Nr ISSN 2082-7431
Serwis Polska Podziemna
Dział "Postacie".
ZIENTARSKI-LIZIŃSKI, Jan.



ZIENTARSKI-LIZIŃSKI, Jan

Pułkownik służby stałej piechoty.



Pseudonimy: „Czarny”,„Ein”, „Inżynier”, „Kujawiak”, „Liziński”, „Mieczysław”, „Podkowa” vel Jan Racięski, vel Stanisław Zalesiński..

Urodzony: 24 października 1894 r., w Niegradowie.

Zmarł: 4 maja 1982 r., w Warszawie.


Promocje:

Pułkownik.: 1 stycznia 1932 r.
Podpułkownik.: listopad 1924 r., ze starszeństwem od 15 sierpnia 1924 r.
Major.: sierpień 1920 r.
Kapitan.:
Porucznik.:
Podporucznik.: kwiecień 1916 r.

Funkcje:

Działacz w organizacji "Młodzież Postępowo-Niepodległościowa".: 1910 - ??
Członek Polskich Drużyn Strzeleckich.: 1911 - 1913 r.
Komendant Związku Strzeleckiego w Sosnowcu.: styczeń - lipiec 1913 r.
Uczestnik kursu dla młodszych dowódców w Stróży.: ?? - lipiec 1913 r.
Przyjęty w szeregi Związku Walki Czynnej.: lipiec 1913 r.
Służba w Batalionie Zapasowym grupy strzeleckiej Józefa Piłsudskiego.: 23 sierpnia 1914 - ??
Dowódca plutonu 9 Kompanii, 3 Batalionu 3 Pułku Piechoty II Brygady Legionów.: 1 października 1914 - ??
Uczestnik kursu oficerskiego przy II Brygadzie Legionów.: 1917 r.
Dowódca 12 Kompanii, 2 Pułku Piechoty II Brygady Legionów.: ?? - ??
Dowódca 3 Kompanii, 2 Pułku Piechoty II Brygady Legionów.: 1 października 1917 - 1 stycznia 1918 r.
Dowódca plutonu w 1 Pułku Polskiej Siły Zbrojnej.: 10 sierpnia - październik 1918 r.
Instruktor szkoleniowy w Ostrowi Mazowieckiej.: październik 1918 - ??
Wstępuje w szeregi Wojska Polskiego.: listopad 1918 r.
Dowódca 6 Kompanii, 9 Pułku Piechoty (Zamość).: 1918 r.
Dowódca 8 Kompanii, 9 Pułku Piechoty.: 1918 - 1919 r. (?)
Dowódca 2 Batalionu, 9 Pułku Piechoty.: 15 marca - 5 maja 1919 r.
Dowódca 8 Kompanii, 9 Pułku Piechoty.: maj 1919 - ??
Dowódca 3 Batalionu, 9 Pułku Piechoty.: 21 września 1919 - 1 września 1920 r.
Dowódca 1 Batalionu, 7 Pułku Piechoty.: 1 września 1920 - marzec 1921 r.
Oficer w Dowództwie Okręgu Generalnego w Warszawie.: marzec 1921 - ??
Oficer w Ekspozyturze Żandarmerii Polowej przy Dowództwie 6 Armii.: 12 marca - 12 maja 1921 r.
Uczestnik kursu dla dowódców batalionu.: ?? - 9 czerwca 1921 r.
Dowódca 3 Batalionu, 11 Pułku Piechoty (Będzin).: ?? - ??
Zastępca dowódcy 10 Pułku Piechoty (Łowicz).: ?? - ??
Zastępca dowódcy 25 Pułku Piechoty (Piotrków Trybunalski).: 1928 - 1929 r.
Dowódca 13 Pułku Piechoty (Pułtusk).: 9 listopada 1929 - 13 listopada 1935 r.
Dowódca piechoty dywizyjnej 10 Dywizji Piechoty.: listopad 1935 - sierpień 1939 r.
Dowódca 1 Oddziału Wydzielonego 10 Dywizji Piechoty, Armii "Łódź".: koniec sierpnia - wrzesień 1939 r.
Członek konspiracyjnego Obozu Polski Walczącej (Węgry).: 1941 r.
Zaprzysiężony w szeregi Związku Walki Zbrojnej.: koniec 1941 r.
Inspektor Komendy Głównej ZWZ-AK na Okręg Radom-Kielce.: początek 1942 - maj 1944 r.
Komendant Okręgu Radom-Kielce AK.: maj 1944 - luty 1945 r.
Komendant Okręgu Radom-Kielce AK w likwidacji/Okręgu Delegatury Sił Zbrojnych.: luty - maj 1945 r.

Opinie:

Notatki:

Syn Jakuba (pracownika kolei) i Zofii z domu Pytlińskiej. Od 1901 r., uczęszczał do szkoły ludowej w Niegradowie, potem do 1906 r., uczył się w prywatnej szkole powszechnej Borowskiego w Sosnowcu. W latach 1906-1913 uczęszczał do szkoły handlowej w Sosnowcu, gdzie zdał w roku 1914 egzamin maturalny. Od 1910 r., działał w organizacji Młodzież Postępowo-Niepodległościowa, związanej z ruchem „Zarzewiackim”.
W 1911 r., jako delegat grupy brał udział w zjeździe młodzieży niepodległościowej w Krakowie, gdzie wstąpił do Polskich Drużyn Strzeleckich. W styczniu 1913 r., przeszedł do Związku Strzeleckiego, w którym został mianowany przez płk. Zygmunta Kuczyńskiego, na stanowisko Komendanta ZS w Sosnowcu. Zorganizował tam oddział strzelecki. Brał udział w ćwiczeniach wojskowych, przerzucie prasy konspiracyjnej z Galicji do zaboru rosyjskiego oraz w kolportażu prasy na tym terenie.
W lipcu 1913 r., ukończył kurs dla młodszych dowódców w Stróży i został przyjęty do Związku Walki Czynnej. 23 sierpnia 1914 r., stał na czele zmobilizowanego w Sosnowcu oddziału ZS, w sile 50 ludzi,który dołączył w Kielcach do grupy strzeleckiej Józefa Piłsudskiego. Przydzielony do batalionu zapasowego grupy.

Pod koniec września 1914 r., został skierowany do Wadowic, gdzie 1 października 1914 r., objął dowództwo nad plutonem 9 Kompanii, 3 Batalionu, 3 pp. Jesienią 1914 r., wraz z 3 pp. został przeniesiony do utworzonej II Brygady Legionów w składzie, której uczestniczył w walkach na froncie wschodnim.
W październiku 1915 r., został mianowany chorążym, a w kwietniu 1916 r., podporucznikiem. Brał udział w bitwie pod Mołotkowem i Rafajłową na froncie karpackim, potem nad Styrem, gdzie 21 czerwca 1916 r., został pod Gruziatynem ranny w rękę.
Do 1 stycznia 1917 r., przebywał na leczeniu. Od tego czasu cierpiał na lekki niedowład prawej ręki. W 1917 r., ukończył kurs oficerski. Następnie był dowódcą 12 kompanii w 2 pp. II Brygady Legionów. W okresie od maja do lipca 1917 r., przebywał na kursie szkoleniowym. Podczas kryzysu przysięgowego, w lipcu 1917 r., przebywał w szpitalu. Odmówił złożenia przysięgi. Pomimo tego, jako jeden z nielicznych oficerów II Brygady Legionów, w okresie od 1 października 1917 do 1 stycznia 1918 r., dowodził 3 kompanią 2 pp. Legionów. W okresie od stycznia do kwietnia 1918 r., ponownie przebywał w szpitalu.

2 maja 1918 r., jako były oficer II Brygady Legionów, został z rozkazu dowódcy 2 pp. Legionów płk. Michała Żymierskiego aresztowany i przymusowo odesłany do Polskiego Korpusu Posiłkowego w Przemyślu. Internowany, więziony był w obozach Taraczkocz, Bustinazy i Huszt. Na początku sierpnia 1918 r., został zwolniony z obozu i przyjechał do Warszawy.
10 sierpnia 1918 r., wstąpił do 1 Pułku Polskiej Siły Zbrojnej, gdzie objął dowództwo plutonu. W październiku 1918 r., został skierowany do Ostrowi Mazowieckiej, gdzie zajmował się szkoleniem podoficerów.
W listopadzie 1918 r., wstąpił w szeregi Wojska Polskiego. Początkowo, w stopniu porucznika służby stałej, dowodził 6 kompanią, następnie 8 kompanią 9 pp. Od stycznia 1919 r., brał udział w walkach z Ukraińcami, w grupie gen. Jana Romera, w rejonie Rawy Ruskiej, potem m. in. w bitwie pod Brzeżanani.
Za wykazane zdolności dowódcze i męstwo okazane na polu walki awansowano go wówczas, do stopnia kapitana służby stałej. W okresie od 15 marca do 5 maja 1919 r., przejściowo dowodził 2 Batalionem 9 pp., po czym powrócił na stanowisko dowódcy 8 kompanii 9 pp.

21 września 1919 r., objął dowództwo nad 3 Batalionem 9 pp. Podczas wojny polsko-bolszewickiej walczył w składzie 9 pp. na Łotwie, a od 1920 r., brał udział w walkach nad Słuczą, Berezyną, potem w walkach odwrotowych, a następnie w sierpniu 1920 r., w bitwie warszawskiej. W tym samym miesiącu otrzymał awans do stopnia majora służby stałej. Od 1 września 1920 r., dowodził 1 Batalionem 7 pp. na czele, którego uczestniczył w zdobyciu twierdzy w Brześciu n/Bugiem, w bitwie nad Niemnem odznaczając się osobiście w natarciu na Brzostowice i w bitwie pod Smorgoniami.
W marcu 1921 r., został przeniesiony do dyspozycji Dowództwa Okręgu Generalnego w Warszawie. W okresie od 12 marca do 12 maja 1921 r., pozostawał w dyspozycji Ekspozytury Żandarmerii Polowej przy dowództwie 6 Armii. 9 czerwca 1921 r., ukończył z wynikiem bardzo dobrym kurs dla dowódców batalionu, po czym mianowano go dowódcą 3 Batalionu w 11 pp., stacjonującego w Będzinie.
W listopadzie 1924 r., został awansowany do stopnia podpułkownika służby stałej piechoty ze starszeństwem od 15 sierpnia 1924 r., i przeniesiony na stanowisko zastępcy dowódcy 10 pp. w Łowiczu.

W 1928 r., został przeniesiony do 25 pp., w Piotrkowie Trybunalskim, gdzie do 1929 r., był zastępcą dowódcy tego pułku. Z dniem 9 listopada 1929 r., objął dowództwo nad 13 pp. stacjonującym w Pułtusku. 1 stycznia 1932 r., został awansowany do stopnia pułkownika służby stałej piechoty. Należał do grona wybitnych dowódców pułku. Jednocześnie działał w Związku Legionistów Polskich. Był m. in. Komendantem Koła 2 pp. Leg. w Łodzi. Z dniem 13 listopada 1935 r., został przeniesiony na stanowisko dowódcy piechoty dywizyjnej 10 DP, które zajmował do sierpnia 1939 r.
Pod koniec tego miesiąca został mianowany dowódcą 1 Oddziału Wydzielonego 10 DP, Armii „Łódź” złożonego z 28 pp., 10 pal. bez 3 baterii, 91 kompanii czołgów TK, 5 i 6 szwadronu z 1 Pułku Kawalerii KOP i Batalionów Obrony Narodowej „Kępno” i „Ostrzeszów”, 42 kompanii kolarzy oraz plutonu łączności. Zadaniem Oddziału Wydzielonego było obsadzenie odcinka granicy państwa pomiędzy Wieruszowem a Kępnem oraz rozpoznanie sił nieprzyjaciela na tym odcinku, a następnie przejście dla osłony prawego skrzydła 10 DP.

1 września 1939 r., jego Oddział Wydzielony, po walkach z pododdziałami niemieckiej 8 Armii pod Kępnem i Ostrzeszowem, wycofał się z punktów oporu za rzekę Prosnę. 2 września 1939 r., operował pod Grabowem, a 3 września wycofał się nad rzekę Wartę, zajmując odcinek obronny w rejonie miejscowości Sucha i Okupnia. Następnie prowadził walki osłaniające odwrót 10 DP za Wisłę.
12 września 1939 r., część OW wzięła udział w operacji zaczepnej na niemieckie przedmościa pod Górą Kalwarią. Dowodził wówczas natarciem dwóch batalionów 28 pp. na Warszewice, które nie przyniosło jednak powodzenia. Po tych działaniach niedobitki Oddziału Wydzielonego wycofały się nad Bug, docierając do Włodawy w poszukiwaniu Ośrodka Zapasowego 10 DP.
Rozkazem gen. Juliusza Rómmla z 21 września został odznaczony Virtuti Militari IV klasy. Wobec zbliżania się wojsk sowieckich Oddział Wydzielony rozwiązano, a jego dowódca, zgodnie z rozkazem Naczelnego Wodza Wojska Polskiego przedostał się na Węgry, gdzie został internowany w obozie Vamosmikola. W drugiej połowie 1940 r., w związku z protestami przeciw szykanom węgierskich władz obozowych, w stosunku do polskich oficerów został przeniesiony do obozu o zaostrzonym rygorze w Silos, skąd w maju 1941 r., powrócił do obozu w Vamosmikola.

W maju 1941 r., udało mu się uciec z niewoli i dotrzeć do Budapesztu, gdzie zamieszkał pod nazwiskiem Jan Racięski. Zaangażował się w budowę organizacji Obozu Polski Walczącej, utworzonej na Węgrzech przez przebywających tam piłsudczyków. Należał wówczas do najbliższych współpracowników szefa OPW Juliana Piaseckiego. Utrzymywał także kontakty z innymi czołowymi działaczami OPW w Budapeszcie.
Wspólnie z Janem Lebedowiczem zorganizował komórkę kurierską, która nawiązała kontakty z okupowanym krajem i zajęła się przerzutem działaczy piłsudczykowskich z Węgier do Polski. Pełnił w tym czasie funkcję tymczasowego dowódcy pionu wojskowego OWP. Posługiwał się wówczas pseudonimem „Inżynier”, „Podkowa”. Brał udział w organizowaniu akcji przerzutu do okupowanego kraju marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego.
W październiku 1941 r., powrócił do Polski. Po powrocie dowiedział się o śmierci marszałka Rydza-Śmigłego. Brał udział w jego pogrzebie. Z polecenia Juliana Piaseckiego, w końcu 1941 r., jako oficer służby stałej został skierowany do pracy w ZWZ/AK.

Na początku 1942 r., poprzez płk. Ludwika Bittnera nawiązał kontakt z gen. Stefanem Roweckim „Grotem”, który mianował go Inspektorem KG ZWZ/AK na Okręg Radomsko-Kielecki. Funkcję tą pełnił do marca 1944 r.
W marcu 1944 r., został wyznaczony przez KG AK na stanowisko Komendanta Okręgu AK Radom-Kielce. Ostatecznie funkcję objął 12 maja 1944 r. Kierował przygotowaniami okręgu do akcji „Burza”. Przeprowadził szereg inspekcji w podległych oddziałach partyzanckich AK. 25 lipca 1944 r., w związku z rozpoczęciem akcji „Burza” wydał rozkaz sformowania trzech zawiązków dywizyjnych.
15 sierpnia 1944 r., w celu udzielenia pomocy walczącej Warszawie nakazał koncentrację utworzonego Kieleckiego Korpusu AK w lasach koło Przysuchy. Ostatecznie zamiar ten nie dochodzi do skutku.
We wrześniu 1944 r., z jego polecenia sporządzono wnioski awansowe i odznaczeniowe dla żołnierzy Okręgu AK Radom-Kielce, skierowane do KG AK i zatwierdzone przez Komendanta Głównego AK. W dniu 8 października 1944 r., wydał rozkaz, aby wszystkie dowództwa i sztaby jednostek wchodzących w skład Kieleckiego Korpusu AK przeszły do konspiracji. Przeprowadzono wówczas demobilizację oddziałów partyzanckich.
Z jego rozkazu udzielano pomocy zdemobilizowanym żołnierzom AK w formie odpraw i wydania odpowiednich dokumentów. Skadrowane oddziały AK powróciły na teren swoich obwodów.

Brał udział w odprawach z Komendantami Inspektoratów AK w Częstochowie, gdzie od jesieni 1944 r., mieściła się siedziba dowództwa Okręgu. 19 stycznia 1945 r., w związku z rozkazem rozwiązania Armii Krajowej, wydał podległym Komendantom Inspektoratów odpowiednie polecenia, dotyczące przeprowadzenia demobilizacji Okręgu, przy równoczesnym zachowaniu konspiracji w postaci kadrowej, czyli w zakresie wywiadu, łączności i „zamelinowania broni”.
20 stycznia 1945 r., wydał rozkaz zakazujący ujawniania się przed wojskami sowieckimi, a 21 stycznia o rozwiązaniu podległych sił AK, przy zachowaniu części zakonspirowanych struktur organizacyjnych. Utrzymywał kontakty z gen. Leopoldem Okulickim, którego informował o aresztowaniach dokonywanych przez NKWD wśród żołnierzy Armii Krajowej.
Podległymi sobie strukturami kierował do lutego 1945 z Częstochowy. W tym samym miesiącu opuścił teren Okręgu i wyjechał do Sosnowca, gdzie zamieszkał przy ul. Prostej 12 pod przybranym nazwiskiem, jako Stanisław Zalesiński.
Nadal dowodził Okręgiem AK w stanie likwidacji, potem Okręgiem Delegatury Sił Zbrojnych, utrzymując kontakty z szefem sztabu Okręgu ppłk. dypl. Wojciechem Borzobohatym „Wojanem” i szefem Wydziału Operacyjnego mjr. dypl. cc Bolesławem Jackiewiczem „Rysiem”.

W maju 1945 r., złożył komendę Okręgu DSZ Radom-Kielce, przechodząc do dyspozycji płk. dypl. Jana Rzepeckiego. W dalszym ciągu utrzymywał jednak łączność z okręgiem. Na wyższym szczeblu Delegatury Sił Zbrojnych utrzymywał kontakty z płk Bokszczaninem, aż do jego wyjazdu za granicę w październiku 1945 r., oraz z płk dypl. Janem Rzepeckim. Po aresztowaniu tego ostatniego, w listopadzie 1945 r., utracił kontakt z WiN co uniemożliwiło mu realizację jego wyjazdu za granicę z misją polityczną. W lutym 1946 r., mieszkał nadal w Sosnowcu, gdzie nawiązał z nim kontakt płk Franciszkiem Niepokulczyckim, Prezesem II Zarządu Głównego WiN, proponując mu podjęcie działalności konspiracyjnej, na co wyraził zgodę.
W końcu marca 1946 r., płk Franciszek Niepokólczycki wyznaczył go na reprezentanta WiN w utworzonym Komitecie Porozumiewawczym Organizacji Polski Podziemnej, skupiającym przedstawicieli głównych środowisk politycznych konspiracji niepodległościowej. W kwietniu 1946 r., spotkał się w Katowicach z ppłk. Kwiecińskim, który poinformował go o rozmowach prowadzonych z przedstawicielami stronnictw.

Wobec sprzeciwu W. Lipińskiego, płk. Niepokólczycki cofnął wspomnianą nominację. W dniu 24 lipca 1946 r., został aresztowany przez funkcjonariuszy MBP i przewieziony do Warszawy. Od 13 sierpnia 1946 r., był osadzony w więzieniu mokotowskim. Przeszedł ciężkie śledztwo. Proces odbył się 5 maja 1947 r., przed WSR Warszawa. Rozprawie przewodniczył mjr Jan Ryszanowski.
Oskarżono go o usiłowanie „usunięcia przemocą” Rządu Tymczasowego, posługiwania się fałszywymi dokumentami, uchylania się od służby wojskowej i akceptację akcji zbrojnych, np. ataków na więzienia w Kielcach i Radomiu. Pierwszą rozprawę odroczono. Kolejne odbyły się w dniach 17 i 28 maja oraz 7 czerwca 1947 r.
Wyrokiem WSR Warszawa z 9 czerwca 1947 r., skazano go na 3 i pół roku więzienia. Po odwołaniach obrońcy i prokuratury NSW w Warszawie odesłał sprawę do ponownego rozpatrzenia.
20 lutego 1948 r., doszło do kolejnej rozprawy przed WSR Warszawa. Przewodniczył kpt. Józef Badecki. Wyrokiem z 23 lutego 1948 r., został ponownie skazany na 3 i pół roku więzienia.

Po procesie był więziony najpierw w ZK Warszawa-Mokotów, a następnie w CWK we Wronkach, gdzie osadzono go w dniu 16 lipca 1948 r. Zwolniony po odbyciu orzeczonej przez WSR kary, w dniu 26 stycznia 1950 r. W okresie od listopada 1951 do końca lutego 1952 r., pracował w „Słowie Powszechnym”, a następnie, aż do przejścia na emeryturę (30 listopada 1970 r.) w Zjednoczonych Zespołach Gospodarczych „Inco” na stanowisku inspektora, później dyrektora Bazy Opakowań przy ul. Wspólnej 47.
5 czerwca 1962 r., Sąd Wojewódzki w Warszawie wydał postanowienie o zatarciu skazania. W latach siedemdziesiątych brał aktywny udział w życiu kombatanckim legionistów i żołnierzy AK, uczestnicząc w uroczystościach organizowanych przez byłych żołnierzy AK Okręgu Radomsko-Kieleckiego AK i pielgrzymkach na Jasną Górę. Zmarł w Warszawie 04 maja 1982 r. Pochowany na Cmentarzu Powązkowskim. W okresie międzywojennym używał nazwiska Zientarski-Liziński. Był dwukrotnie żonaty. Pierwsza żona zginęła w Powstaniu Warszawskim. Po raz drugi był żonaty z Ireną z domu Patejak p. v. Derulska (1914-2002).

Odznaczenia m.in.:

Virtuti Militari III klasy,
Virtuti Militari IV klasy (1939 r.),
Virtuti Militari V klasy (1921 r.),
Krzyż Walecznych (pięciokrotnie),
Krzyż Niepodległości (1932 r.),
Medal za Wojnę 1918-1921,
Medal Dziesięciolecia Odzyskania Niepodległości,
Złoty Krzyż Zasługi (1928 r.),
Krzyż Oficerski Orderu Polonia Restituta,
Krzyż Armii Krajowej.




powrót.


© copyright 2005 - 2007, Radosław ""Butryk"" Butryński
Design by Scypion