Po wstąpieniu do SS przydzielono go do załogi wartowniczej obozu w Dachau, gdzie pozostawał do 1939 r.
W latach 1939 - 1942 r. służył w Waffen-SS w szeregach dywizji SS "Totenkopf".
W 1942 r. został ciężko ranny, po czym nie nadawał się już do służby frontowej. W związku z tym przeniesiono go do obozu koncentracyjnego Neuengamme , na stanowisko adiutanta komendanta obozu.
W okresie od 1943 - 1944 r. był adiutantem szefa Głównego Urzędu Administracyjno-Gospodarczego (SS-WVHA) Oswalda Pohla. Baer bardzo szybko potrafił zaskarbić sobie zaufanie Pohla oraz zdobyć taka pozycję, jaką nigdy przed nim nie miał jeszcze żaden z adiutantów.Ponieważ wiadomość o mocnej pozycji Baera szybko się rozeszła, przeto każdy, kto chciał cokolwiek uzyskać u Pohla, starał się niezależnie od posiadanego stanowiska przypodobać się Baerowi.
Od listopada 1943 r. piastował równolegle stanowisko kierownika Wydziału DI w WVHA.
11 maja 1944 r. mianowano go komendantem obozu macierzystego Auschwitz I, a 27 lipca dowódcą garnizonu SS w tym obozie. Baer był odpowiedzialny za tragiczny los więźniów w ostatnich miesiącach istnienia obozu, a także za losy kolumn ewakuacyjnych.
Po ewakuacji obozu w Oświęcimiu został komendantem obozu Dora-Mittelbau.
Po wojnie zmienił nazwisko na Neumann i z górą piętnaście lat ukrywał się w majątku Dassendorf, należącym do księcia Bismarcka. Dopiero w grudniu 1960 r. został aresztowany.
Zmarł nagle w lipcu 1963 r., już po aresztowaniu i osadzeniu go w więzieniu we Frankfurcie nad Menem.

I. Komendantura:
W skład komendantury obozowej wchodzili:
adiutant komendanta,
podoficer sztabowy (Stabsscharführer),
oficer sądowy (Gerichtsoffizer),
cenzura pocztowa (Postzensurstelle).
Po podziale obozu z listopada 1943 r., członkami komendantury byli również komendanci poszczególnych części obozu. I tak:
Komendanci Auschwitz II
- SS-Sturmbannführer Fritz Hartjenstein (22 listopad 1943 - 8 maj 1944 r.).
- SS-Hauptsturmführer Josef Kramer (8 maj 1944 - 25 listopad 1944 r.).
Komendant Auschwitz III
- SS-Hauptsturmführer Heinrich Schwarz (22 listopad - 18 styczeń 1945 r.).

Biuro komendanta w Auschwitz.

II. Wydział Polityczny.:
Wydział II był tak jak w innych obozach, przedstawicielstwem Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy (RSHA) i w doskonałej większości reprezentowany był przez Wydział IV tego urzędu, czyli przez Gestapo. Tak było też w przypadku Auschwitz. Wydział ten niezależnie od woli komendanta, decydował o losie danego więźnia, kierując się rozkazami wychodzącymi z RSHA.
Wydział Polityczny podzielony był na referaty:
   - registraturę (Registratur)
   - oddział przyjęć (Aufnahme Abteilung)
   - Urząd Stanu Cywilnego (Standesamt)
   - oddział przesłuchań (Vernehmungsabteilung)
   - oddział prawny (Rechtsabteilung)
   - oddział służby rozpoznawczej (Erkennungsdienst)
Wydział miał swoje placówki w każdym z obozów oświęcimskich. Zakres jego działalności obejmował prowadzenie akt personalnych więźniów oraz korespondencji z RSHA, placówkami Gestapo i policji kryminalnej kierującymi więźniów do obozu, a także przyjmowanie transportów więźniarskich, czuwanie nad bezpieczeństwem obozu (zwalczanie działalności konspiracyjnej wśród więźniów), prowadzenie przesłuchań, prowadzenie akt stanu cywilnego oraz zarządzanie krematoriami.
Pierwszym kierownikiem Wydziału Politycznego w Oświęcimiu był SS-Untersturmführer Maixmilian Grabner.
1 grudnia 1943 r. funkcję tą objął SS-Untersturmführer Hans Schurz.

III. Obóz.:
Wydział III zajmował się wszelkimi sprawami dotyczącymi bezpośredniego zarządzania obozem, a więc zakwaterowaniem, żywieniem i ubraniem więźniów, pracą (Wydział IIIa) i porządkiem w obozie. Kierownik obozu (Schutzhaftlagerführer) pełnił równolegle funkcję zastępcy komendanta, odpowiadał za meldunki o stanie liczbowym obozu, za porządek wewnętrzny, opiniował i proponował komendantowi rodzaj kary dla więźniów, uczestniczył w jej wymierzaniu, był obecny przy egzekucjach. Do pomocy miał przydzielonych podoficerów raportowych (Rapportführerów), kierowników bloków (Blockführerów), dozorczynie (Aufsehereinnen) w obozie kobiecym.
Schutzhaftlagerführerami w obozie macierzystym byli kolejno:
   SS-Hauptsturmführer Karl Fritzsch
   SS-Hauptsturmführer Hans Aumeier
   SS-Hauptsturmführer Heinrich Schwarz
   SS-Obersturmführer Franz Johann Hofmann
   SS-Hauptsturmführer Franz Hössler
W Brzezince pierwszym kierownikiem obozu męskiego został SS-Obersturmführer Johann Schwarzhuber, natomiast obozu kobiecego SS-Hauptsturmführer Franz Hössler.

IV. Administracja.:
Wydziałowi temu podlegały sprawy zarządzania całym majątkiem obozowym oraz kwestie zaopatrzenia załogi SS i więźniów w żywność i odzież, utrzymanie w stanie używalności i konserwacja budynków mieszkalnych i gospodarczych, a także krematoriów.
Oprócz tego podlegały mu sprawy finansowe, wszystkie magazyny, zakłady krawieckie i naprawcze, a także gospodarka transportem samochodowym.
W Oświęcimiu Wydział Administracyjny miał tak szeroki zakres obowiązków, że od 1 lipca 1943 r. Wydział IV zamieniono w samodzielną placówkę, która odtąd nosiła nazwę Administracji Garnizonu SS (SS-Standortverwaltung), a od września 1944 r. Centralna Administracja Formacji Wojskowych SS (Zentralverwaltung der Waffen-SS).
Zadania, jakie Himmler postawił kombinatowi gospodarczemu w KL Auschwitz spowodowały, że obóz posiadał jeszcze inne jednostki administracyjne:
   - wydział Rolniczy (Landwirtschaft), zajmował się rozwijaniem gospodarki rolnej i hodowlanej, badaniami nad wprowadzaniem właściwych kultur. Na jego czele
     stał SS-Obersturmbannführer Joachim Caesar, który posiadał bardzo szerokie pełnomocnictwa a podległy mu oddział prawie całkowitą odrębność.
   - Centralny Zarząd Budowlany Formacji Wojskowych SS i Policji w Oświęcimiu, który podlegał bezpośrednio WVHA i zajmował się planowaniem, rozbudową i
     budową obozów oświęcimskich. Jego kierownikiem był SS-Sturmbannführer Karl Bischoff, a od 1944 r. SS-Obersturmführer Werner Jothann.
Kierownikami Wydziału IV byli kolejno: SS-Hauptsturmführer Rudolf Wagner, SS-Sturmbannführer Wilhelm Burger i SS-Obersturmbannführer Karl Möckel.

Więźniowie budują szpital dla załogi SS w Auschwitz.

V. Lekarz Garnizonowy (SS-Standorarzt).
Lekarz garnizonu SS był odpowiedzialny za stan zdrowia załogi SS, opiekę lekarską nad więźniami i za wszystkie urządzenia sanitarno-higieniczne (początkowo tylko w obozie macierzysty, później także i w jego filiach). Po podziale obozu, we wszystkich jego częściach SS-Standorarzt działał poprzez lekarzy oddziałów (SS-Truppenarzte) odpowiedzialnych za stan zdrowia załogi SS w danym obozie, za pracę lekarzy mających sprawować opiekę nad więźniami, lekarzy dentystów oraz aptekarza obozowego. Ponadto lekarzowi obozowemu podlegali przydzieleni im do pomocy przeszkoleni lub przyuczeni sanitariusze.
Lekarzami garnizonowymi w KL Auschwitz byli kolejno:
   SS-Hauptsturmführer dr Max Popiersch
   SS-Hauptsturmführer dr Siegrfried Schwela
   SS-Obersturmführer Oskar Dienstbach
   SS-Hauptsturmführer dr Kurt Uhlenbrock
   SS-Obersturmbannführer dr Eduard Wirths

VI. Oddziały Wartownicze (Truppenbetreung).
Oddział wartowniczy SS był jednostką organizacyjnie zupełnie odrębną i oddzieloną od reszty aparatu obozowego. Dowódca tego wydziału był zobowiązany stawić się do dyspozycji komendanta obozu wymaganą liczbę oficerów, podoficerów i szeregowych. Podczas pełnienia swoich obowiązków oddziały wartownicze podlegały władzy dyscyplinarnej komendanta, a w przypadku alarmu cała jednostka przechodziła pod jego bezpośrednie rozkazy. Poszczególni dowódcy byli odpowiedzialni przede wszystkim za szeroko rozumiane bezpieczeństwo obozu.
Dowódcami oddziałów wartowniczych w KL Auschwitz byli:
   SS-Sturmbannführer Paul Werner Hoppe --- lipiec 1942 - wrzesień 1942 r.
   SS-Obersturmbannführer Friedrich Hartjenstein --- 1 wrzesień 1942 - 22 listopad 1943 r.
   SS-Sturmbannführer Richard Baer --- lipiec 1944 - styczeń 1945 r.

Więźniowie.

Liczba więźniów poszczególnych narodowości ulegała ustawicznym zmianom i zależała od transportów, które kierowano do obozów KL Auschwitz. Według analizy źródeł, w pierwszym okresie jego istnienia (zwłaszcza w latach 1940 - 1941) większość stanowili więźniowie Polacy, którzy także i później, wraz z Żydami polskiego pochodzenia, byli najliczniejszą grupą narodowościową.
Oprócz nich w całym kombinacie oświęcimskim przebywali również Amerykanie, Anglicy, Austriacy, Belgowie, Bułgarzy, Chińczycy, Chorwaci, Cyganie, Czesi, Egipcjanie, Francuzi, Grecy, Holendrzy, Hiszpanie, Jugosłowianie, Litwini, Łotysze, Niemcy, Norwegowie, Persowie, Polacy, obywatele ZSRR, Rumuni, Słowacy, Szwajcarzy, Turcy, Węgrzy, Włosi, Żydzi i inni.
Struktura narodowościowa ulegała ciągłym zmianom również poprzez wysoką śmiertelność, a także dzięki selekcjom, w trakcie, których w bardzo krótkim czasie ginęły dziesiątki tysięcy więźniów. Niestety analiza tych zmian jest trudna do przeprowadzenia, a to ze względu na niedostatek materiałów.

W transportach kierowanych do KL Auschwitz i tam rejestrowanych znajdowali się więźniowie w różnym wieku; dzieci, młodzież, dorośli i starcy.

Oprócz polskich dzieci do obozu trafiały również dzieci rosyjskie (znaczna ich część pochodziła z okolic Mińska i Witebska), dzieci Cyganów oraz dzieci żydowskie. Większość z nich ginęła z miejsca w komorach gazowych, bądź likwidowano je zastrzykiem z fenolu. Brak pełnej dokumentacji, podobnie jak w przypadku struktury narodowościowej, uniemożliwia ustalenie pełnej liczby dzieci osadzonych w Oświęcimiu. Na podstawie szczątkowych, zachowanych akt ustalono, że latem i jesienią 1944 r. władze hitlerowskie przetrzymywały w KL Birkenau około tysiąca dzieci w wieku poniżej 14 lat. Od sierpnia 1944 r. przebywało tu kilkaset dzieci polskich przywiezionych z Warszawy po wybuchu Powstania Warszawskiego.

Oprócz dzieci w KL Auschwitz przebywali także młodociani więźniowie w wieku od 14 do 18 lat, których liczby także nie da się podać. Dla przykładu można jedynie dodać, że w drugiej połowie 1944 r. (prawdopodobnie ze względu na gwałtowny wzrost zapotrzebowania na siłę roboczą) kierowano młodocianych więźniów do licznych podobozów KL Auschwitz, gdzie zatrudniano ich nawet przy tak ciężkich pracach jak wydobywanie węgla. W podobozie w Trzebini młodociani więźniowie stanowili ponad 14 procent zatrudnionych, wśród których znajdowali się nawet więźniowie w wieku 14-15 lat.

Każdy zarejestrowany w obozie więzień otrzymywał numer obozowy, który musiał nosić na pasiaku w ściśle określonym miejscu. Odbity na niewielkim, białym skrawku płótna numer przyszyty był do bluzy na wysokości lewej piersi oraz na zewnętrznym szwie prawej nogawki. Poza tym, w celu ułatwienia identyfikacji straconych lub zmarłych więźniów oraz rozpoznania ujętych zbiegów, wprowadzono tatuowanie numerów obozowych.

We wszystkich obozach koncentracyjnych istniały ściśle określone kategorie więźniów, a KL Auschwitz nie był w tej kwestii wyjątkiem. Każdą z tych kategorii można było rozpoznać po kolorze trójkąta noszonego na pasiaku, który początkowo naszywano oddzielnie, a następnie malowano obok numeru na jednym prostokątnym skrawku płótna.

Czerwonym trójkątem oznaczano więźniów politycznych, wobec których zastosowano "areszt ochronny" (Schutzhaft). Do 1944r. była to najliczniej reprezentowana kategoria więźniów obozu oświęcimskiego, wśród której przeważali więźniowie Polacy, aresztowani za działalność antyhitlerowską lub aresztowana w różnego rodzaju akcjach represyjnych ludność cywilna.
Liczba więźniów tej kategorii zależała od aktualnej sytuacji w poszczególnych krajach okupowanych i wielkości akcji represyjnych, wymierzonych przeciwko ludności cywilnej.

Trójkątem zielonym oznaczano kategorię więźniów określanych jako "zawodowych przestępców kryminalnych" (Berufsverbrecher - BV). Jakkolwiek była to stosunkowo nieliczna grupa, początkowo (1940 r.) prawie wyłącznie narodowości niemieckiej, to jednak właśnie spośród nich władze obozowe mianowały funkcyjnych odpowiedzialnych za niektóre sprawy porządkowe na terenie obozu, w blokach mieszkalnych i nadzór w czasie pracy.
Tak zwani "zieloni" więźniowie funkcyjni o bogatym doświadczeniu obozowym, zdemoralizowani długoletnim pobytem w hitlerowskich więzieniach i obozach koncentracyjnych, rychło stali się postrachem współwięźniów.
Pewna liczba więźniów funkcyjnych - Niemców utrzymywała dosyć zażyłe kontakty z SS-manami zajmującymi odpowiedzialne stanowiska w aparacie kierowniczym obozu. Dotyczyło to zwłaszcza 30-osobowej grupy więźniów narodowości niemieckiej, przestępców kryminalnych, przywiezionych z KL Sachsenhausen 20 maja 1940 r. oraz następnej 100-osobowej grupy przywiezionej z tegoż obozu 29 sierpnia 1940 r. Więźniowie ci, tworząc niejako zamknięty klan, faworyzowani przez władze obozowe, gorliwie wypełniali powierzone im zadania i stali się doskonałym narzędziem w zbrodniczej działalności SS.

Odrębna kategorią od wszystkich innych zarówno w Auschwitz, jak i we wszystkich obozach koncentracyjnych, była grupa więźniów "aspołecznych" (Asoziale-Aso). Oznaczano ich trójkątem koloru czarnego. Oczywiście pojęcie "aspołeczny" było mało precyzyjne i przez władze III Rzeszy szeroko interpretowane. W KL Auschwitz do kategorii tej zaliczano zarówno prostytutki (przeważnie narodowości niemieckiej), jak i ponad 20 tysięcy Cyganów.

Nieliczną grupę stanowili badacze Pisma Świętego (Internationale Bibelforscher-Vereinigung - IBV oraz duchowni. Badaczy Pisma Świętego oznaczano trójkątem koloru fioletowego.
Jeżeli zaś chodzi o duchownych katolickich (oznaczeni również kolorem czerwonym) byli to przede wszystkim księża i zakonnicy narodowości polskiej, osadzeni w obozie przez władze hitlerowskie w ramach różnych akcji represyjnych wymierzonych przeciwko polskiej inteligencji.

Równie nieliczną grupę tworzyli więźniowie oznaczeni trójkątem różowym, aresztowani pod zarzutem uprawiania homoseksualizmu. W praktyce było ich w obozie znacznie więcej, gdyż homoseksualizm był dosyć częstym zjawiskiem wśród długoletnich więźniów.

Więźniów aresztowanych prewencyjnie po odbyciu kary orzeczonej przez sąd i osadzonych w obozie koncentracyjnym oznaczano trójkątem zielonym ustawionym na podstawie.




Od lipca 1941 r. w KL Auschwitz pojawiła się nowa kategoria więźniów tzw. więźniowie wychowawczy (Erziehunshaftling). Nie oznaczano ich trójkątami, lecz jedynie literą "E" noszonym przed numerem więźniarskim. Zgodnie z zarządzeniami "więźniowie wychowawczy" powinni być kierowani do specjalnych "wychowawczych obozów pracy". Oczywiście nie przestrzegano tego w stosunku do więźniów tej kategorii w KL Auschwitz, bowiem wydzielano im tylko część któregoś z bloków.
W początkowym okresie "więźniów wychowawczych" oszpecano przy rejestracji pozostawiając na czubku ostrzyżonej głowy pasmo włosów, stąd powstało dość powszechnie używane określenie "koguty". Więźniowie ci przebywając na terenie obozu, nadzorowani przez strażników SS, kierowani do najcięższych prac i podlegając wszystkim rygorom stosowanym w KL Auschwitz, niczym nie różnili się od pozostałych więźniów.
Szczególnie tragiczny był los "więźniów wychowawczych" osadzonych w Oświęcimiu w latach 1941 - 1942. Ze względu na prymitywne warunki, w jakich przebywali, głodowe racje żywnościowe oraz szerzące się epidemie tyfusu znaczna ich część umierała z wyczerpania chorób przed upływem 56 dni, po których miało rzekomo nastąpić zwolnienie z obozu.

W nomenklaturze organizacji obozów koncentracyjnych istniała także odrębna kategoria dla jeńców radzieckich (Russische Kriegsgefangene - RKG), których pierwszy transport zarejestrowano w październiku 1941 r. Dla jeńców tych przeznaczono w obozie macierzystym dziewięć bloków, a ich status niczym nie różnił się od więźniarskiego. Zachowali oni wprawdzie swoje sorty mundurowe, jednak fakt ten nie miał istotnego znaczenia, a sposób traktowania świadczył o tym, że osadzono ich w Oświęcimiu z przeznaczeniem na szybką zagładę.

Dla Żydów, wykazywanych w obozowych statystykach jako odrębna kategoria więźniów i stanowiących począwszy od 1943 r. najliczniejszą grupę w KL Auschwitz, wprowadzono oznaczenie w postaci sześcioramiennej gwiazdy, powstałej z połączenia dwóch trójkątów o odmiennych kolorach, z których żółty oznaczał więźnia Żyda, a drugi kolor odpowiednikiem oznakowania jednej z wcześniej omówionych kategorii więźniarskiej.

Od połowy 1944 r. zmieniono oznakowania więźniów żydowskich na identyczny z oznakowaniem pozostałych kategorii więźniów, jedynie nad trójkątem umieszczano prostokątny pasek koloru żółtego.

W tym samym 1944 roku w organizacji obozów koncentracyjnych wprowadzono dla więźniów jeszcze jedną kategorię pod nazwą "Zivilarbeiter-ZA" (robotnicy cywilni). Wydane 14 lutego zarządzenie polecało, aby zaliczać do niej Rosjan i nienadających się do zniemczenia Polaków. Nie jest pewne czy kategoria taka istniała w KL Auschwitz, jednak wiadomo na pewno, że istniała w innych obozach koncentracyjnych.

Od 12 lutego 1943 r. w Oświęcimiu przetrzymywano tzw. więźniów policyjnych (Polizeihaftlinge - PH), których umieszczono w tym obozie ze względu na przepełnienie więzienia śledczego w Mysłowicach. "Więźniom policyjnym" pozostawiono cywilne ubrania i nie tatuowano numerów obozowych. Ulokowano ich początkowo na piętrze bloku 2, a następnie na parterze bloku nr 11. Nie mogli oni opuszczać przeznaczonych im pomieszczeń, a obóz koncentracyjny pełnił funkcję zastępczego więzienia śledczego. Po zakończeniu śledztwa i "rozprawie" przed Policyjnym Sądem Doraźnym (Polizei Sondergericht) wyroki śmierci wykonywano przeważnie na miejscu.

W obozie oświęcimskim istniała także nieliczna, jednak obdarzona szeroką gamą władzy grupa tzw. "więźniów uprzywilejowanych" (Bevorzugte Häftlinge). Teoretycznie "więźniem uprzywilejowanym" mógł zostać każdy więzień, który przebywając dłuższy czas w obozie, zachowywał się nienagannie i zgodnie z przepisami regulaminowymi.

nastepna strona

Powrót do spisu treści.