|
Powstanie Narodowych Sił Zbrojnych, oraz podstawowe cele ustrojowe, polityczno-militarne i gospodarcze.
Jako datę formalnego utworzenia Narodowych Sił Zbrojnych przyjmuje się dzień 20 września 1942 r.
To właśnie w tym dniu płk Ignacy Oziewicz "Czesław" wydał rozkaz Dowództwa NSZ Nr 1/42, w którym zawiadamiał o objęciu przez siebie funkcji komendanta Narodowych Sił Zbrojnych.
Faktycznie proces formowania tej organizacji rozpoczął się nieco wcześniej, bo zapewne już w lipcu tego roku, kiedy to w wyniku umowy scaleniowej Armii Krajowej z Narodową Organizacją Wojskową doszło do rozłamu, najpierw w strukturach Komendy Głównej NOW, a następnie w terenie.
Wówczas to, przeciwko scaleniu opowiedziała się większa część oficerów Komendy Głównej NOW oraz niektóre okręgi w całości, natomiast w innych doszło na tym tle do trwałych podziałów.
Nazwa Narodowe Siły Zbrojne pojawiła się po raz pierwszy w komunikacie Tymczasowej Komisji Rządzącej Stronnictwa Narodowego z lipca 1942 r.:
"Zgodnie z dotychczasową linią polityczną obozu i postawą zajętą przez politycznych działaczy obozu oraz kierownictwo Narodowych Organizacji Wojskowych - TKR postanowiła kontynuować pracę nad organizacją SN oraz zdecydowanie zwalczać wszelkie próby uzależnienia narodowych sił zbrojnych od wojskowej emanacji sanacji, tj. PZP/ZWZ".
Jednocześnie z niepodporządkowaniem się umowie scaleniowej z AK, kierownictwo rozłamowej części Stronnictwa Narodowego rozpoczęło proces skupiania wokół siebie licznych, mniejszych organizacji konspiracyjnych, głównie o obliczu narodowym, które działały samodzielnie i nie podporządkowały się dotąd Armii Krajowej oraz tych, w których łonie doszło do wewnętrznych podziałów.
Finalnie w skład Narodowych Sił Zbrojnych weszły m.in.: część rozłamowa NOW, Organizacja Wojskowa Związek Jaszczurczy (OW ZJ), Narodowo-Ludowa Organizacja Wojskowa (NLOW), Polski Obóz Narodowo-Syndykalistyczny (PONS), Zakon Odrodzenia Polski (ZOP), Zbrojne Pogotowie Narodu (ZPN), Legion Unii Narodów Słowiańskich (LUNS), część Tajnej Armii Polskiej (TAP), Organizacji Wojskowej "Wilki" (OW "W"), Polskich Wojsk Unijnych (PWU), Polskiej Organizacji Zbrojnej (POZ), Bojowej Organizacji Wschód (BOW), Konfederacji Zbrojnej (KZ), oraz w całości lub w części inne, pomniejsze organizacje konspiracyjne o charakterze wojskowo-politycznym, czysto wojskowym, wywiadowczym i propagandowym.
Ich zasięg i liczebność były bardzo zróżnicowane, od ogólnokrajowych poprzez regionalne do drobnych grup środowiskowych.
Trzeba w tym miejscu odnotować również, że znaczącym zjawiskiem było przechodzenie lokalnych struktur AK do Narodowych Sił Zbrojnych, przy czym największy zasięg przybrało ono na Białostocczyźnie oraz na północnym Mazowszu, gdzie lokalne NSZ utworzono w oparciu o byłe struktury Armii Krajowej. Proces ten, choć na mniejszą skalę, można było zaobserwować na innych terenach okupowanej Polski.
***
Narodowe Siły Zbrojne pod względem politycznym były formacją zupełnie niezależną i nie podlegającą żadnym zewnętrznym, ponadnarodowym i międzynarodowym ośrodkom politycznym.
W związku z tym, że NSZ nie były finansowane przez żadną z walczących stron, nie były one również uzależnione materialnie, a i ideologicznie nie ulegały żadnym prądom.
A więc tylko i wyłącznie własnymi siłami, pomimo izolacji politycznej, polska prawica potrafiła stworzyć w podziemiu potężną organizację wojskową, dysponującą bardzo sprawną siecią wywiadu, aparatem propagandowym oraz oddziałami partyzanckimi.
W temacie "Tymczasowa Narodowa Rada Polityczna" była już mowa o tym, że Narodowe Siły Zbrojne były częścią większej struktury, która miała charakter quasi-państwowy. Oprócz zbrojnego ramienia struktura ta posiadała również kierownicze ciało polityczne (TNRP) oraz czynnik cywilny w postaci Służby Cywilnej Narodu.
Podstawowe cele polityczno-militarne NSZ zawarte zostały w "Deklaracji" opublikowanej w lutym 1943 r. Dokument ten zawierał dwa cele, niezgodne z oficjalnymi postulatami Polski Podziemnej. Mowa tu o sprawie przyszłej granicy Polski, oraz o stosunku do podziemia komunistycznego, który w NSZ charakteryzował się bezkompromisowością.
W opisywanej tu formacji zbrojnej obowiązywała koncepcja granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej, która w dużym stopniu odbiegała od postulatów Rządu RP na Uchodźstwie oraz Delegatury Rządu w Kraju i Armii Krajowej.
Postulaty wyżej wymienionych organów państwowych i wojskowych zakładały co prawda po wygranej wojnie korekty granicy zachodniej, jednak do marca 1944 r., nosiły one ogólnikowy charakter i zostały sprecyzowane dopiero w Deklaracji Rady Jedności Narodowej zatytułowanej "O co walczy Naród Polski" (wydanej 15 marca 1944 r.).
Dokument ten nie określał tych granic jednoznacznie i odbiegał znacznie od koncepcji przyszłej granicy zachodniej, proponowanej przez NSZ.
Drugim celem, poważnie różniącym NSZ od AK był stosunek do podziemia komunistycznego.
Co prawda oficjalna propaganda AK i Delegatury Rządu była wobec komunistów krytyczna, a czasem wroga, to jednak w ośrodkach tych prowadzono z PPR oficjalne pertraktacje i rozmowy (początek 1943 r.).
Dopiero w wyniku ich niepowodzenia, kiedy okazało się, że stosunek PPR do wschodniej granicy Rzeczpospolitej jest powieleniem stanowiska Stalina, a także po ujawnieniu zbrodni w Katyniu i zerwaniu stosunków dyplomatycznych kontakty te zostały przerwane.
Prawdą jest natomiast, że Armia Krajowa nigdy oficjalnie nie podjęła walki z podziemiem komunistycznym, kamuflując ją działaniami zwalczającymi "elementy wywrotowo-bandyckie" i nakazując likwidowanie głównie "przywódców" i "agitatorów". I choć lokalni dowódcy AK różnych szczebli prowadzili taką akcję na własną rękę to działalność NSZ w tym zakresie była przez AK i czynniki rządowe bardzo źle oceniana.
Narodowe Siły Zbrojne w odpowiedzi domagały się jednoznacznych gwarancji, że "nawet w przypadku wkroczenia do Polski wojsk sowieckich zaistnieją okoliczności, iż suwerenność Polski zostanie uszanowana, a nasza wolność osobista będzie nietykalna". Mając jednak pełną świadomość tego, że tak się nie stanie, zwalczano komunistów jako "drugich okupantów" w bezkompromisowy sposób.
Innym aspektem programu Narodowych Sił Zbrojnych był ich stosunek do okupanta niemieckiego. Dziś bardzo często formułuje się oskarżenia o współpracy NSZ z Niemcami i próbuje się w propagandowych enuncjacjach niektórych środowisk uczynić z tej współpracy zjawisko masowe, dotyczące całej formacji. Jest to oczywiście stanowisko z gruntu fałszywe, zaprzeczające faktom historycznym.
Zacznijmy od postulatów NSZ na okres powojenny, nazwanych "narodowym celem wojny", które zakładały:
"Bezwzględnym obowiązkiem Narodu Polskiego jest prowadzenie wojny z Niemcami aż do pełnego zwycięstwa, aż armia nasza stanie na szańcu Bolesławów, aż polski sztandar zawiśnie w okupowanym Berlinie, a maszyny niemieckie zaczną pracować dla naszej potęgi".
W ślad za takimi deklaracjami szły ściśle określone założenia, ujęte w programie NSZ. Paradoksalnie duża część tego programu, głoszonego przez cały okres okupacji, została po wojnie zrealizowana: Niemcy zostały pozbawione "wszystkich zaborów", przemysł niemiecki został zniszczony i zdemilitaryzowany, a była III Rzesza przez pierwsze lata powojenne była okupowana przez zwycięskie państwa.
Pokrywało się to z postulatami NSZ, odnoszącymi się do powojennej rzeczywistości, które mówiły o: powojennym rozczłonkowaniu Niemiec na kilka niezależnych państw - Prusy, Austrię, Bawarię i Saksonię; znacznym okrojeniu ich granic na rzecz sąsiadów - Francji, Belgii, Holandii i Danii na zachodzie, na wschodzie zaś na rzecz Polski i Czechosłowacji.
Działania te miały zabezpieczyć Europę przed nową agresją niemiecką w przyszłości. Zabezpieczeniem przed potęgą bolszewicką miała zaś być powojenna krucjata antybolszewicka, zapoczątkowana konfliktem Zachodu z ZSRR.
Stosunek do narodowo socjalistycznych Niemiec świetnie oddawały także plany strategiczne i operacyjne NSZ, które zakładały wykorzystanie prawie wszystkich, posiadanych sił dla osiągnięcia linii Odra-Nysa Łużycka. I trzeba dodać, że był to kategoryczny nakaz prowadzony przez prawie całą okupację.
W wydanej w Warszawie (1943 r.) broszurze programowej "O co walczą Narodowe Siły Zbrojne" określono tą strategię jako "marsz na zachód", który miał być wykonany przez oddziały Armii Zachód, w jaką miały przekształcić się Narodowe Siły Zbrojne. Celem miało być zdobycie tych ziem i stworzenie "faktów dokonanych", tak aby na przyszłej konferencji pokojowej Polska występowała jako gospodarz tych ziem.
Głównym założeniem operacyjnym Narodowych Sił Zbrojnych było zdecydowane wystąpienie przeciw Niemcom w momencie wybuchu powstania powszechnego. Ostateczną formę planu operacyjnego ogłoszono 15 lutego 1944 r., jako "Ogólny plan operacyjny na okres starcia zbrojnego". Zakładał on wielowariantowość wydarzeń wojennych.
Podstawowym warunkiem wybuchu rzeczonego powstania, podjętego wespół z jednostkami AK, aliantami zachodnimi i Polskimi Siłami Zbrojnymi na Zachodzie, było "załamanie się i chaos odwrotowy armii niemieckiej". W przypadku braku takiego załamania wśród Niemców w końcowej fazie wojny, nie przewidziano wystąpień powstańczych.
Jeśli chodzi o granicę wschodnią to miała ona pozostać poza dyskusją, obowiązywały bowiem ustalenia traktatu ryskiego, a faktów dokonanych po 17 września 1939 r., NSZ nie uznawało.
Powojenny system bezpieczeństwa zbiorowego miał być oparty na konfederacji państw Europy Środkowej i jako blok polityczno-militarny miał tworzyć przeciwwagę dla dwóch zaborczych totalitaryzmów: sowieckiego i niemieckiego.
Partnerem politycznym na zachodzie miała być Francja, Wielka Brytania i Stany Zjednoczone Ameryki. Stosunki międzynarodowe zamierzano oprzeć o dwu i wielostronne umowy, skierowane przede wszystkim przeciwko Niemcom i ZSRR.
Oprócz wymienionych wyżej założeń politycznych i militarnych program NSZ składał się również z wizji społecznej, ustrojowej i gospodarczej.
W Polsce powojennej celem podstawowym miał być "ustrój narodowy", w którego ramach planowano przebudowę ustroju polityczno-gospodarczego. O kształcie państwa miała decydować silna władza głowy państwa i senatu, obok której wyszktałcona miała być zdecentralizowana administracja, silnie rozwinięte samorządy i struktury regionalne.
Koncepcje te miały być poparte systemem wychowawczym, opartym na katolicyzmie i solidaryzmie narodowym. Podnoszono również niezwykle istotną rolę rodziny i szkolnictwa, opartego o samorządy terytorialne.
Ustrój gospodarczy powojennej Polski opierać się miał na własności prywatnej, przy czym odrzucono zupełnie przedwojenną politykę etatyzmu gospodarczego.
Po raz kolejny decydującą rolę, także w tym zakresie przyznano samorządom oraz upowszechnieniu własności poprzez akcjonariat pracowniczy.
Kwestie rozwoju rolnictwa miały przejąć samorządy rolne, natomiast kwestię przedwojennego przeludnienia wsi planowano rozwiązać za pomocą zasiedlenia przez ludność polską ziem po Odrę i Nysę Łużycką, gdzie przewidywano miejsce dla 2 500 000 osadników, głównie z Polski centralnej.
Struktura organizacyjna i obsada personalna Dowództwa NSZ do kwietnia/maja 1944 r.
W dniu 2 października 1942 r., Dowódca Narodowych Sił Zbrojnych wydał rozkaz 2/42, w którym podał wstępną organizację Sztabu. Schemat organizacyjny Dowództwa NSZ ulegał oczywiście całemu procesowi zmian, które do kwietnia 1944 r., spowodowały znaczną rozbudowę strukturalną aparatu dowódczego. Objawiło się to m. in. podziałem Sztabu na trzy tzw. Działy:
Dowódcy/Komendanci Główni:
 płk Ignacy Oziewicz "Czesław", "Czesławski", "Netta", "Jenczewski".: 20 września 1942 - 9 czerwiec 1943 r. (aresztowany).
- vacat.: czerwiec - lipiec 1943 r.
płk dypl. Tadeusz Kurcyusz "Morski", "Mars", "Żegota".: lipiec 1943 - 22/23 kwiecień 1944 r.
Szefowie sztabu:
 mjr dypl./ppłk dypl. sł. st. Edmund Michalski "Kajetan", "Łodzia".: wrzesień 1942 - luty 1943 r.
 mjr dypl. Stanisław Żochowski "Brodzic", "Bohdan", "Strzała".: marzec - lipiec 1943 r.
p.o. mjr/ppłk sł. st. art. Albin Rak "Lesiński".: sierpień - październik 1943 r.
ppłk dypl./płk sł. st. art. Wacław Świeciński "Tuwar".: listopad 1943 - kwiecień 1944 r.
I. Dział Dowodzenia.
Szef i I Zastępca Szefa Sztabu:
ppłk. Albin W. Rak "Lesiński".: listopad 1943 - ??
Oddział I (Ogólnoorganizacyjny).
Szefowie:
mjr/ppłk sł. st. piech. Tadeusz Danilewicz "Kuba", "Łoziński".: wrzesień 1942 - maj 1944 r.
Wydział Ogólnoorganizacyjny.
Szef:
 ppor. Władysław Pacholczyk "Adam Linowski".
Wydział Mobilizacyjny.
Wydział Personalny.
Referat Preliminarza Budżetowego.
Kancelaria Działu Dowodzenia.
Oddział II (Centralna Służba Wywiadowcza - CSW).
Szefowie:
ppłk. sł. st. piech. Wacław Makatrewicz "Wacław II".: wrzesień - listopad 1942 r.
por. rez./mjr Wiktor Gostomski "Hubert", "Witold".: grudzień 1942 - grudzień 1943 r.
 kpt. Włodzimierz Marszewski (?) "Jan Zawada".: styczeń - maj 1944 r.
Centralne Biuro Służby Wywiadowczej (adiutantura CSW).
Szef:
ppor. N.N. "Józef Nowakowski".
Sekretariat.
Sekcja Szyfrów.
Sekcja Chemiczna.
Sekcja Radiowa.
Łączność Wewnętrzna.
Archiwum.
Referat I (Wywiad Wojskowy WW).
Szef i zastępca szefa CSW:
kpt./mjr Jerzy Lewicki "Adolf Krauze".: ?? - ??
Referat II (Wywiad Przemysłowy WP).
Szef:
- N.N. "Czesław Kwiatkowski".
Referat III (Wywiad Komunikacyjny WK).
Szef:
mjr/ppłk Stefan Orłowski "Sulima".: ?? - ??
Referat IVA (Ogólnopolityczny).
Szef:
- prof. Bolesław Sobociński "Rawicz".
Referat IVB (Spraw Narodowościowych).
Szef:
- vacat.
Referat IVC (Antykomunistyczny).
Szef:
- Antoni Szperlich "Wróblewski".
Referat V (Ochrony - Kontrwywiadu).
Szef:
- N.N. "Adamczyk".
Zastępca:
- N.N. "Szczepan".
Biuro Fałszerstw (BF).
Kierownik:
pchor./ppor. Franciszek Weker "Franciszek".
Biuro Fotograficzne.
Szef:
- N.N. "Teodor".
Wywiad "Z".
Szef:
kpt. Krzysztof Nierzwicki "Krzysztof".: ?? - 1943 r. (aresztowany).
Oddział III (Operacyjno-wyszkoleniowy).
Szefowie:
kpt./ppłk sł. st. piech. Tadeusz Boguszewski "Wacław III".: ?? - ??
Wydział Operacyjny.
Szef:
- N.N.
Wydział Wyszkoleniowy.
Szef:
mjr N.N. "Mariański".: ?? - połowa 1943 r. (aresztowany).
mjr N.N. "Tadeusz".: połowa 1943 - ??
Wydział Akcji Specjalnej/Kierownictwo Akcji Specjalnych (KAS).
Szef:
por. rez./kpt. Andrzej Czajkowski "Chwalibóg", "St. Halicki".: lipiec 1943 - maj 1944 r.
Wydział Akcji Specjalnych w grudniu 1943 r., został wyłączony z Oddziału III i przekształcony w samodzielny Oddział Dowództwa pod nazwą Kierownictwo Akcji Specjalnej.
Oddział V (Łączność).
Szefowie:
 por. rez./mjr Stefan Kozłowski "Aleksander", "Prot".: wrzesień 1942 - luty 1943 r. (aresztowany).
- N.N..: luty 1943 - luty 1944 r.
kpr. pchor./por. N.N. "Eugeniusz Zbyszewski".
Kancelaria.
Referat Łączności.
Referat Kwaterunkowy.
Referat Legalizacyjny.
Początkowo w ramach Dowództwa NSZ istniało tylko Szefostwo Służby Łączności (SŁ). We wrześniu 1943 r., służba ta została znacznie rozbudowana i podniesiona do rangi samodzielnego Oddziału Dowództwa.
Szefostwo Wojskowej Służby Komunikacji.
Szef:
- N.N.
II. Dział Administracji.
Kwatermistrz i II zastępca Szefa Sztabu.
kpt. dypl./mjr sł. st. piech. Stanisław Żochowski "Bogdan".: wrzesień 1942 - luty 1943 r.
mjr Gustaw Bobrowski "Gucio".: marzec - czerwiec 1943 r.
kpt./mjr Jan Ostrowski "Karwowski", "Antoni", "Jan".: lipiec 1943 - maj 1944 r.
Oddział IV (Zaopatrzenia).
Szefami Oddziału byli każdorazowo Kwatermistrze Dowództwa.
Wydział Ogólny.
Wydział Zaopatrzenia.
Wydział Transportu.
Oddział VI (Oświatowo-Wychowawczy).
Szefowie:
ppor. rez. /kpt. Julian Sędek "Juliusz Mać", "Mickiewicz".: wrzesień 1942 - wrzesień 1943 r.
pchor./ppor. Witold Borowski "Wiktor Brzeziński".: wrzesień 1943 - maj 1944 r.
Sekretariat.
Wydział Wychowania Ideowego.
Wydział Kolportażu.
Biuro Informacji (BI).
Szef:
pchor./ppor. Mirosław Ostromęcki "Orski".
Do września 1942 r., Szefostwo Służby Oświatowo-Wychowawcze (SOW). Wydział Wychowania Ideowego wydawał miesięcznik "Naród i Wojsko" oraz od grudnia 1943 r., dwutygodnik "Narodowe Siły Zbrojne".
Oddział VII (Finansowy).
Utworzony 1 lutego 1944 r.
Szef:
ppor./por. N.N. "Tadeusz Szeliga".
Szefostwo Służby Uzbrojenia (SU).
Szefostwo Służby Intendenckiej (SI).
Szefostwo Służby Sanitarnej (SS).
Szef:
- N.N. "Maciejewski".
Szefostwo Pomocniczej Służby Kobiet (PSK).
Kierowniczka:
- N.N. "Zofia".
Zastępczyni:
- N.N. "Maciejewska".
Kierowniczka wyszkolenia.
- Alina Reszke "Alina".
Kierowniczka wychowania ideowego PSK (WI).
- N.N. "Fijałkowska".
Zastępczyni kierowniczki WI:
- N.N. "Lechowska".
>
Kierowniczka werbunkowo-organizacyjna PSK (WO).
- N.N. "Majewska".
Zastępczyni kierowniczki WO.
- N.N. "Zagońska".
Służba Sanitarna PSK.
Służba Intendencka PSK.
Służba Wartownicza PSK.
Początkowo PSK działała jako referat, 18 października referat ten podniesiono do rangi służby.
Szefostwo Służby Duszpasterskiej.
Szefowie:
ks. kpt. Michał Poradowski "Benedykt".: ?? - styczeń 1944 r.
- dziekan Piotrowski "Stanisław Chorzemiński".: styczeń - maj 1944 r.
Służba Duszpasterska wydawała miesięcznik "Lux Mundi" specjalnie poświęcony pracy duszpasterskiej w szeregach NSZ.
Szefostwo Sądownictwa (SzS).
Szef:
- N.N. "Garnuszewski".
Biuro Dokumentów.
Szef:
pchor./ppor. N.N. "Michał Bończa".: wrzesień 1942 - maj 1944 r.
III. Kwatera Główna (KG).
Komendant Kwatery Głównej (KKG) i III zastępca Szefa Sztabu Dowództwa:
por. rez./mjr Stefan Kozłowski "Aleksander", "Prot".: wrzesień 1942 - luty 1943 r.
mjr/ppłk sł. st. piech. Zygmunt Reliszko "Bolesław Kołodziejski".: luty 1943 - marzec 1944 r.
mjr./ppłk sł.st. piech. Stefan Tomkow "Władysław Flis".: kwiecień - maj 1944 r.
Kancelaria Sztabu.
Kompania Gospodarcza.
Kompania Żandarmerii.
Tabor.
Pluton Łączności.
Batalion Osłonowy Kwatery Głównej.
Dowódca:
ppor./kpt. Mieczysław Dukalski "Mieczysław Pomorski".: styczeń 1944 - ??
Centrum Wyszkolenia Szkoły Podchorążych Piechoty.
(działające do lutego 1944 r., w składzie dwóch Batalionów).
Dowódca:
mjr/ppłk Stefan Tomkow "Woliński".
1 marca 1944 r., Centrum Wyszkolenia przekształcone zostało w I Brygadę Zmotoryzowaną NSZ (tzw. Oddział B).
I Brygada Zmotoryzowana NSZ (Oddział B).
Dowódca:
ppłk Zygmunt Reliszko "Bolesław Kołodziejski".: marzec 1944 - ??
Zastępca dowódcy:
kpt. sł. st. pil./mjr Jan Moraczewski "Jan Król".: marzec 1944 - ??
Szef Sztabu:
mjr. N.N. "Edward Ruciński".
Szef Oddziału I.
ppor./por. N.N. "Józef Reda".
Szef Oddziału III.
por. N.N. "Władysław Karolewicz".
Oficer wyszkolenia.
por. N.N. "Prusiłowicz".
Oficer zaopatrzenia.
- N.N. "Mieczysław Wajda".
Pułk Motocyklistów.
Dowódca:
kpt./mjr sł. st. N.N. "Jerzy Jerzyński".
I Dywizjon.
Dowódca:
por./kpt. N.N. "Piotr Kod".
II Dywizjon.
por./kpt. N.N. "Wincenty Lidzki".
III Dywizjon.
kpt. N.N. "Antoni".
I Batalion I Brygady Zmotoryzowanej.
Dowódca:
kpt. Stanisław Salski "Skowroński", "Sokołowski".
II Batalion I Brygady Zmotoryzowanej.
Dowódca:
kpt./mjr sł. st. N.N. "Piwowar", "Cezary".
Adiutantura:
Szef:
por. rez./mjr Stefan Kozłowski "Aleksander".: ?? - ??
Adiutanci:
- N.N. "Henryk", N.N. "Stanisław", N.N. "Benedykt".
Ogółem w omawianym okresie, w skład Dowództwa NSZ wchodziło około 200 oficerów zawodowych, rezerwy, i oficerów awansowanych w ramach NOW, OWZJ i NSZ. Ponadto kilkadziesiąt osób cywilnych w Pomocniczej Służbie Kobiet, Duszpasterstwie, Komunikacji, Sądownictwie, Służbie Sanitarnej oraz Intendenckiej.
Obok Komendy Głównej Armii Krajowej była to więc najbardziej rozwinięta struktura dowódcza w konspiracji, zorganizowana według modelu wojskowego.
Rozłam w Narodowych Siłach Zbrojnych kwiecień/czerwiec 1944 r.
7 marca 1944 r., nastąpiło oficjalne podpisanie umowy scaleniowej pomiędzy Armią Krajową a Narodowymi Siłami Zbrojnymi. Umowa ta była ukonorowaniem długich pertraktacji i rozmów, wznowionych przez gen. Komorowskiego "Bora" i Zbigniewa Stypułkowskiego w grudniu 1943 r.
Zasadniczo treść umowy nie odbiegała od wcześniej składanych przez NSZ projektów i wytycznych Naczelnego Wodza. Oddziały liniowe NSZ nie podlegały rozformowaniu i miały zachować swoje nazwy, w dalszym ciągu istnieć miały też komendy zbiorczo-organizacyjne NSZ w terenie. Rodzaj ich podporządkowania wobec AK miał być określony odrębnie przez dowódcę Armii Krajowej na wniosek dowódcy NSZ.
Przez pierwsze tygodnie scalenie przebiegało dość sprawnie i bez zakłóceń. 31 marca 1944 r., gen. "Bór" zaprzysiągł dowódcę NSZ płk Tadeusza Kurcyusza "Żegotę", który jednocześnie otrzymał nominację na pełnomocnika dla spraw NSZ.
W tym samym czasie Dowództwo NSZ wydało szereg rozkazów wykonawczych i technicznych, określających procedurę scalania na wszystkich szczeblach organizacyjnych - od dowództwa, przez obszary, okręgi, powiaty aż do oddziałów partyzanckich włącznie.
Sytuacja zmieniła się drastycznie wraz ze śmiercią płk Kurcyusza, który zmarł w nocy z 22 na 23 kwietnia 1944 r. Śmierć "Żegoty" zapoczątkowała ciąg procesów dezintegracyjnych, zainicjowanych przez kierownictwo ONR w łonie Tymczasowej Rady Politycznej.
Trzeba w tym miejscu zaznaczyć, że scalenie NSZ z AK kończyło półtoraroczny okres samodzielnej działalności organizacji, w skład której weszły - oprócz kilkunastu innych, mniejszych organizacji - dwie, poważne siły polityczno-wojskowe. Mowa tu o tej części NOW, która nie podporządkowała się AK w listopadzie 1942 r., oraz o Organizacji Wojskowej Związek Jaszczurczy (OW-ZJ), czyli zbrojnym ramieniu ONR.
Scalenie z AK zakończyło także okres rozczłonkowania Stronnictwa Narodowego i Narodowej Organizacji Wojskowej. Stało się to oficjalnie 1 kwietnia 1944 r., a zostało ogłoszone kilka dni później.
Strona ONR-owska nie potrafiła pogodzić się z tym stanem rzeczy i rozpoczęła działania mające na celu podporządkowanie sobie całości potężnej organizacji. Śmierć "Żegoty" była idealnym do tego pretekstem, choć nie jedynym.
Formalnym powodem rozłamu w NSZ stało się ujawnienie treści depesz Naczelnego Wodza gen. Kazimierza Sosnkowskiego do komendanta AK w sprawie warunków, na jakich należało scalić Narodowe Siły Zbrojne.
Warunki te, nieco korzystniejsze dla NSZ, zostały zatajone przed reprezentantami Narodowych Sił Zbrojnych przez gen. Komorowskiego "Bora". ONR uznał to za akt nielojalności i pretekst do stawiania nowych żądań.
Jednocześnie członkowie TNRP, wywodzący się z Obozu Narodowo Radykalnego wydali fikcyjne, antydatowane rozkazy Dowództwa NSZ, jakoby podpisane przez "Żegotę", dotyczące zasadniczych zmian w funkcjonowaniu organizacji i jej dowodzeniu, a także wprowadzające zmiany personalne na najwyższych stanowiskach.
I tak podpułkownik Stanisław Nakoniecznikow "Kmicic" został z dniem 21 kwietnia mianowany I zastępcą Dowódcy NSZ, a następnie z dniem 22 kwietnia, p.o. Dowódcy NSZ. 21 kwietnia został zwolniony ze stanowiska szef sztabu płk dypl. Wacław Świeciński "Tuwar". Rozkazem datowanym na 22 kwietnia swojej funkcji został pozbawiony także ppor. Władysław Pacholczyk "Adam Linowski", czyli osoba trzymająca w swoich rękach bezpośrednią łączność ze wszystkimi okręgami.
Wydarzenia te w łonie TNRP i NSZ wywołały chaos i dezorientację. Zgodnie z panującym w NSZ porządkiem organizacyjnym, dnia 2 maja 1944 r., gen. "Bór" wyznaczył na dowódcę i swego pełnomocnika do spraw NSZ płk dypl. Wacława Świecińskiego "Tuwara". Ten jednak odmówił objęcia stanowiska nie uznając jednocześnie fikcyjnego rozkazu o zwolnieniu go z funkcji Szefa Sztabu NSZ.
Następnym w kolejności oficerem sztabu, który powinien objąć dowództwo nad NSZ był płk Albin Rak "Lesiński". 6 maja 1944 r. zameldował on gen. Komorowskiemu "Borowi", że zgodnie z obowiązującym porządkiem przejmuje on obowiązki dowódcy NSZ, prosząc o rozkazy.
Dnia 23 maja 1944 r., na odprawie oficerskiej w Komendzie Okręgu V (Kielce) sterroryzowani zostali oficerowie KG NSZ-AK: płk Tadeusz Danilewicz "Kuba Łoziński" - szef Wydziału I Komendy Głównej NSZ-AK oraz por. Witold Borowski "Wiktor Brzeziński" - szef Wydziału VI.
5 czerwca 1944 r., Komendant Główny AK wyznaczył płk Albina Raka "Lesińskiego" p.o. komendantem NSZ i polecił mu przeprowadzenie scalenia.
15 czerwca płk "Lesiński" został porwany, i zmuszony przez oenerowców, pod groźbą użycia broni do rezygnacji ze wszystkich pełnionych funkcji, napisania pisma do gen. "Bora" o odwołaniu poprzednich rozkazów i podporządkowania się rozłamowcom.
Po uwolnieniu płk "Lesiński" rozkazem z 20 czerwca nazwał te metody "niegodnymi honoru żołnierza polskiego" i uznał swoje oświadczenia, za nieważne, jako złożone pod przymusem.
Od tego czasu jednostki organizacyjne NSZ otrzymywały zatem sprzeczne rozkazy, płynące z dwóch źródeł wyroki śmierci i ich odwołania, rezygnację ppłk "Lesińskiego" i wyjaśnienia, że została ona wymuszona groźbą użycia siły. A trzeba dodać, że w warunkach konspiracyjnych ustalenie stanu faktycznego było bardzo utrudnione.
Mimo wysiłków sytuacji nie udało się uzdrowić i wszystko stało się jasne, rozłam stał się faktem. Od tej pory w konspiracji działały dwie, odrębne organizacje NSZ. Pierwsza uznała komendanta wyznaczonego przez "Bora" i przeprowadzała scalenie z Armią Krajową, druga natomiast nie uznając porozumienia z 7 marca 1944 r., poszła własną drogą.
Według generalnego podziału część uznająca scalenie z AK wywodziła się z szeregów dawnej Narodowej Organizacji Wojskowej (NOW), natomiast w części rozłamowej dominowali członkowie dawnego Związku Jaszczurczego. Rzadko występowały od tej reguły odstępstwa.
Generalnie w literaturze dotyczącej Narodowych Sił Zbrojnych dla części scalonej stosuje się nazwy: NSZ-NOW lub NSZ-SN, natomiast dla części rozłamowej: NSZ-ZJ lub NSZ-ONR. W dokumentach organizacyjnych, zwolennicy scalenia stosowali oznaczenie: NSZ-AK, zaś rozłamowcy samą nazwę NSZ, co pozwala dość precyzyjnie odróżnić obie organizacje.
Jedynym wyjątkiem była Białostocczyzna, gdzie istniały dwie, równoległe Komendy Okręgu NSZ: jedna powołana w maju 1944 r., przez ppłk. "Lesińskiego" (NSZ-AK), która objęła tereny znajdujące się pod okupacją niemiecką do stycznia 1945 r., druga zaś uznająca początkowo płk. Nakoniecznikowa "Kmicica" (NSZ-ONR), od lipca 1944 r., działająca na terenach zajętych przez Armię Czerwoną. Komenda ta utraciła łączność ze swoim dowództwem i przystąpiła do procesu scaleniowego z Armią Krajową.
Struktura organizacyjna i obsada personalna Dowództwa NSZ-AK od maja/lipca 1944 r.
Komenda Główna.
Komendant Główny:
ppłk Albin Walenty Rak "Lesiński".
Szef Sztabu:
ppłk Tadeusz Danilewicz "Kuba Łoziński".
Wydział I (Organizacyjny).
Szef:
por. Władysław Pacholczyk "Adam Linowski".: ?? - 24 grudnia 1944 r. (zamordowany).
Wydział II (Wywiadowczy).
Szefowie:
kpt. N.N. "Zawada".: ?? - czerwiec 1944 r.
kpt. rez. Włodzimierz Marszewski "Wacław Grabowski".: 1 lipca 1944 - ??
I Zastępca:
mjr Jerzy Lewicki "Edward Krauze".: ?? - sierpień 1944 r. (?)
II Zastępca:
- N.N. "Kazimierz Drzewiecki".: 1 lipca 1944 - ??
Wydział III (Operacyjno-Wyszkoleniowy).
Szef:
ppłk dypl. Ludwik Michalski "Łodzia", "Kajetan".
Wydział IV (Kwatermistrzowski).
Szef:
- N.N.
Wydział V (Łączność).
Szef:
ppor./por. Tadeusz Domański "Janusz Koziobrodzki".
Wydział VI (Oświatowo-Wychowawczy).
Szef:
por. Witold Borowski "Wiktor Brzeziński". ?? - ??
(zginął 2 czerwca 1945 r., w obławie urządzonej przez NKWD, po ucieczce z obozu koncentracyjnego w Rembertowie.).
Zastępca:
ppor./por. Jerzy Pilaciński "Lech".
Biuro Informacji.
Szefowie:
- N.N. "Tarło".: ?? - czerwiec 1944 r.
ppor./por. Jan Lilpop "Jan Rawicz".: ?? - ?? (zginął w Powstaniu Warszawskim).
Biuro Dokumentów.
Szef:
por. N.N. "Michał Bończa".
Kierownictwo Akcji Specjalnej.
Szef:
kpt./mjr Andrzej Czajkowski "Halicki, "Jan Jung".
Kierownictwo Wyszkolenia Wojskowego PSK.
Szef:
kpt. Stanisław Smoleński "Augustyn Michalak".: 10 lipca - sierpień 1944 r.
Pomimo bardzo trudnej i niejasnej sytuacji spowodowanej działaniami strony rozłamowej, w miarę upływu czasu, proces scaleniowy obejmował coraz większą część struktur NSZ.
Według wiarygodnego meldunku, złożonego przez mjr Żochowskiego Naczelnemu Wodzowi w Londynie, stan liczebny NSZ, na dzień 1 października 1943 r., wynosił około 73 tys. żołnierzy. Bardzo prawdopodobne, że w momencie rozpoczęcia procesu scaleniowego organizacja ta liczyła kilka lub kilkanaście tysięcy żołnierzy więcej.
W warunkach konspiracyjnych proces scaleniowy tak dużej organizacji jakim były Narodowe Siły Zbrojne musiał trwać bardzo długo. W przypadku tej formacji do jego zakończenia po prostu zabrakło czasu, a wybuch Powstania Warszawskiego dodatkowo skomplikował sprawę, bowiem została zerwana sprawnie działająca dotąd sieć łączności organizacyjnej. Na to wszystko nałożyło się wkraczanie wojsk sowieckich i przesuwanie się frontu oraz związana z tym druga okupacja.
Bilansu scalenia można dziś dokonać tylko w bardzo ogólnej formie:
W kwietniu 1944 r., do scalania przystąpił Okręg XII Pomorze. Pozostałe Okręgi uczyniły to w okresie maj - październik 1944 r. W niektórych Okręgach doszło do rozłamów i tam działały równolegle Komendy obu stron, czyli zwolenników i przeciwników scalenia.
Mowa tu o Okręgach: I Warszawa-Miasto, V Kielce, VI Warszawa-Powiaty i VIII Częstochowa. Z nich tylko w Okręgu I rozłamowcy osiągnęli zdecydowaną przewagę.
Ostatecznie wybuch Powstania Warszawskiego i tak doprowadził te siły w szeregi Armii Krajowej, ponieważ oba odłamy NSZ wzięły w nim pełny udział, uznając zwierzchność płk. Spirydiona Kościszewskiego "Topora", komendanta Okręgu NSZ-AK.
Poza scaleniem pozostał jedynie Okręg VII Kraków, który był jednak zdecydowanie najsłabszy, liczył bowiem zaledwie około 1 500 żołnierzy.
Nieco światła na kwestię zbilansowania procesu scaleniowego rzuca meldunek ostatniego Komendanta Głównego AK gen. Okulickiego, wysłany do Prezydenta RP na Uchodźstwie 26 października 1944 r., gdzie postęp scalenia opisano jednym, bardzo wymownym zdaniem:
"Większość Okręgów NSZ podporządkowała się Komendantowi wyznaczonemu przez gen. Bora".
Duża część oficerów NSZ objęła w AK znaczące funkcje. Dla przykładu można wymienić tu osoby: płk Witolda Komierowskiego "Sulimy" - inspektora KG AK, ppłk. Stefana Tomkowa "Tura" - w Powstaniu zastępcę dowódcy Zgrupowania "Radosław", rtm. Maksymiliana Lorenza "Katarzynę" - zastępcę dowódcy 4 pp. Leg AK, por. Jana Wagnera "Jaworskiego" zastępcę dowódcy 9 psk AK, ppłk Józefa Żbikowskiego "Grzymałę" - zastępcę szefa Oddziału I w Komendzie Podokręgu "Północ", ppłk. Roberta Piechowskiego "Roberta" - zastępcę inspektora Inspektoratu Kielce, ppłk. Mieczysława Michałowskiego "Witolda" - zastępcę inspektora Inspektoratu Radom czy mjr. Witolda Borowego "Żelaznego" - zastępcę inspektora Inspektoratu Ciechanów. Ponadto oficerowie NSZ obejmowali liczne funkcje w komendach obwodowych.
W lutym 1945 r., powstała nowa organizacja wojskowa Stronnictwa Narodowego pod nazwą Narodowe Zjednoczenie Wojskowe. Skupiała ona przede wszystkim byłych żołnierzy NOW-AK i NSZ-AK.
Proces jej tworzenia trwał do jesieni 1945 r. Szereg jednostek terenowych NZW działało pod swoimi starymi nazwami, zależnie od siły poszczególnych organizacji w okresie wojny, na danym terenie.
Struktura organizacyjna i obsada personalna Dowództwa NSZ-ZJ od kwietnia 1944 r.
Komenda Główna (w okresie koniec maja - 14 lipca 1944 r.) /Dowództwo NSZ-ZJ.
Komendanci Główni:
p.o. płk Stanisław Nakoniecznikoff "Kmicic I".: 22 kwietnia - 24 lipca 1944 r.
 gen. bryg./gen. dyw. Tadeusz Jastrzębski "Powała".: lipiec 1944 - do Powstania Warszawskiego.
p.o. płk Stanisław Nakoniecznikoff "Kmicic I".: mianowany 18 października 1944 r., tego samego dnia zamordowany.
 płk/gen. bryg. Zygmunt Broniewski "Bogucki", "St. Bogucki".: 20 października 1944 - sierpień 1945 r.
ppłk Stanisław Kasznica "Przepona".: ?? - luty 1947 r.
Adiutanci:
mjr Wiktor Radziszewski "Wiktor Misiewicz".: ?? - 1 lipca 1944 r.
- N.N. "Niedźwiecki Tomasz".: ?? - do Powstania Warszawskiego.
ppor./por. Tadeusz Skarzyński "Bończa Tadeusz".: październik 1944 - styczeń 1945 r.
por. Tomasz Wolfram "Grabowski Dominik".: luty - lipiec 1945 r.
Szefowie Sztabu:
płk Wacław Świeciński "Tuwar".: 6 - 15 maja 1944 r.
p.o. mjr./ppłk Kazimierz Falewicz "Suwalski".: 1 czerwca - 24 lipca 1944 r.
płk dypl. Wacław Świeciński "Tuwar".: 24 lipca - do Powstania Warszawskiego.
p.o. ppłk/płk Piotr Abakanowicz "Barski".: 18 października 1944 - sierpień 1945 r.
Wydział I.
Szefowie:
mjr Wiktor Radziszewski "Misiewicz Wiktor".: kwiecień - lipiec 1944 r.
kpt. Stanisław Kasznica "Wąsowski Stanisław".: lipiec - wrzesień 1944 r.
mjr Michał Pobocha "Bolesławski".: kwiecień - październik 1945 r.
Zastępcy:
kpt. Stanisław Hendzel "Gruda".: ?? - do Powstania Warszawskiego.
- N.N. "Kamiński".: sierpień - październik 1944 (?) - sierpień 1945 r.
Wydział II.
Szefowie:
ppor. N.N. "Kornel".: październik 1944 - styczeń 1945 r.
- N.N. "Horyń".: lipiec 1945 r.
Zastępca:
mjr Jerzy Lewicki "Krauze Adolf".: 1 czerwca 1944 - do Powstania Warszawskiego.
Egzekutywa wydziału II.
Szef:
- kpt. N.N. "Jerzy".
Wydział III.
Szefowie:
ppłk Tadeusz Boguszewski "Niekonieczny Wacław".: ?? - czerwiec 1944 r.
- p.o. N.N. "Leszczyński".: 1 lipca 1944 - do Powstania Warszawskiego.
Szef Łączności Sztabu.
mjr N.N. "Litawor".: 1 lipca 1944 - do Powstania Warszawskiego.
Szef Sanitarny.
- N.N. "Mokronowski".: 1 lipca 1944 - do Powstania Warszawskiego.
Wydział V.
Szefowie:
kpt. Andrzej Kuczborski "Grochowski Wojciech".: 1 lipca - do Powstania Warszawskiego.
por. Tomasz Wolfram "Gabowski Dominik".: 20 grudnia 1944 - lipiec 1945 r.
Wydział VI.
Szefowie:
kpt. Jerzy Iłłakowicz "Zawisza Michał".: 20 grudnia 1944 - styczeń 1945 r.
kpt. Stanisław Kuchciński "Orłowski Zdzisław".: lipiec 1945 r. (faktycznie nie objął funkcji aresztowany przez UB).
Kierownictwo Akcji Specjalnej.
Szef:
kpt. Telesfor Piechocki "Gustaw".: październik 1944 - styczeń 1945 r.
Kierownik Referatu Politycznego.
kpt. Jerzy Iłłakowicz "Zawisza Michał".: maj 1944 - styczeń 1945 r.
Zastępca:
- N.N. "Pol".: maj 1944 - ??
Główny Kapelan:
ks. płk N.N. "Jasmund".
Sąd Oficerski.
(Powołany 20 grudnia 1944 r.)
Przewodniczący:
ppłk Piotr Abakanowicz "Barski".
Zastępca przewodniczącego:
kpt. Jerzy Iłłakowicz "Zawisza Michał".
Członkowie:
mjr Leon Janik "Janosik".
kpt. Lech Neyman "Domarat"
Prokurator:
ppor. N.N. "Rudolf Jerzy"
Politycznie NSZ-ZJ podlegały Organizacji Polskiej, która była tajną, zhierarchizowaną, elitarną organizacją Obozu Narodowego. Źródła jej, sięgają tajnej organizacji Liga Polska, powstałej w 1887 r.
Faktycznie została ona powołana w latach trzydziestych przez młodych, ambitnych i bardzo dobrze wykształconych działaczy narodowych, którzy w 1934 r., dokonali w łonie Obozu Narodowego rozłamu, tworząc swoją organizację zewnętrzną - Obóz Narodowo Radykalny (ONR). Organizacja Polska sprawowała tajne i faktyczne kierownictwo nad ONR.
W OP istniała ścisła hierarchia, która na wzór masoński, dzieliła się na stopnie wtajemniczenia. Zaczynając od najniższego, były to poziom „S" (Sekcja), poziom „C" (Czarnecki) i poziom „Z" (Zakon Narodowy) z którego wybierany był Komitet Polityczny, czyli poziom "A", sprawujący kontrolę nad całością organizacji.
Po wewnętrznym rozłamie w ONR, który nastąpił w 1935 r., OP przejęła kontrolę nad ONR-ABC.
Po wrześniu 1939 r., OP włączyła się do konspiracji przekształcając ONR-ABC w tzw. „Grupę Szańca" i tworząc własną organizację wojskową pod nazwą Związek Jaszczurczy (ZJ). Organizacja ta, jak zapewne pamiętamy, stała się jedną z dwóch głównych sił tworzących Narodowe Siły Zbrojne.
To właśnie działania polityczne członków Organizacji Polskiej, doprowadziły do rozbicia Narodowych Sił Zbrojnych. OP obciążona jest również odpowiedzialnością za dokonanie zbrodni bratobójczych, których kulisy nie są znane do dzisiaj.
18 października 1944 r., w Częstochowie zamordowani zostali p.o. Komendant Główny NSZ-ZJ płk Nakoniecznikow "Kmicic" oraz szef sztabu Komendy Okręgu VIII Częstochowa - kpt. Włodzimierz Żaba "Żniwiarz".
25 listopada 1944 r., także w Częstochowie zastrzelony został szef wywiadu Okręgu Stanisław Żak "Stach Częstochowski", a 24 grudnia por. Wacław Pacholczyk "Adam Linowski", szef Wydziału I Komendy Głównej NSZ-AK. Najprawdopodobniej OP odpowiada również za zabójstwo, dokonane ponownie w Częstochowie, na mjr. Andrzeju Czajkowskim "Janie Jungu", kierowniku Akcji Specjalnej w KG NSZ-AK.
Ciekawym wątkiem, pojawiającym się w raportach Armii Krajowej, jest zarzut wysuwany pod adresem Organizacji Polskiej, która jakoby podczas Powstania Warszawskiego planowała objąć kierownictwo nad całym Państwem Podziemnym.
Według tych raportów zaplecze polityczne NSZ-ONR zainicjowało utworzenie nowej reprezentacji politycznej pod nazwą Rada Narodowa Polski, zainstalowanej w Częstochowie, która miała zastąpić rzekomo rozbitą Radę Jedności Narodowej, opartej na tzw. "grubej czwórce" (SN, PPS, SL, SP).
Wobec jasnych intencji pomysłodawców, większość zaproszonych przez Grupę "Szańca" polityków, z czasem wycofała się z tego projektu, jednocześnie namawiając inicjatorów do zaprzestania tej akcji.
W końcu września swój aneks w Radzie odwołało ostatecznie Stronnictwo Pracy, co spowodowało, że "Szaniec" został w niej praktycznie sam. W październiku jego członkowie złożyli na ręce jednego z członków Rady Jedności Narodowej rezygnację i zlikwidowano Radę Narodową Polski.
Trudno dziś rozstrzygnąć czy aby na pewno polityczna akcja tego rodzaju miała miejsce. W dokumentach NSZ-ONR nie ma na ten temat żadnych informacji. Jeśli zaś istotnie tak było, to niewątpliwie była to próba uzyskania wpływu na kierowanie Polskim Państwem Podziemnym poprzez zamach stanu.
Nasuwa się też inny wniosek: jeśli udało się - tymczasowo co prawda, ale jednak - pozyskać do współpracy inne środowiska polityczne, to zdecydowanie widać, że dotychczasowe struktury Delegatury Rządu przeżywały w tym czasie poważny kryzys, a partie polityczne ją tworzące szukały dróg wyjścia z niego.
Na początku 1945 r., środowisko OP zostało podzielone, część działaczy przedostała się na zachód z Brygadą Świętokrzyską, tworząc w amerykańskiej strefie okupacyjnej w Niemczech ośrodki emigracyjne: w Regensburgu (przetrwał do końca 1946 roku) i w Monachium (przetrwał do 1949) - pozostali działacze z Komitetem Politycznym pozostali w kraju kontynuując walkę z komunistami.
Do końca roku 1946 ośrodek krajowy miał stałą łączność z ośrodkami zagranicznymi, co zaowocowało współpracą wywiadowczą na rzecz Polskiego Rządu w Londynie.
Współpraca ta została zakończona ostatecznie w roku 1947, w wyniku aresztowania krajowych działaczy OP - Stanisława Kasznicy i Lecha Nejmana, którzy zostali straceni przez Urząd Bezpieczeństwa na przełomie 1947 i 1948 roku. Ostatni działacze OP w zorganizowanej formie przetrwali we Francji, powołując organizację polskich emigrantów, byłych NSZ-etowców pod nazwą Ogniwo (1949-1956).
Koniec.
|
