Nr ISSN 2082-7431
Serwis Polska Podziemna
Dział "Postacie".
KALENKIEWICZ, Maciej.

KALENKIEWICZ, Maciej.

Podpułkownik dyplomowany służby stałej saperów, Cichociemny.



Pseudonimy: "Bóbr", "Kotwica", "Kotwicz", "Jan Kotwicz", "Maciej Kotwicz", "Maciej", "M.K." vel Franciszek Tomaszewicz, vel Jan Kaczmarek.

Urodzony: 1 lipca 1906 r. w Pancewiczach, powiat Wołkowysk.

Zmarł: 21 sierpnia 1944 r. w bitwie pod Surkontami.




Promocje:

Podpułkownik.: 18 sierpnia 1944 r.
Major.: 28 grudnia 1941 r.
Kapitan.: 1 stycznia 1936 r.
Porucznik.: 15 sierpnia 1928 r.
Podporucznik.: ze starszeństwem od 15 sierpnia 1926 r.

Funkcje:

Nauka w Korpusie Kadetów w Modlinie (1 lokata).: 1920 - lipiec 1924 r.
Elew Oficerskiej Szkoły Inżynierii (1 lokata).: sierpień 1924 - październik 1927 r.
Dowódca plutonu w 1 Pułku Saperów Legionów (Modlin).: 1927 - wrzesień 1928 r.
Oficer w Batalionie Szkolnym Saperów (Modlin).: wrzesień 1928 - ??
Instruktor w Szkole Podchorążych Rezerwy Saperów.: wrzesień 1928 - 1929 r.
Instruktor w Centrum Wyszkolenia Saperów (Modlin).: 1929 - ??
Oficer w Kompanii Fortecznej nr 1 .: ?? - ??
Dowódca 4 kompanii w I Batalionie Saperów (Modlin).: 1935 - 1936 r.
Dowódca kompanii w Szkole Podchorążych Rezerwy Saperów (Modlin).: 1936 - ??
Oficer w sztabie Suwalskiej Brygady Kawalerii.: sierpień - 15 września 1939 r.
Oficer w sztabie Grupy gen. Przeździeckiego.: 15 września - 18 września
Oficer taktyczny i adiutant 110 Pułku Ułanów, Grupa gen Przeździeckiego.: 18 września - ??
Adiutant mjr Henryka Dobrzańskiego "Hubala", Oddział Wydzielony Wojska Polskiego.: 28 września - 3 października 1939 r.
Zastępca mjr Henryka Dobrzańskiego "Hubala".: 3 października - grudzień 1939 r.
Szef sztabu Dowództwa Wojewódzkiego Radom Służby Zwycięstwu Polski.: koniec listopada - grudzień 1939 r.
Słuchacz kursu aplikacyjnego saperów w Wersalu.: styczeń - marzec 1940 r.
Instruktor oficerskiego kursu informacyjnego saperów we francuskim Cetrum Wyszkolenia Saperów w Wersalu.: marzec - maj 1940 r.
Przydział do Komendy Głównej ZWZ.: maj 1940 r.
Dowódca kompanii saperów 1 Brygady Strzelców (Biggar - Szkocja).: ?? - ??
Referent Wydziału Studiów i Szkolenia Spadochronowego w Oddziale III Sztabu Naczelnego Wodza.: październik 1940 - grudzień 1941 r.
Kierownik Referatu Operacyjnego w Oddziale III Komendy Głównej ZWZ/AK.: styczeń 1942 - luty 1944 r.
Inspektor Komendy Głównej AK na Nowogródczyźnie.: luty 1944 - ??
Dowódca Zgrupowania Nadniemeńskiego.: połowa marca 1944 - ??
Komendant Podokręgu Nowogródek AK.: 5 - 21 sierpnia 1944 r.

Opinie:

Szef Oddziału VI Sztabu Naczelnego Wodza płk. dypl. Michał Protasewicz:

"Inteligencja bardzo duża, charakter żywy, bardzo dynamiczny, ale opanowany. Inicjatywa b. duża. Zainteresowania b. szerokie. Zagadnienia ujmuje trafnie i rozumuje logicznie. W pomysłach śmiały i wykazuje siłę woli, a nawet upór w ich realizacji. Duża odwaga bojowa i cywilna. Fizycznie zdolny do ciężkich wysiłków. Bardzo koleżeński. Umie pozyskać sobie życzliwość otoczenia". Ręcznie dopisano: "Wybitny dowódca i oficer".

Notatka pierwsza:

Kalenkiewicz przyszedł na świat w rodzinie Jana Kalenkiewicza, ziemianina, właściciela majątku Trokienniki i posła na Sejm w latach 1922 - 1927 oraz Heleny z domu Zawadzkiej. Pieczętował się herbem "Kotwicz".
W latach 1916-1920 uczęszczał do Gimnazjum Nauczycieli i Wychowawców w Wilnie, a od roku 1920 uczył się w Korpusie Kadetów Nr 2 w Modlinie, gdzie w lipcu 1924 r., otrzymał świadectwo dojrzałości. W okresie sierpień 1924 - październik 1927 r., uczył się w Oficerskiej Szkole Inżynierii w Warszawie.
Promowany na stopień podpotucznika ze starszeństwem od 15 sierpnia 1926 r. Od 1927 służył w 1 p. sap. w Modlinie. Do stopnia porucznika awansowany 15 sierpnia 1928 r. Od września 1928 r., instruktor w Szkole Podchorążych Rezerwy Saperów, a od 1929 w centrum Wyszkolenia Saperów.

W 1930 r., skierowany służbowo na studia na Wydział Inżynierii Lądowej Politechniki Warszawskiej, które ukończył w 1935 r., uzyskując dyplom inżyniera urządzeń i komunikacji miejskich (praca dypl.: "Wyniki prób laboratoryjnych dozowania składników betonu według metody prof. W. Paszkowskiego").
Następnie powraca do Centrum Wyszkolenia Saperów. Awansowany 1 stycznia 1936 r., do stopnia kpt. sł. st. sp. objął dowództwo 4 kompanii w I batalionie saperów Modlinie, następnie od roku 1936 dowódca kompanii w Szkole Podchorążych Rezerwy Saperów (Modlin).

Od 1938 r., słuchacz Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie - promocja 1938-1940. Ukończył 1 rok studiów. Dalsze studia przerwał wybuch wojny. Na podstawie rozkazu NW z 17 października 1944 r., ( awięc już po śmierci Kalenkiewicza) mógł używać tytułu oficera dypl.
W sierpniu 1939 r., przydzielony do sztabu Suwalskiej Brygady Kawalerii. Kierowałbudową umocnień nad Kanałem Augustowskim i Biebrzą. W okresie od 15 września 1939 r., pełnił funkcję adiutanta taktycznego w 110 p. uł. w Grupie gen. Wacława Przeździeckiego, potem od 28 września 1939 oficer sztabu Oddziału Wydzielonego WP mjr-a H. Dobrzyńskiego „Hubala”, którego został później zastępcą.

Brał udział w starciach zbrojnych z Niemcami w Górach Świętokrzyskich, w Lasach Starachowickich i pod Chodkowem. Pod koniec listopada 1939 r., przebywał krótko w Warszawie razem z "Hubalem", który meldował się Dowódcy Głównemu SZP, gen. Tokarzewskiemu. 4 grudnia 1939 r., wyruszył z Kielc z zamiarem przedostania się do armii polskiej we Francji.24 grudnia 1939 r., przez Kraków - Koszyce - Budapeszt - Zagrzeb - Mediolan - Turyn - Modenę dotarł do Paryża. Od stycznia 1940 r., słuchacz kursu aplikacyjnego saperów w Wersalu.

Od 15 marca 1940 r., instruktor na kursie w centrum wyszkolenia Saperów. Od maja 1940 r., służył w biurze KG ZWZ w Paryżu, potem w Angers. Po klęsce Francji ewakuował się do Wlk. Brytanii. Objął wówczas dowództwo kompanii saperów w rejonie Biggar w Szkocji wchodzącej w skład 1 Brygady Strzelców.
Od października 1940 r., pracował w Oddziale III Sztabu NW w Wydziale Studiów i Szkolenia Spadochronowego. Był współtwórcą koncepcji lotniczej łączności z krajem oraz polskich wojsk spadochronowych.
Zrzucony do kraju w nocy z 27/28 grudnia 1941 r. Po skoku został ranny podczas walki z patrolem niemieckim we Wszeliwach koło Kiernozi. Po dotarciu do Warszawy odbył tzw. kwarantannę. W styczniu 1942 r., otrzymał przydział do Komendy Głównej ZWZ/AK na stanowisko kierownika referatu operacyjnego w Oddziale III. Oficjalnie występował jako Jan Kaczmarek i/lub Franciszek Tomaszewicz, właściciel przedsiębiorstwa branży piśmienno-papierniczej. Mieszkał wówczas przy ul. Słowackiego 6 w Warszawie.

Należał do grona najbliższych współpracowników gen. Stanisława Tatara, współtwórca drugiego planu powstania powszechnego, wysłanego do Londynu we wrześniu 1942 r. Autor kilku instrukcji konspiracyjnych, współpracownik Biura Badań Technicznych Wydziału Saperów Oddziału III Komendy Głównej AK.
W lutym 1944 r., został skierowany przez KG AK na teren Okręgu AK Nowogródek z zadaniem unormowania stosunków w tym okręgu. Na początku marca 1944 r., brał udział jako pełnomocnik KG AK w rozprawie Wojskowego Sądu Specjalnego nad rtm. Józefem Świdą. Od połowy marca 1944 r., przejął dowództwo Zgrupowania Nadniemeńskiego, w którego skład weszły I i II batalion, później VIII batalionu „Bohdanka”.

Przeprowadził szereg akcji bojowych przeciwko Niemcom. W kwietniu 1944 r., nawiązał kontakty z ppłk A. Krzyżanowskim – - komendantem Okręgu AK Wilno celem podjęcia odpowiednich ustaleń do „Operacji Ostra Brama”. W czerwcu 1944 r., wydzielił ze swojego Zgrupowania Oddział „Bagatelka” o sile 600 żołnierzy i wyruszył na jego czele na pomoc Zgrupowaniu Stołpeckiemu.
24 czerwca w rejonie miejscowości Lwie został ciężko ranny w ramię w starciu w Niemcami. Brał jeszcze udział w walce w rejonie majątku Kwiatkówka. 29 czerwca 1944 r., w wyniku wywiązania się gangreny przetransportowany do szpitala polowego w Antoniszkach, gdzie dr Wł. Żemojtel przeprowadził operację amputacji ręki. Przebywał potem w szpitalu polowym w Onżadowie.

9 sierpnia 1944 r., zameldował się u „Wilka” w Wołkorabiszkach i powrócił do swego oddziału, z którym przesnął się w kierunku Puszczy Prudnickiej, potem w Puszczy Ruskiej, gdzie walczył z sowieckimi oddziałami NKWD. 5 sierpnia 1944 r., przejął od kpt. dypl. Stanisława Sędziaka dowództwo nad Podokręgiem Nowogródek.
18 sierpnia 1944 r., awansowany przez gen. Komorowskiego do stopnia podpułkownika sł. st. sap. 21 sierpnia 1944 ginie wraz z 35 żołnierzami w bitwie z oddziałem NKWD pod Surokontami w powiecie lidzkim.

Żonaty Ireną Erdman. Miał 2 córki; Danutę i Agnieszkę.

Notatka druga

W 1934 r. uzyskał dyplom inżyniera na Wydziale Inżynierii Lądowej Politechniki Warszawskiej. Zdobył, zatem ostrogi dobrze wyszkolonego żołnierza-specjalisty. Wydarzenia wojenne, w których uczestniczył, w pełni uwydatniły wybitną indywidualność Kalenkiewicza, który miał poniekąd duszę romantyka i zanim poszedł na front, miał już za sobą publikację własnych wierszy i nowel, m.in. na łamach "Świata" i "Kuriera Warszawskiego".

W 1939 r., początkowo znalazł się w sztabie gen. Wacława Przeździeckiego w 110 pułku ułanów. Później dołączył do oddziału legendarnego "Hubala" - mjr Henryka Dobrzańskiego. Wstąpił bez wahania do pierwszego oddziału partyzanckiego w pobitej i okupowanej Rzeczpospolitej, tam przybierając pseudonim "Kotwicz".
Kalenkiewiczowi nie było dane być świadkiem tragedii hubalczyków, bowiem w grudniu 1939 r. przedostał się do Francji, gdzie otrzymał przydział do Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej.
Przebywając na Zachodzie Kalenkiewicz pracował głównie nad zagadnieniami techniki i łączności kurierskiej z krajem, zwłaszcza przy użyciu lotnictwa.
Po upadku Francji prace te kontynuował w Biggar (Szkocja), uzyskując poparcie Sikorskiego. Mało znany jest fakt, że Kalenkiewicz jako referent Oddziału III Sztabu Naczelnego Wodza brał udział w tworzeniu Polskiej Brygady Spadochronowej. Przez cały czas swojej działalności w Anglii Kalenkiewicz trzymał się z dala od polityki, nie nawiązując kontaktów z żadną grupa polityczną, skupiając się całkowicie na udoskonalaniu zagadnień walki zbrojnej.

Wolny od wszelkich urazów na tle politycznym, unikając rozmaitych klik i koterii, jakich w "polskim Londynie" powstało dość dużo, znalazł się Kalenkiewicz w grupie najbardziej lojalnych oficerów wobec poczynań Naczelnego Wodza, nie licząc z tego tytułu na żadne profity, czy osobiste awanse.
Chciał służyć pomocą i swoją wiedzą wojskową. Raz po raz rzucał się z pasją w rozmaite przedsięwzięcia organizacyjne. Podjął się np. opracowania projektu utworzenia specjalnego dywizjonu lotniczego do obsługiwania skoków do kraju. Dywizjon taki powstał w końcu sierpnia 1941 r. i stacjonował w Newmarket.

"Kotwicz" miał jednak szersze zamierzenia.
Był duszą specjalnego wydziału studiów i szkolenia wojsk spadochronowych w Oddziale III Sztabu Naczelnego Wodza. Pracował w tym czasie nad nowymi założeniami sprawnej łączności lotniczej z krajem, oraz nad planami werbunku i szkolenia cichociemnych.
To właśnie Kalenkiewicz był faktycznie twórcą planu przerzucenia do ojczyzny spadochroniarzy w roli oficerów łącznikowych oraz odpowiednio przygotowanych specjalistów w różnych dziedzinach wojskowości. Dzięki jego staraniom został zorganizowany pierwszy polski kurs spadochronowy w Ringway koło Manchesteru, już pod koniec października 1940 r. Nie minęły cztery miesiące a pierwsi cichociemni trafili do Polski i wraz z następnymi poważnie zasilili konspirację akowską.

Kalenkiewicz był oficerem o zbyt dużej sprawności i temperamencie a także osobistej zapalczywości, by stale tkwić przy sztabie w Londynie. W porę to zrozumiano i skierowano go do pracy bezpośrednio w konspiracji, w samym centrum podziemnego frontu w Polsce. Skoczył do kraju w ramach akcji "Jacket III" w nocy z 27 na 28 grudnia 1941 r.

Już na wstępie przyszło jego grupie stoczyć walkę z Niemcami. Zwycięską, ale i pechową. Kalenkiewicz został poważnie ranny, bowiem miał przestrzelone lewe przedramię i połamane obie kości. Po zaleczeniu ran i okresie aklimatyzacji szybko przystąpił do pracy podziemnej.
W Warszawie z nominacji gen. "Grota" otrzymał przydział do Oddziału Operacyjnego Sztabu Komendy Głównej AK. Brał udział w pracy nad przygotowaniem planu powstania powszechnego oraz zagadnieniami partyzantki, dywersji, łączności powietrznej z Anglią. A więc były to sprawy o znaczeniu podstawowym. Kalenkiewicz był współautorem wielu wydanych przez Komendę Główną AK instrukcji bojowych i opracowywał dyrektywy z tego zakresu dla prasy podziemnej. Był jednocześnie jednym z inicjatorów wydawnictwa "Załoga" i członkiem redakcji pisma lotniczego "Wzlot", do którego kierował liczne własne teksty.

Po blisko dwóch latach działalności w Komendzie Głównej AK, "Kotwicz" został skierowany na Nowogródczyznę w celu normalizacji działalności tamtejszej AK, która znalazła się w ostrym konflikcie z partyzantką sowiecką.

Pierwszym ruchem Kalenkiewicza było doprowadzenie do rozprawy sądowej nad ppor. Adolfem Pilchem "Górą" i ppor. Józefem Świdą "Lechem". Głównym zarzutem w stosunku do obu oficerów były niedozwolone kontakty z niemieckim okupantem.

W trakcie przemarszu dowodzonego przez "Kotwicza" zbiorczego batalionu AK "Bagatelka" pod wsią Dyndyliszki, partyzanci zostali zatrzymani przez silny oddział żandarmerii niemieckiej. Wywiązała się gwałtowna walka i Polacy musieli ustąpić. "Kotwicz" wyszedł z tego starcia z ciężką raną przedramienia, która doprowadziła do konieczności amputacji ręki do łokcia.

Latem 1944 r., okręgi AK Wilno i Nowogródek przystąpiły do realizacji planu "Burza". Kalenkiewicz w tym czasie był członkiem sztabu wileńsko-nowogródzkiego korpusu AK pod dowództwem ppłk. Aleksandra Krzyżanowskiego "Wilka". Był współautorem planu "Ostra Brama", który określał działania sił akowskich na Wileńszczyźnie, realizujących założenia "Burzy". Plan ten przewidywał koncentrację oddziałów AK w rejonie Wilna i jego zdobycie.

Po walkach o to miasto Kalenkiewicz szczęśliwie uniknął internowania i przejął po ppłk. "Poleszuku" stanowisko Komendanta Nowogródzkiego Podokręgu AK, usiłując samorzutnie uratować resztki oddziałów akowskich. Nie chcąc dać się rozbić przez zacieśniającą się obławę NKWD, "Kotwicz" podjął decyzję o wycofaniu swojego oddziału z zagrożonego terenu i po przebiciu się przez linię frontu przejść do rejonów leśnych w okolicach Białegostoku.

20 sierpnia 1944 r. z niewielkim sztabem ulokował się w rejonie Surkonty-Skirejki, na południe od Radunia. Tam jego oddział został otoczony przez silne zgrupowanie wojsk sowieckich "oczyszczających" bezpośrednie zaplecze frontu.

W wyniku ostrych walk, ulegając przewadze wroga oddział polskich partyzantów został rozbity. "Kotwicz" poległ wraz z 3 innymi oficerami i 32 żołnierzami.

Odznaczenia m.in.:

Virtuti Militari V klasy.
Krzyż Walecznych - dwukrotnie.
Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami.




powrót


© copyright 2005 - 2007, Radosław ""Butryk"" Butryński
Design by Scypion