Przeciwlotniczy aparat centralny systemu PZO-Lev wz. 37
Baza optyczna dalmierza: 4 m
Powiększenie dalmierza: 24x
Zakres odległości celu: 2000 - 11000 m
Zakres wysokości celu: 800 - 8000 m
Zakres prędkości celu: 15-110 m/s
Czas lotu wystrzelonego pocisku: do 35 s
Masa całkowita: 501 kg
W Polsce prace nad opracowanie aparatu centralnego dla artylerii przeciwlotniczej prowadzono od 1926 roku. Pierwszy aparat opracowany przez
inż. A. Dłuskiego zaprezentowane do odbioru w październiku 1927 roku otrzymał ocenę negatywną, podobnie jak zaprezentowany przez tego samego
konstruktora drugi model przedstawiony rok później. W tej sytuacji w 1928 roku grupa polskichmspecjalistów odwiedziła szereg krajów Europy
Zachodniej i USA gdzie zapoznała się z dorobkiem konstrukcyjnym innych producentów.
Na tej podstawie w końcu 1930 roku Departament Zamówień przedstawił nowe wymagania techniczne dla takiego sprzętu. Tym razem Polskie Zakłady
Optyczne S.A. wykorzystały doświadczenia swojego francuskiego partnera firmy Optique et Precision de Levallois co pozwoliło na podpisanie
Umowy Nr 105/31-32 na dostawę w terminie do 30 czerwca 1932 roku jednego egzemplarza aparatu centralnego do testów kwalifikacyjnych.
Balistykę dostosowano do francuskich dział 75 mm wz. 22/24 w które był wyposażony Morski Dywizjon Artylerii Przeciwlotniczej w Gdyni.
Pierwszy skompletowany egzemplarz dostarczono z Paryża w styczniu 1933 roku i był testowany na zgodność z technicznymi wytycznymi w dniach
5-21 kwietnia 1933 roku. 22 maja 1933 roku I wiceminister spraw wojskowych gen. bryg. Tadeusz Kasprzycki wydał Zarządzenie Nr L2026/Tjn.Org,
w którym nakazał przeprowadzenie testów poligonowych połączonych z ostrym strzelaniem z wykorzystaniem aparatu centralnego.
Dostosowanie dwóch 75 mm armat przeciwlotniczych wz. 22/24
do zabudowy przekaźników przeprowadziła Zbrojownia Nr 2 z Warszawy. Ostre strzelanie przeprowadzono w lipcu 1933 roku do rękawa holowanego
przez samolot.
Program testów wytrzymałościowych zrealizowano w dniach 20 grudnia 1933 - 3 luty 1934, podczas których aparat pracował łącznie 200 godzin,
co odpowiadało dwuletniemu okresowi normalnej eksploatacji. Co 50 godzin aparat był skrupulatnie przeglądany a wszelkie usterki odnotowywane.
Na koniec wykonano próbę transportową na trasie liczącej 2000 km na skrzyni ładunkowej samochodu ciężarowego Ursus. Po ich zakończeniu
wykonano próbę szczelności polegająca na obfitym polewaniu aparatu wodą. Po stwierdzeniu przecieków w oprawkach latarek oświetlających skalę
zaproponowano uszczelnienie ich lakierem acetonowym. Ponieważ w okresie tym panowały niskie temperatury (do -15 stopni C) wykonano także test
poprawności funkcjonowania aparatury w ujemnych temperaturach.
1 kwietnia 1935 roku odbyło się posiedzenie KSUS na temat wdrożenia aparatu centralnego do wyposażenia jednostek artylerii przeciwlotniczej.
Referat "Aparaty i przyrządy centralne dla artylerii przeciwlotniczej" opracowano w Oddziale I Sztabu Głównego, a koreferaty dotyczące
"Aparatu centralnego dla artylerii przeciwlotniczej" i "Uproszczonego przyrządu centralnego dla artylerii przeciwlotniczej" opracował szef
Departamentu Artylerii.
Ostatecznie aparat centralny został zatwierdzony do produkcji przez gen. bryg. Tadeusza Kasprzyckiego 29 kwietnia 1935 roku. Zobowiązano producenta
do przystosowania aparatu także do naprowadzania 75 mm armat przeciwlotniczych
wz. 36 opracowanych w Starachowickich Zakładach Górniczo-Hutniczych.
Produkcja seryjna odbywała się w oparciu o Tymczasowe Warunki Techniczne na Przyrządy Centralne systemu Polskie Zakłady Optyczne-Levallois
(PZO-Lev), do kierowania ogniem artylerii przeciwlotniczej Nr 510089 zatwierdzone 18 czerwca 1935 roku. Pierwszy aparat wykonano całkowicie
we Francji. Kolejne wykonywano już częściowo w kraju, a od piątego egzemplarza z Francji pochodził jedynie dalmierz i odlewy aluminiowych
korpusów aparatu właściwego. Od 1940 roku planowano podjąć produkcję dalmierzy w Polsce.
Konstrukcja aparatu centralnego składała się z trzech głównych elementów:
- stereoskopowego dalmierza o bazie 4 metrów i powiększeniu 24x z
zintegrowanym na wspólnej podstawie z wysokościomierzem
i prędkościomierzem,
- właściwego aparatu centralnego z przelicznikiem katem podniesienia i kierunku dla poszczególnych dział oraz nastawą zapalnika
pocisków,
- elektrycznego układu przekaźników o napięciu 4V (prąd stały) odpowiadającego za przekazanie danych do trzech wskaźników
zamontowanych na każdej z armat baterii.
W aparacie centralnym można było wprowadzić następujące poprawki: oddziaływanie wiatru na pocisk w czasie lotu, ruch celu w trakcie ładowania
i lotu pocisku, odległość miedzy aparatem centralnym a baterią armat (paralaksa).
Obsługę stanowiło 15 żołnierzy, z których 5 obsługiwało dalmierz, 5 aparat centralny, a pozostali odbiorniki zainstalowane na działach
(kierunek i kąt podniesienia działa, nastawnica zapalnika).
Podczas transportu aparat mieścił się w 6 skrzyniach, a czas rozwinięcia wynosił 30 minut. W 1939 roku dla uproszczenia transportu i skrócenia
czasu rozwinięcia planowano przygotowanie jednego zestawu umieszczonego na uproszczonym podwoziu
40 mm armaty przeciwlotniczej wz. 36.
Na zastosowane rozwiązania konstrukcyjne PZO S.A. zgłosiły 24 stycznia 1936 roku wnioski do Urzędu Patentowego, który udzielił 20 marca 1939
roku patentu Nr 28196.
Do 1 września 1939 roku dostarczono 12 egzemplarzy aparatów centralnych, z których 7 trafiło na wyposażenie 1 MDArtPlot w Gdyni i 2 MDArtPlot
na Helu. Umowę na dostawę kolejnych 7 zestawów zamówiono u producenta dopiero w ramach umowy z Komitetem Zakupów Uzbrojenia z 30 sierpnia 1938
roku i do wybuchu wojny partner francuski nie zdążył dostarczyć ani jednego dalmierza, (strona polska chciała objąć dalmierze otrzymaną z
Francji pożyczką wojskową - planowane terminy zamówionych dostaw to: lipiec 1 szt., sierpień 1 szt., wrzesień 2 szt., październik 3szt.).
Cena jednego kompletnego aparatu centralnego wynosiła 360.000 zł. Łączny koszt opracowania i przebadania aparatu zamknął się kwotą 109.317 zł i 45 gr.
Źródła:
Piotr Matejuk "Wojskowe przyrządy optyczne w II Rzeczypospolitej", Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1997
Marian Kopczewski, Zbigniew Moszumański "Polska obrona przeciwlotnicza w latach 1920-1939", Oficyna Wydawnicza Ajaks, Pruszków 1996
Andrzej Konstankiewicz "Broń strzelecka i sprzęt artyleryjski formacji polskich i Wojska Polskiego w latach 1914-1939", Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2003
|