którą prowadził do listopada 1941 roku.
"Heim Taunus" został ponownie otwarty w 1943 roku, ale wówczas pełnił już tylko funkcję domu porodowego. Zamknięto go w marcu 1945 roku. Mógł pomieścić 55 dzieci. Budynek powstał w miejscu dawnego Domu Dziecka antoninek i sanatorium. W ręce nazistów trafił w wyniku likwidacji własności kościelnej.

Siódmy powstał w Kohren-Sahlis. Budynek, w którym utworzono "Heim Sonnenwiese", kupiono od powiatu Borna za 1 mln marek. Zaczął przyjmować kobiety 1 listopada 1942 roku, działał do 14 kwietnia 1945 r. Wcześniej znajdował tam się dom starców i dom opieki. Obecnie działa ośrodek dla psychicznie chorych.

Ósmy założono w Nordrach.
"Heim Schwarzwald" rozpoczął swoją działalność 1 listopada 1942 r., a zakończył w kwietniu 1945 r. Nie ma danych dotyczących jego pojemności. Powstał w miejscu skonfiskowanego mienia żydowskiego. Wcześniej mieściło się tam sanatorium dla osób z chorobami płuc.

Ostatni, dziewiąty, powstał w Schalkchausen. "Heim Franken" został otwarty latem 1944 roku i funkcjonował do kwietnia 1945 r.
Dane dotyczące ilości miejsc dla matek i dzieci są nieznane.

Zdecydowanie mniej wiadomo o domach mieszczących się za granicami III Rzeszy. Wiemy, że było ich czternaście:
1) Permitz / Muggendorf - "Heim Wienerwald"
2) Oberweis k. Gmunden / Traunsee - "Heim Alpenland"
3) Bofferding / Luksemburg - "Heim Moselland"
4) Wegimont k. Li?ge - "Heim Ardennen"
5) Lamorlay k. Chantilly - "Heim Westwald"
6) Geilo / Norwegia - "Heim Geilo"
7) Baerum k. Oslo - "Heim Godthaab"
8) Hurdal Verk k. Eidsvoll - "Heim Hurdal Verk"
9) K. Hönefoss - "Heim Klekken"
10) Hop - "Heim Bergen"
11) Oslo - "Stadtheim Oslo"
12) K. Voss - "Heim Stalheim"
13) "Heim Trondheim"
14) "Dom wojennej matki" Szczecin (powstał w czerwcu 1940 roku, niewiadomo do kiedy funkcjonował. Był przeznaczony dla niezamężnych matek, które nie
       chciały oddać swoich dzieci mimo aktywności zawodowej. W domu mieściło się 108 dzieci.

Utrzymanie

Lebensborn było ogromnym przedsięwzięciem, które wymagało znacznych nakładów finansowych. Pieniądze zdobywano na różne sposoby. Zawodowi dowódcy SS płacili składki na budżet stowarzyszenia. Wysokość ich zależała od: wieku, stopnia służbowego, stanu cywilnego i liczby dzieci. Najwięcej płacili bezdzietni kawalerowie (np. z wynagrodzenia brutto, ponad czterdziestoletniego, nieżonatego, bezdzietnego SS-Obergruppenführera potrącano 7,75 % na rzecz Lebensborn według Schmitz-Köster). W 1939 r. organizacja liczyła 15 520 członków, którzy wpłacili do kasy organizacji 423 438 marek (21,3 % dochodów).
Darowizny pomagały w utrzymaniu ośrodków i założeniu nowych domów. Zarząd miasta Bad Polzin podarował Adolfowi Hitlerowi budynek, w którym powstał jeden z ośrodków.
Do 1939 r. głównym sponsorem Lebensbornu była Narodowosocjalistyczna Opieka Społeczna (NSV - Nationalsozialistische Volkswohlfahrt), od 1940 r. Ministerstwo Finansów Rzeszy zajmowało się opłacaniem działalności stowarzyszenia.

Zasady przyjęć

Lebensborn nie był miejscem dla wszystkich panien w ciąży. Należało spełnić szereg wymagań by uzyskać pomoc tej organizacji. Wymagano badań lekarskich i przeprowadzano szczegółową ocenę rasową. Kobiety miały obowiązek dostarczyć drzewo genealogicznego, "zaświadczenia o braku obciążeń dziedzicznych". Następnie proszono o wypełnienie ankiety personalnej, w której znajdowały się pytania o zawód, ubezpieczenie chorobowe, członkostwo w NSDAP.
W ankiecie znajdowały się m.in. następujące pytania:
"Czy planuje się zawrzeć małżeństwo ?",
"Jakie powody stoją na przeszkodzie zawarciu małżeństwa ?".
Ankieta była przyjmowana wraz z załącznikami: odręcznie napisanym życiorysem kandydatki i jej zdjęciem. Lebensborn pytał się również o ojca dziecka aby ustalić stan jego zdrowia i sprawdzić go pod względem rasowym. Jeśli udało się odnaleźć ojca zmuszano go do uznania dziecka wobec Lebensbornu, i zobowiązywano do finansowania pobytu matki i dziecka.
Ponad połowa z ubiegających się kobiet została odrzucona z powodu niespełnienia surowych wymagań rasowych. Przyjęte kobiety mogły ukryć swoją ciąże. Do końca 1939 r. w Lebensborn urodziło się 1371 dzieci, z czego ponad połowa pochodziła ze związków nieślubnych. Kobiety mogły zostawić dzieci pod opieką Lebensbornu. Nie zdarzało się to jednak często. Do końca 1939 roku zaledwie 20 z 830 niezamężnych matek zdecydowało się na ten krok.

Przed zakwaterowaniem kobiety otrzymywały informator z wytycznymi na temat tego, co należy ze sobą zabrać:
"Udając się do zakładu, należy zabrać ze sobą:
   a) bieliznę osobistą,
   b) pantofle domowe i parę butów wyjściowych, przybory do czyszczenia butów,
   c) komplet przyborów do mycia,
   d) zaświadczenie o przynależności do kasy chorych - dla matki dziecka, jeśli ubezpieczona,
   e) Dla dziecka, którego się oczekuje, należy zabrać tylko ubranie na transport do domu".
(Cyt. za Schmitz-Köster, s. 146.)

Przybycie kobiet i poród

Samotne kobiety w ciąży najczęściej przybywały do ośrodka na kilka miesięcy przed porodem i zostawały w nim nawet do 6 miesięcy po porodzie. Gwarantowało to zatajenie ciąży przed rodziną i przyjaciółmi.
Zamężne przyjeżdżały tuż przed rozwiązaniem i zostawały do zakończenia połogu. Tak na przykład było z Luise P., która do ośrodka trafiła w 1942 roku. Jej mąż, członek Waffen-SS, był rzadkim gościem w domu i dlatego postarał się o umieszczenie swojej żony w Lebensbornie.
Trzecia grupa kobiet zwracała się do Lebensbornu aby zajść w ciąże.
W archiwach znajduje się np. list Lisamarii K. z lipca 1942 r., w którym pyta czy pogłoski o "domach rozpłodowych SS" są prawdziwe. Prosiła o przekazanie adresu takiego ośrodka, gdyż była nim bardzo zainteresowana. Policja wykorzystała ten list w celu zbadania źródła plotek o "domach rozpłodowych".

Najwięcej, ponad połowę, stanowiły kobiety, które chciały ukryć ciąże. Rejestracja narodzonych dzieci odbywała się w urzędach zorganizowanych przez Lebensborn. Dzięki temu urzędy cywilne właściwe dla zamieszkania matki nie posiadały informacji o narodzinach dzieci.

Promowano poród bez znieczulenia i karmienia piersią. Po narodzinach dziecko było rejestrowane w urzędach cywilnych Lebensbornu, a nie w urzędach właściwych ze względu na miejsce zamieszkania rodziców, co prowadziło do tego, że narodziny dziecka mogły pozostać tajemnicą dla najbliższej rodziny kobiety.
Lebensborn obejmował także opieką prawną część dzieci - w ciągu czterech pierwszych lat funkcjonowania ponad połowa dzieci podlegała opiece organizacji. Po porodzie kobiety utrzymujące swój stan w tajemnicy wracały do życia zawodowego, pozostawiając dzieci w ośrodkach. Lebensborn pomagał młodym matkom w znalezieniu pracy (często z sukcesami). Część z nich zatrudniała się w nowo powstających ośrodkach Lebensborn (od 1938 roku), rozrastająca się instytucja potrzebowała nowej kadry: sekretarek, przedszkolanek, pielęgniarek. Dla wielu młodych matek było to wygodne rozwiązanie, miały schronienie dla siebie i dziecka oraz możliwość zarobkowania.

Równość

W Lebensbornie przyjęto zasadę, że bez względu na stan cywilny kobiet, do wszystkich zwracano się "pani". Minister spraw wewnętrznych wydał zarządzenie zapewniające niezamężnym matkom i ich dzieciom pełne prawa i szacunek społeczny. Miało to prowadzić do równego traktowania pensjonariuszek. Niestety idea równości była fikcją. W Lebensbornie można było wyróżnić trzy grupy pensjonariuszek:
   - panny,
   - żony SS-manów,
   - pracownice Lebensbornu.
Różnice były zauważalne już w momencie przybycia do ośrodka.
Żony SS-manów nie stosowały się do ograniczeń bagażowych. Ponadto domagały się jednoosobowego pokoju i najczęściej ich prośby były spełniane. Przeciętne pensjonariuszki mieszkały w dwu i trzyosobowych pokojach. Pracownice Lebensbornu z racji wykonywanej funkcji organizowały sobie jednoosobowy pokój i jadły posiłki z innymi pracownikami zakładu. Żony SS-manów były krnąbrne, nie chciały podporządkować się panującym zasadom, a często nawet kontrolowały personel. Różnice były widoczne również w sposobie karania za naruszenie regulaminu. Elita była traktowana pobłażliwie. Na pewne rzeczy przymykano oko.

Rozkład dnia

Kobiety musiały wykonywać drobne czynności tj. ścieranie kurzu, układanie bielizny, mycie warzyw i owoców. Posiłki spożywano o wyznaczonych porach. Personel miał oddzielną jadalnię. W "Heim Friesland" był zakład ogrodniczy, szklarnie, ogród bylinowy, ogród różany, kort tenisowy i las.

W Lebensborn organizowano dla kobiet kursy. Kobiety pozostające w ośrodkach dłużej korzystały ze "szkół matek" prowadzonych przez organizację kobiecą przy NSDAP - Deutsches Frauenwerk Reichmütterdienst. Zajęcia koncentrowały się na sposobach pielęgnacji niemowląt, wychowania dzieci, prowadzenia gospodarstwa domowego. Kładziono nacisk na praktyczną stronę zajęć, uczono szycia, gotowania, majsterkowania i cerowania. W "Heim Friesland" odbywały się pogadanki i szkolenia polityczne.
W październiku 1938 r. w Hoherost zaplanowano wspólne słuchanie radia (przemówienia Hitlera i dr. Goebbelsa), polityczny przegląd tygodnia, śpiewanie pieśni ludowych, kursy obrony przeciwlotniczej i pierwszej pomocy. Oto szczegółowy plan szkoleń z 31 października 1938 r. zorganizowany dla domu w "Heim Friesland" (Hoherost):