PROTOKÓŁ Z NARADY W WANNSEE.

Dotyczy ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej
Sprawozdanie SS-Gruppenführera Heydricha.

1. Konferencja odbyła się w dniu 20 stycznia 1942 roku w Berlinie nad Wielkim Wannsee 56 - 58 z udziałem następujących     osób:

   Gauleiter dr Meyer - Ministerstwo zajętych obszarów na wschodzie
   Reichsamtsleiter dr Leibbrandt - Ministerstwo zajętych obszarów na wschodzie
   Sekretarz Stanu dr Stuckart - Ministerstwo Spraw Wewnętrznych
   Sekretarz Stanu dr Bühler - Urząd Generalnego Gubernatora
   Podsekretarz Stanu Luther - Ministerstwo Spraw Zagranicznych
   SS-Oberführer Klopfer - Kancelaria Partii
   Dyrektor Ministerialny Kritzinger - Kancelaria Rzeszy
   SS-Gruppenführer Hofmann - Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy. Urząd ds. rasy i przesiedleń
   SS-Gruppenführer Müller - Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy. Urząd ds. rasy i przesiedleń
   SS-Obersturmbannführer Eichmann - Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy. Urząd ds. rasy i przesiedleń
   SS-Oberführer Schöngarth - D-ca Policji Bezpieczeństwa w Generalnym Gubernatorstwie
   SS-Sturmbannführer dr Lange - Komendant Policji Bezpieczeństwa na Łotwie

2. Szef SIPO i SD, SS-Obergruppenführer Heydrich oświadczył na wstępie, ze niniejszą konferencję zwołał z upoważnienia marszałka Rzeszy, jako odpowiedzialny za przygotowania do ostatecznego rozwiązania kwestii Żydów europejskich, celem stworzenia pełnej jasności założeń podstawowych tego problemu.

Życzeniem marszałka Rzeszy jest, aby w wyniku narady opracowano i przekazano mu projekt organizacyjny oraz materiałowo-techniczny ostatecznego rozwiązania kwestii Żydów europejskich. Sporządzenie takiego projektu wymaga jednak omówienia, przez wszystkich bezpośrednich uczestników planowanej akcji, celem uniknięcia działań równoległych i ich scentralizowanego prowadzenia. Tak więc ustalono, że kierownictwo akcji spoczywa - niezależnie od geograficznego zasięgu - w rękach Reichsführera SS i Policji (Szefa SIPO i SD).

W tym momencie szef SIPO i SD (Heydrich) złożył krótkie sprawozdanie z dotychczasowej walki z tym wrogiem.

Oto węzłowe momenty tej walki:
   a) wyparcie Żydów z poszczególnych krain zamieszkałych przez naród niemiecki;
   b) wyparcie Żydów z terenów stanowiących przestrzeń życiową dla narodu niemieckiego (Lebensraum).

W toku realizacji tych zamierzeń stosowano tymczasowo jako jedyną metodę tzw. przyśpieszoną emigrację Żydów z obszaru Rzeszy. Zgodnie z zarządzeniem marszałka ustanowiono w styczniu 1939 roku dla całej Rzeszy Centralny Urząd ds. emigracji Żydów. Kierowanie tym urzędem powierzono szefowi SIPO i SD. Do poszczególnych zadań tego urzędu należało m.in. podjęcie środków przyśpieszających emigrację, jej ukierunkowanie i sterowanie poszczególnymi wyjazdami.

Podstawowe zadanie polegało na oczyszczeniu niemieckiej przestrzeni życiowej z żydostwa na drodze legalnej emigracji.

Byliśmy w każdym calu i w każdym urzędzie świadomi tego, że forsowanie tego rodzaju emigracji przyniesie nam spore szkody. Z braku innych możliwości trzeba było jednak wybrać sposób stanowiący mniejsze zło. Emigracja ta stała się z czasem poważnym problemem nie tylko dla nas, lecz również dla tych państw, które były etapem docelowym żydowskich emigrantów. Napotykaliśmy przy tej okazji na poważne trudności: szereg państw zaostrzyło przepisy emigracyjne, bądź też odmówiło przyjęcia Żydów.
Powstały trudności w finansowaniu masowych wyjazdów, brak było miejsc na okrętach. Pomimo tych kłopotów zdołaliśmy od dnia przejęcia władzy (30.I.1933 r.) aż do 31 października 1941 r. wysłać za granicę łącznie 537 tys. Żydów, w tym z obszaru Rzeszy 360 000, zaś po 15 marca 1938 r. z Austrii 147 tys., a z Protektoratu Czech i Moraw (po 15 marca 1939 r.) około 30 tys. Koszta wyjazdu ponoszone były przez bezpośrednio zainteresowanych wyemigrowaniem bądź też przez polityczne organizacje żydowskie.

Staraliśmy się zapobiec pozostaniu w obrębie Rzeszy, Austrii i Protektoratu sproletaryzowanej biedoty żydowskiej poprzez m.in. nakłanianie bogatych Żydów do sfinansowania ich wyjazdów. Stworzyliśmy swego rodzaju fundusz, do którego bogaci Żydzi wpłacali określone kwoty na koszty związane z transportem bezmajętnych Żydów i to zarówno w markach, jak i w dewizach. Celem ochrony zasobów dewizowych Rzeszy nakłoniliśmy niemieckie organizacje żydowskie do zwrócenia się o pomoc dewizową do zagranicznych żydowskich instytucji finansowych. Te instytucje przekazały na ten cel do 31.X.1941 łącznie 9 500 tyś dolarów.

Tymczasem Reichsführer, biorąc pod uwagę trudności z emigracją Żydów w czasie wojny oraz zaistniałe nowe możliwości do ich przesunięcia na zdobyte tereny na wschodzie, wydał zakaz dalszego emigrowania Żydów.

3. W miejsce dotychczasowej emigracji od tego momentu zaistniała możliwość swego rodzaju nowego rozwiązania, a mianowicie zaakceptowanego przez Führera przesiedlenia Żydów (ewakuowanie) z Niemiec na Wschód. Ta ewakuacja potraktowana została jako działanie tymczasowe. W toku jej trwania zbieraliśmy jednak doświadczenia, które zważywszy na czekającą nas akcję ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej, posiadają dla nas ogromne znaczenie.

W toku realizacji rozwiązania spraw Żydów europejskich w sferze naszych zainteresowań znajdzie się około 11 milionów Żydów. Ilość ta kształtuje się następująco w poszczególnych krajach:

A
Rzesza - 131 800
Austria - 43 700
Tereny wschodnie - 420 000
Generalne Gub. - 2 284 000
Białystok - 400 000
Protektorat Czech i Moraw - 74 200
Estonia - jest wolna od Żydów !
Łotwa - 35 000
Litwa - 34 000
Belgia - 43 000
Dania - 5 600
Francja (łącznie z obszarem tzw. wolnej strefy) - 700 000
Grecja - 69 600
Holandia - 100 800
Norwegia - 1 300

B
Bułgaria - 48 000
Anglia - 330 000
Finlandia - 2 900
Irlandia - 4 000
Włochy (łącznie z Sardynią) - 58 000
Albania - 200
Chorwacja - 40 000
Portugalia - 3 000
Rumunia (łącznie z Besarabią) - 342 000
Szwecja - 8 000
Szwajcaria - 18 000
Serbia - 10 000
Słowacja - 88 000
Hiszpania - 6 000
Turcja (jej część europejska) - 55 500
Węgry - 742 000
ZSRR - 5 000 000
Ukraina - 2 204 684
Białoruś (z wyłączeniem Białegostoku) - 446 484

Przy ustalaniu ilości zamieszkałych w tych państwach Żydów przyjęto jako kryterium deklarowane wyznanie mojżeszowe, a nie kryteria rasowe, obce i nieznane jeszcze na tych obszarach.

Bierzemy pod uwagę to, że w poszczególnych krajach natrafimy zapewne na swoiste pojmowanie problematyki żydostwa, zwłaszcza zaś w Rumunii i na Węgrzech. Wiadomo, że np. w Rumunii każdy Żyd ,gdzie dziś jeszcze za pieniądze kupić stosowne dokumenty, które potwierdzają jego obywatelstwo innego państwa. Znane nam są również wpływy Żydów we wszelkich dziedzinach życia w ZSRR, gdzie tylko w europejskiej jego części żyje ich około 5 000 000. Wg naszego rozeznania ich dyslokacja kształtuje się następująco: w rolnictwie - 9.1%, w środowiskach miejskich - 14,8%, w handlu - 20%, jako pracownicy państwowi - 23%, w tzw. prywatnych zawodach tj. prasie, kulturze itp. - 32%.

Pod odpowiednim kierownictwem należy w toku realizacji "ostatecznego rozwiązania" wykorzystać Żydów na Wschodzie do właściwych robót. Stosując kryterium podziału na mężczyzn i kobiety, przemieszczać będziemy zdolnych do pracy tylko w dużych jednostkach (kolumnach roboczych) do prac budowlanych, zwłaszcza drogowych. To winno spowodować, ze większość z nich odpadnie w sposób naturalny z dalszej procedury. Pozostali, stanowiący niewątpliwie najodporniejszy, a więc i najbardziej niebezpieczny element, będą specjalnie potraktowani. Nie bierzemy pod uwagę ich zwolnienia, bo wówczas stanowiliby zalążek dla odrodzonego żydostwa (patrz doświadczenia historyczne).

W trakcie praktycznej realizacji programu Endlösung wytrzebimy Żydów z całej Europy od zachodu do wschodu. Obszar Rzeszy oraz Protektoratu Czech i Moraw, już chociażby ze względu na problem mieszkaniowy i socjalny, uwzględniony zostanie w tej akcji w pierwszej kolejności. Żydów przetransportujemy najpierw koleją do tzw. gett przejściowych, skąd przeniesieni zostaną dalej na wschód.
SS-Obergruppenführer Heydrich podkreślił, że ważną przesłanką dla sprawnego przeprowadzenia akcji Endlösung jest dokładne określenie kręgu osób podlegającym jej wymogom. Żydów powyżej 65 roku życia nie będziemy w ogóle ewakuować, lecz umieszczać w gettach dla starych w rodzaju Theresienstadt-Teresin.

Pośród 280 tys. Żydów znajdujących się w dniu 31.X.1941 r. na terenie Rzeszy i Austrii około 30% to właśnie osobnicy powyżej 65 lat. Do nich dołączymy Żydów, którzy zasłużyli się w czasie wojny światowej i zostali ciężko ranni bądź odznaczeni medalami wojskowymi. W ten sposób przetniemy jednym pociągnięciem wszelkie interwencje w ich sprawach.

Rozpoczęcie akcji ewakuacyjnej na dużą skalę uzależniamy od rozwoju działań wojennych. Akcja ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej na obszarach okupowanych i w państwach zaprzyjaźnionych z Rzeszą winna być uzgodniona z rzeczoznawcami Ministerstwa Spraw Zagranicznych i właściwymi referentami policji bezpieczeństwa SIPO i SD.

Na Słowacji i w Chorwacji nie napotkamy na poważniejsze przeszkody, ponieważ z miejscowymi władzami uzgodniliśmy już wszystkie interesujące ich problemy. Również rząd rumuński powołał ostatnio do życia specjalny referat ds. żydowskich, a na Węgrzech spowodujemy, by tamtejszy rząd uczynił to samo w najbliższym czasie.

Uznano za konieczne nawiązanie w tej sprawie rozmów z szefem policji włoskiej. Zarówno w okupowanej Francji, jak i na terenie wolnej Francji, ujęcie Żydów przewidzianych do ewakuacji nie napotka wg naszego rozeznania na poważniejsze trudności.

Sekretarz stanu Luther wyraził w tym miejscu pogląd, że z uwagi na trudności w realizacji Endlösungu w państwach nordyckich należałoby na tamtych obszarach rozważyć chwilowe przesunięcie akcji, z tym że z uwagi na znikomą ilość Żydów występujących w Norwegii czy Danii, takie posunięcie nie oznacza jakiegoś zagrożenia dla podstawowego celu akcji. Ministerstwo Spraw Zagranicznych nie widzi natomiast zagrożeń dla sprawnej realizacji planu na obszarach państw południowo-wschodniej i zachodniej Europy. SS-Gruppenführer Hofmann wydeleguje ze swojego urzędu rzeczoznawcę, który uda się na Węgry, gdzie będzie służył jako doradca miejscowej policji w toku przeprowadzania ewakuacji, sam nie angażując się bezpośrednio w działania miejscowych władz.

W ramach akcji ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej jako kryterium podstawowe stosowane będą Ustawy norymberskie, z tym, że dla oczyszczenia problematyki rasowej żydostwa musimy rozwiązać kwestię tzw. mieszańców.
W tym miejscu SS-Obergruppenführer Heydrich objaśnił w oparciu o wytyczne zawarte w piśmie otrzymanym z Kancelarii Rzeszy następujące zagadnienia:

   A) Postępowanie wobec mieszańców I stopnia.
   Mieszańcy I stopnia będą ze względu na kryteria akcji Endlösung traktowani na równi z Żydami. Akcja Endlösung nie obejmie    natomiast:
   - mieszańców I stopnia ze związków małżeńskich z partnerami niemieckiej krwi w przypadku, gdy urodzili się z tych związków (mieszańcy II stopnia).
     Tych mieszańców II stopnia uważamy w zasadzie za Niemców;
   - mieszańców I stopnia, którzy przez najwyższe władze partyjne i państwowe ze względu na swoje zasługi w różnych dziedzinach życia uznani zostali za
     przydatnych państwu. Każdy taki przypadek zostanie rozpatrzony indywidualnie i nie można wykluczyć, że ponownie zostanie rozstrzygnięty na korzyść
     mieszańca, pod warunkiem jednakże, że o wyłączeniu zadecydowały osobiste zasługi mieszańca, a nie jego czysto niemieckich partnerów;

   Mieszańcy I stopnia, którzy wyłączeni zostaną z działań w ramach akcji Endlösung, zostaną jednakże poddani sterylizacji i w ten sposób ostatecznie rozwiązany
   zostanie ten niewygodny problem. Sterylizacja nastąpi dobrowolnie. Poddanie się sterylizacji jest warunkiem dalszego prawa do pobytu w Rzeszy.
   Wysterylizowany mieszaniec wolny będzie w przyszłości od wszelkich utrudnień, którym był dotąd podporządkowany.

   B) Postępowanie w sprawie mieszańców II stopnia.
   W zasadzie mieszańcy II stopnia przyporządkowani zostaną do kategorii obywateli czystej krwi niemieckiej za wyjątkiem następujących przypadków, które
   kwalifikują ich jako Żydów:

   - dotyczy to dzieci (bękartów) zrodzonych z małżeństw w których oboje małżonkowie są mieszańcami;
   - w przypadku wyjątkowo niekorzystnego rasowo wyglądu mieszańca II stopnia;
   - w przypadku złych opinii policyjnych, z których wynika, że mieszaniec czuje się i zachowuje jak Żyd.

   W tych przypadkach nie będzie wyjątku nawet wówczas, gdy mieszaniec II stopnia zawarł związek małżeński z osobą czystej    krwi niemieckiej.

   C) Małżeństwa Żydów (pełnych) z osobami czystej krwi niemieckiej.
   Każdy taki przypadek wymaga indywidualnej oceny co do ewakuacji, ewentualnie przekazania do getta dla starców.

   D) Małżeństwa mieszańców I stopnia z osobami pełnej krwi niemieckiej.
   1. małżeństwo bezdzietne - w przypadku, gdy z takiego małżeństwa nie urodziło się dziecko, mieszaniec I stopnia zostanie poddany ewakuacji względnie
       przekazany do getta dla starych Żydów.
   2. Małżeństwa z dziećmi - jeśli z takiego małżeństwa urodzone zostały dzieci (tj. mieszańcy II stopnia), zostaną one potraktowane jak Żydzi i podlegają
       ewakuacji, taj jak mieszańcy I stopnia, względnie przekazani do getta dla starych Żydów.

   E) Małżeństwa mieszańców I stopnia z mieszańcami II stopnia bądź z Żydami.
   W tych przypadkach wszyscy, łącznie z dziećmi tych małżeństw, podlegają ewakuacji.

   F) Małżeństwa mieszańców I stopnia z mieszańcami II stopnia.
   Obydwoje małżonkowie, niezależnie od tego czy posiadają dzieci, czy tez nie, podlegają ewakuacji bądź przekazaniu do getta dla starców, zważywszy że dzieci z
   takich małżeństw zrodzone z reguły odznaczają się silniejszymi cechami rasy żydowskiej aniżeli mieszańcy żydowscy II stopnia.

SS-Gruppenführer Hofmann stoi na stanowisku, że należy zrobić szeroki uzytek ze sterylizacji, zwłaszcza że postawiony przed wyborem ewakuacja czy sterylizacja zapewne chętnie podda się sterylizacji.

Sekretarz Stanu dr Stuckart przestrzegł, ze przedstawione precedensy, zmierzające do oczyszczenia małżeństw mieszańców, i w ogóle problemu mieszańców, mogą w praktyce przysporzyć ogrom pracy urzędniczej. Mając to na uwadze, zaproponował wprowadzenie przymusowej sterylizacji. Należałoby raczej uprościć problem mieszanych małżeństw, przyjmując zasadę prawną, że takie małżeństwa są rozwiedzione.

Sekretarz Stanu Neumann podjął problem wpływu przewidzianej ewakuacji Żydów na gospodarkę i uznał, że Żydzi zatrudnieni w ważnych z wojskowego punktu widzenia przedsiębiorstwach mogą być ewakuowani dopiero po zastąpieniu ich w miejscu zatrudnienia przez nowych pracowników.

SS-Obergruppenführer Heydrich stwierdził, że ci Żydzi zgodnie z jego wytycznymi i tak nie byliby poddani ewakuacji.

Sekretarz Stanu Bühler oświadczył, że generalne Gubernatorstwo przyjęłoby z zadowoleniem natychmiastowe rozpoczęcie akcji ostatecznego rozwiązania problemu żydowskiego, zwłaszcza że ani problemy transportowe, ani tez zatrudnieniowe nie stoją temu na przeszkodzie.
Żydzi powinni zostać usunięci z GG możliwie jak najszybciej. Stanowią oni niepożądany element, powodują groźbę epidemii i zajmują się pokątnym handlem, dezorganizując życie gospodarcze. Spośród żyjących tu około 2,5 milionów Żydów tylko nieznaczny procent jest zdolny do pracy. Bühler podkreślił, że prace podjęte w ramach ostatecznego rozwiązania problemu żydostwa, którymi kieruje szef SIPO i SD, znajdują się zdecydowane poparcie urzędów GG. Wyraził przy tym ponownie prośbę Gubernatora Franka, by problem żydostwa na tym terenie rozwiązać możliwie jak najszybciej.

Na zakończenie omówiono różne możliwości wyłaniające się na tle omawianego problemu dotyczące ostatecznego rozwiazania kwestii żydowskiej. Zarówno dr Meyer, jak i dr Bühler zaprezentowali pogląd, że prace przygotowawcze niezbędne dla prawidłowego przebiegu akcji Endlösung należy już rozpocząć na terenach wschodnich i to w taki sposób, by uniknąć niepokojów ze strony miejscowej ludności.

Na koniec narady, szef SIPO i SD zwrócił się do wszystkich uczestników z prośbą o udzielenie mu wszechstronnego wsparcia w trakcie realizacji zadań wynikających z planu Endlösung der Judenfrage.

Powrót do spisu treści.