Obóz koncentracyjny AUSCHWITZ (1)


Początek.

Idea założenia tego największego kombinatu do zadawania śmierci, powstała w głowach funkcjonariuszy Urzędu Wyższego Dowódcy SS i Policji nadokręgu SS "Süd-Ost", kierowanego w tym czasie przez późniejszego dowódcę sił przeciwpartyzanckich w Europie, a także późniejszego pogromcy powstańczej Warszawy, SS-Obergruppenführera Ericha von dem Bacha (Zelewskiego).
Z inicjatywą budowy obozu koncentracyjnego, wystąpił Inspektor Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa we Wrocławiu SS-Oberführer Apard Wigand, pod koniec 1939 r. Bezpośrednią przyczyną były raporty o przepełnieniu więzień na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim, co utrudniało policji bezpieczeństwa prowadzenie działalności okupacyjnej na tych terenach. Wigand kładł szczególny nacisk na fakt, iż na Górnym Śląsku i w Generalnej Guberni wzmaga się ruch oporu, wobec czego muszą nastąpić dalsze masowe aresztowania, a istniejące obozy koncentracyjne nie wystarczają na osadzenie wszystkich zatrzymanych.

Uwagę Wiganda zwróciły zabudowania pokoszarowe armii polskiej w Oświęcimiu, które według niego nadawały się do przeznaczonego celu po krótkiej adaptacji. Koszary położone były poza zwartą zabudową miasta w rozwidleniu rzek Wisły i Soły, w dzielnicy Zasole. Umożliwiało to ewentualną rozbudowę obozu w przyszłości oraz odizolowanie go od świata zewnętrznego. Bardzo ważnym argumentem było dogodne połączenie Oświęcimia ze Śląskiem, Generalną Gubernią, Czechosłowacją i Austrią.

Na przełomie 1939 i 1940 r. realizacja pomysłu Wiganda ruszyła pełną parą. Już w pierwszych dniach stycznia 1940 r. Inspektor Obozów Koncentracyjnych SS-Oberführer Richard Glücks, skierował do Oświęcimia komisję, której przewodniczył ówczesny Schutzhaftlagerführer (kierownik obozu) w Sachsenhausen, Walter Eisfeld. Według późniejszych, powojennych zeznań Hössa, wyniku oględzin komisja orzekła, że koszary oświęcimskie nie nadają się do urządzenia w nich obozu.
Innego zdania był Urząd Wyższego Dowódcy SS i Policji Süd-Ost z siedzibą we Wrocławiu, który meldował szefowi Głównego Urzędu SS, że "wkrótce obok Oświęcimia zostanie urządzony obóz, który pomyślany jest jako rodzaj państwowego obozu koncentracyjnego".

1 lutego 1940 r. w celu podjęcia ostatecznej decyzji w sprawie miejsca założenia planowanego obozu, Himmler zarządził przeprowadzenie inspekcji kilku, kandydujących do tego miejsc. Pierwszym obiektem było więzienie policyjne w Welzheim, następnie obóz przejściowy w Kislau (SS-Oberabschnitt "Süd-West), dalej obóz we Frauenbergu niedaleko Admontu (SS-Oberabschnitt-Alpenland), a także obóz w Sosnowcu oraz koszary w Oświęcimiu (SS-Oberabschnitt-Südost).
21 lutego 1940 r. Richard Glücks zawiadomił Himmlera, że w wyniku inspekcji ustalono, że w Oświęcimiu dawne polskie koszary artyleryjskie, po uzupełnieniu niektórych urządzeń sanitarnych i zmianach budowlanych, nadają się na obóz kwarantanny i jeśli rokowania, nakazane przez szefa policji bezpieczeństwa w sprawie odstąpienia obiektu przez Wehrmacht dobiegną końca, to obóz kwarantanny zostanie natychmiast uruchomiony.

8 kwietnia sfinalizowano rokowania w sprawie wydzierżawienia budynków pokoszarowych, władzom SS. Zgodę z ramienia Wehrmachtu podpisał generał lotnictwa Halm. W dniach 18-19 kwietnia 1940 r. przebywała w Oświęcimiu kolejna komisja, której przewodniczył SS-Hauptsturmführer Rudolf Höss, następca Eisfelda na stanowisku Schutzhaftlagerführera obozu w Sachsenhausen.
W wyniku raportu złożonego przez Hössa, Reichsführer SS w dniu 27 kwietnia 1940 r., wydał rozkaz założenia w Oświęcimiu obozu koncentracyjnego.


Rozbudowa obozu.

Höss wkrótce został odkomenderowany ponownie do Oświęcimia, tym razem na dłuższy okres. Na miejsce przybył 30 kwietnia wraz z pięcioma SS-manami, po to by kierować pracami przygotowawczymi. W dniu 4 maja 1940 r. mianowano go oficjalnie komendantem obozu koncentracyjnego Auschwitz.

Prace przygotowawcze rozpoczął od powiadomienia starostwa w Bielsku o konieczności wysiedlenia około 1 200 osób zamieszkujących baraki położone w bezpośrednim sąsiedztwie obozu. W celu uporządkowania terenu włączonego w plany utworzenia Konzentrationslager Auschwitz, Höss uzyskał od burmistrza miasta 300 miejscowych Żydów, którzy pracowali tam przez cały miesiąc maj, aż do połowy czerwca. Dodatkowo przy robotach remontowych zatrudnił kilkunastu polskich robotników mieszkających w pobliżu. 20 maja do obozu przybył mianowany na Rapportführera Gerhard Palitzsch, na czele 30 więźniów, przestępców kryminalnych narodowości niemieckiej, wybranych na żądanie Hössa spośród więźniów obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen.
Więźniów tych oznaczono kolejnymi numerami od 1 do 30 i osadzono w obozie, w bloku nr 1, z przeznaczeniem na funkcyjnych, zarówno w obozie jak i w komandach roboczych. W tym samym czasie skierowano do Oświęcimia 15 SS-manów z kawaleryjskiego oddziału SS w Krakowie jako członków przyszłej załogi wartowniczej.

29 maja 1940 r. przybyła z obozu koncentracyjnego w Dachau grupa więźniów należących do tzw. Aussenkommando kierowana przez SS-Untersturmführera Becka. W jego skład wchodzili: 1 więzień narodowości niemieckiej (kapo) oraz 39 Polaków, młodych mężczyzn, głównie gimnazjalistów pochodzących z Łodzi. Komando to przywiozło ze sobą wagon drutu kolczastego do ogrodzenia przyszłego obozu. Umieszczono je w baraku kuchennym dawnych koszar i zatrudniono przy budowie pierwszego, prowizorycznego ogrodzenia, rozpiętego na drewnianych słupach.
Dnia 14 czerwca 1940 r. przywieziono do Oświęcimia 728 Polaków, więźniów politycznych, osadzonych dotychczas w areszcie policji bezpieczeństwa w Tarnowie, których oznaczono numerami od 31 do 758 i umieszczono na okres kwarantanny w budynku dawnego Polskiego Monopolu Tytoniowego, położonego w pobliżu bocznicy kolejowej i ogrodzonego drutem kolczastym od reszty zabudowań.

Dla wzmocnienia załogi wartowniczej, przysłano do rozbudowującego się obozu, 100 esesmanów oraz oficerów i podoficerów SS różnych stopni.

W pięć dni po przybyciu pierwszego transportu z Tarnowa, przystąpiono do całego procesu wysiedlania ludności zamieszkałej w bliższej i dalszej okolicy koszar. Procesu jak się miało później okazać kompleksowego i dość długotrwałego. Najpierw wysiedlono mieszkańców kolonii barakowej, położonej koło bocznicy kolejowej Polskiego Monopolu Tytoniowego. Akcję tą podjęto 19 czerwca 1940 r. przez miejscowy urząd pracy, który był wspierany jednostkami policji. Aresztowano wówczas około 500 osób, z których część, osadzona w więzieniu policyjnym w Sosnowcu, po jakimś czasie trafiła do Oświęcimia.
W dniu 8 lipca 1940 r. wysiedlono kilkanaście rodzin z najładniejszych domów przy ulicach Legionów, Krótkiej i Polnej w dzielnicy Zasole. Domy te przekazano dla oficerów i podoficerów SS oraz ich rodzin. Kolejne wysiedlenia z Zasola, miały miejsce w listopadzie 1940 r., kiedy to ponownie część domów przekazano rodzinom esesmanów wchodzącym w skład załogi SS. Powstałe wokół obozu esesowskie osiedle (SS-Siedlung), stworzyło strefę izolującą więźniów od polskiej ludności miasta.

Wysiedlenia Polaków z terenów okalających obóz, które nastąpiły w późniejszym czasie, były ściśle związane z kilkoma projektami, zaplanowanymi przez samą górę partyjną:
   - pierwszym z nich był projekt autorstwa Himmlera, który miał zamiar założyć wokół obozu okręg dworski SS (Gutsbezirk). Zamierzano rozwinąć w nim,
      w celach doświadczalnych gospodarkę rolno-hodowlaną i rybną.
   - Reinhard Heydrich planował założenie w sąsiedztwie istniejącego już obozu drugi, z przeznaczeniem na obóz dla bardziej obciążonych więźniów.
   - obydwu pobił rozmachem i skalą przedsięwzięcia Hermann Göring, pełnomocnik Rzeszy do spraw planu czteroletniego, zmierzający do budowy przez koncern
      IG-Farbenindustrie fabryki syntetycznego kauczuku i benzyny.
Dla realizacji tych planów, w ogólnym bilansie wyludniono teren o powierzchni około 40 km kw., który nazwano strefą interesów obozu (Interessengebiet). Strefę tą stanowiły ziemie położone w granicach biegnących od Broszkowic wzdłuż Soły do wsi Bielany, stamtąd przez Łęki, Sidzin, Wilczkowice obok Brzeszcz do Wisły, a dalej z jej biegiem do ujścia Soły pod Broszkowicami. Teren ten był stale kontrolowany przez patrole SS.

Obóz oświęcimski liczył w momencie złożenia 20 budynków murowanych, w tym 14 parterowych i 6 piętrowych. W okresie od maja 1940 do 1 marca 1941 r. osadzono w nim łącznie 10 900 więźniów, głównie Polaków.


Widok na obóz Auschwitz.

1 marca 1941 r. do obozu po raz pierwszy przybył Heinrich Himmler, który po szczegółowej inspekcji i zwiedzeniu obszaru jego zasięgu wydał szereg rozkazów, które w znacznym stopniu zaważyły na przyszłym charakterze obozu.
Reichsführer SS rozkazał Hössowi:
Rozbudować obóz w Oświęcimiu tak, aby mógł pomieścić 30 000 więźniów. Zbudować na terenie wsi Brzezinka obóz dla 100 000 więźniów. Dostarczyć koncernowi IG-Farbenindustrie 10 000 więźniów do budowy zakładów przemysłowych w Dworach niedaleko Oświęcimia. Zagospodarować cały teren pod względem rolniczym. Rozbudować rzemieślnicze warsztaty obozowe.
Himmler zaznaczył również, że w pobliżu obozu powinny powstać duże przedsiębiorstwa zbrojeniowe (Rüstungindustrie).

W myśl tych rozkazów, w zarządzeniu poinspekcyjnym z 5 marca 1941 r. Glücks przekazał komendantom obozów koncentracyjnych polecenie Reichsführera, aby jeszcze w czasie trwania wojny przejmowali z formacji wojskowych SS wszystkich oficerów i podoficerów zdolnych do służby w obozach koncentracyjnych. Równocześnie powiadomił komendantów o zamierzonej budowie osiedla dla SS-manów na terenie Oświęcimia.

   Plan obozu macierzystego (Stammlager):
   A - Dom komendanta.
   B - Wartownia główna.
   C - Biura komendanta obozu.
   D - Biura administracji obozu.
   E - Szpital SS.
   F - Biura Wydziału Politycznego.
   G - Budynek przyjęć do obozu.
   H - Brama wejściowa (ta z napisem "Arbeit Macht Frei").
   I - Kuchnia.
   K I - Komora gazowa i krematorium.
   L - Baraki gospodarcze.
   M - Magazyn rzeczy zagrabionych pomordowanym.
   N - Żwirownia.
   O - Miejsce, gdzie grała orkiestra obozowa.
   P - Baraki pralni dla SS.
   R - Wartownia Kierowników Bloków.
   S - Ściana Śmierci.
   1-28 - Baraki mieszkalne.

Pierwszy szkic generalnego planu rozbudowy obozu oświęcimskiego, zwanego później macierzystym (Stammlager), lub Auschwitz I, był gotowy już w czerwcu 1941 r. Ostateczny, szczegółowy plan został zatwierdzony przez WVHA, w grudniu 1942 r. i przekazany komendanturze obozu do realizacji. Teren przewidziany pod rozbudowę graniczył od południa z prowadząca wokół Soły drogą Oświęcim-Rajsko i ciągnął się ku północy, aż po tory kolejowe biegnące z Oświęcimia do Jawiszowic.
Plan ten przewidywał utworzenie czterech stref:
- w pierwszej, położonej na zachód od obozu przewidziane było utworzenie osiedla SS z zieleńcami, boiskiem sportowym i ujeżdżalnią    koni.
- w drugiej komendantura, teren gospodarczo-przemysłowy z magazynami, wodociągami i warsztatami.
- trzecia strefa, która graniczyła z komendanturą i terenem gospodarczo-przemysłowym, była obozem właściwym.
- czwarta, granicząca od zachodu z obozem obejmowała swoim zasięgiem koszary garnizonowe SS.


Koszary SS w Auschwitz.

Na sam obóz wyznaczono obszar o długości 1 000 metrów i szerokości 400-stu. Budynki przeznaczone dla więźniów miały tworzyć dwa kompleksy rozdzielone placem.
Pierwszy kompleks stanowiły istniejące i przewidziane do rozbudowy budynki murowane obozu macierzystego. Miały się w nim znajdować 33 bloki mieszkalne. Po wyburzeniu baraków gospodarczych i warsztatów między pierwszym a drugim kompleksem planowano urządzenie tam placu apelowego. Łącznie obydwa kompleksy miały liczyć 78 budynków mieszkalnych dla więźniów.

Realizację pierwszych planów rozbudowy rozpoczęto w lecie 1941 r., kiedy to siłami więźniów, przy wykorzystaniu materiału budowlanego uzyskanego z rozbiórki wyburzonych domów w dzielnicy Zasole, przystąpiono do budowy 8 budynków jednopiętrowych na placu apelowym, w miejscu dawnej ujeżdżalni. Dodatkowo w 14-stu budynkach parterowych nadbudowano jedno piętro a także wybudowano kuchnię obozową. Poza drutami ogrodzenia postawiono w tym czasie także budynek administracji SS.
W ciągu 1941 r. rozbudowano znajdujące się na terenie obozu warsztaty rzemieślnicze oraz przedsiębiorstwo SS pod nazwą Niemieckie Zakłady Wyposażenia (Deutsches Ausrüstungswerke), które w późniejszym czasie otrzymywały zlecenia na prace naprawcze dla armii.
Do 1944 r. skanalizowano i zaopatrzono w sieć kanalizacyjną teren przewidziany pod rozbudowę obozu. Rozpoczęto budowę stacji pomp, budynków wodociągowych oraz ciepłowni. Z planowanego drugiego kompleksu pomieszczeń dla więźniów wybudowano 20 budynków jednopiętrowych na tzw. przedłużeniu obozu (Schutzhaftlagererweiterung).
Wiosną 1944 roku, urządzono tam w pięciu budynkach magazyny i warsztaty odzieżowe. Dwa budynki oddano do dyspozycji lekarza SS, prof. Carla Clauberga. Ponadto wystawiono budynek przyjęć więźniów do obozu, gdzie w lecie 1944 r. uruchomiono instalację do kąpieli oraz komory z aparaturą dezynfekcyjną.

Jak już wspomniałem wcześniej, plany utworzenia obozu koncentracyjnego były silnie związane z zamiarem budowy całego kompleksu gospodarczo- przemysłowego, zlokalizowanego na rozległych terenach, wokół obozu. Prace te, z wykorzystaniem obozowej siły roboczej trwały praktycznie do końca istnienia KL Auschwitz. I tak do jesieni 1944 r. wybudowano most na Sole z drogą prowadzącą do szosy Oświęcim-Kęty-Bielsko i nową drogę do dworca kolejowego w Oświęcimiu.
Jeszcze w kwietniu 1941 r., zgodnie z umową pomiędzy IG-Farbenindustrie a WVHA i komendanturą obozu, rozpoczęto budowę Buna-Werke w Dworach niedaleko Oświęcimia.


Zakłady Buna-Werke w Dworach niedaleko Oświęcimia.

Obóz koncentracyjny miał dostarczyć budowie tanią siłę roboczą. W związku z trudnościami transportowymi i złą odpornością więźniów, dodatkowo wyniszczanych 7-kilometrowym marszem, zdecydowano się na budowę obozu na miejscu. Ukończono ją w końcu października 1942 r.
Także wiosną 1941 r., utworzono w KL Auschwitz szereg komand pracujących na roli. Zadaniem ich było przeprowadzenie zbiorów siana, zbóż i roślin okopowych z terenów obsianych i obsadzonych jeszcze przez rolników wysiedlonych ze strefy wpływów obozu.
W następnym etapie przystąpiono do organizowania dużych gospodarstw rolnych i farm hodowlanych. W lutym 1942 roku, przybył do Oświęcimia, skierowany przez Oswalda Pohla, SS-Obersturmbannführer Joachim Caesar, który objął stanowisko kierownika gospodarstw rolnych przy KL Auschwitz.
Zgodnie z zarządzeniem Himmlera, utworzono w strefie wpływów, w latach 1941-43, w wyburzonych i wysiedlonych wsiach i przysiółkach (Babice, Budy, Harmęże, Pławy) - duże gospodarstwa rolne oraz farmy hodowlane. W Rajsku założono stację doświadczalną roślin, w której prace badawcze poświęcono głównie hodowli rośliny kok-sagizu, zawierającej w korzeniach substancję gumodajną. Przy gospodarstwach tych wybudowano baraki lub zaadaptowano istniejące zabudowania i umieszczono w nich więźniów i więźniarki, tworząc przy tym obozy filialne w Babicach, Budach, Harmężach, Pławach i w Rajsku.
W ciągu 1941 r. rozbudowano również istniejące w obozie warsztaty rzemieślnicze oraz Niemieckie Zakłady Wyposażenia (DAW).

W październiku 1941 r. rozpoczęto budowę obozu w Brzezince, rozbierając zabudowania tej wsi i gromadząc materiały do jego budowy. Do tych prac SS użyła więźniów i jeńców, których codziennie pędzono do Brzezinki z oddalonego o 3 km obozu macierzystego. Z uwagi na olbrzymie przepełnienie panujące w Stammlager, obóz w Brzezince budowany był w pośpiechu, beż uprzedniego uzbrojenia terenu. Do kierowania jego budową odkomenderowano z Berlina, z Amtsgruppe C w WVHA SS-Sturmbannführera Karla Bischoffa.
Plan sytuacyjny, przewidzianego na 100 000 więźniów obozu, został zatwierdzony przez niego a także Hössa 15 października 1941 r.


Obóz w Brzezince.

Według niego teren obozu był rozdzielony główną drogą obozową na dwie części. Obok drogi zaprojektowano bocznicę kolejową. Na lewo od drogi głównej i bocznicy miał znajdować się obóz kwarantanny, na prawo dwa obozy (I i II). Cały teren tworzył zwarty prostokąt otoczony ogrodzeniem z drutów kolczastych, strzeżony wieżami wartowniczymi. Długość boków tego prostokąta miała 720 i 1130 m.


Obóz w Brzezince.

Budowę rozpoczęto od niwelacji i melioracji bagnistego terenu. Następnie jeńców i więźniów zatrudniono przy budowie drogi od mostu nad torami kolejowymi do bramy przyszłego obozu, wydobywaniu piasku w żwirowni, wyładunku przywożonych materiałów oraz przy budowie fundamentów baraków.


nastepna strona

Powrót do spisu treści.



© copyright 2005 - 2012, Radosław "Butryk" Butryński
Design by Scypion