Oddział Dyspozycyjny "Motor 30" (OS "Kedyw"), "Sztuka 90", "Deska 81", "Broda 53".
Podczas omawiania struktury i obsady personalnej oddziału "Motor 30"/"Sztuka 90"/"Deska 81"/"Broda 53", w trosce o jak najbardziej przejrzyste przedstawienie tych zagadnień, nie da się uciec przed podziałem dziejów oddziału na trzy zasadnicze okresy.
Podział ten wynika nie tylko z genezy "Motoru", ale także ze stanu dokumentacji, pozwalającej na odtworzenie organizacji wewnętrznej tego oddziału, właściwie tylko w kilku określonych momentach.
Jesień 1942 r.
Dowódca:
 mjr Wojciech Kiwerski "Dyrektor", "Kalinowski", "Lipiński".
Zastępca dowódcy:
 kpt. Mieczysław Kurkowski "Mietek", "Sawa".
Oficer łączności:
- N.N.
Adiutant dowódcy:
 ppor. art. Stanisław Mazierski "Żuk".
Kancelaria:
- Krystyna Zaburda "Agata".
Instruktorzy:
Odpowiedzialny za próby i doświadczenia oraz za teren na zachód od Wisły:
- N.N.
Odpowiedzialny za ochronę przełożonych oraz odpowiedzialny za teren na wschód od Wisły:
- N.N.
Kierownik zaopatrzenia i transportu:
- N.N. "Bor".
Zespoły Dyspozycyjne w Warszawie.
Zespół "Sęk".
(Przygotowywany do działań dywersyjnych na wschód od Bugu, ze względu na dobrą znajomość terenów wschodnich przez "Sęka").
Dowódca:
rtm. Tomasz Zan "Oleś", "Sęk".: lipiec 1942 - luty 1943 r.
W składzie: 3 oficerów saperów, 1 patrol (1+3), samochód.
Zespół "Andrzej".
Dowódca:
 por. rez. sap. Edwin Pawłowicz "Andrzej".
W składzie: 5 ludzi i samochody przedsiębiorstwa "Kom-dro-bit" (Komprymowane Drogi Bitumiczne).
Zespół "Lena".
Dowódca:
ppor./por. Wanda Gertz von Schliess "Lena".
W składzie: 3 patrole minerskie (1+3), 2 patrole sabotażowe, 6 kobiet poza patrolami.
Zespół "Jerzy".
Dowódca:
hm. ppor./por. rez. sap. Ryszard Białous "Jerzy".
W składzie: 4 plutony po 75 żołnierzy. W każdym plutonie 3 drużyny po 25 ludzi, w każdej drużynie 5 patroli po 5 ludzi. Łącznie 300 żołnierzy.
(podział przedstawiony wyżej jest czysto teoretyczny. W rzeczywistości mogły być od niego większe lub mniejsze odchylenia. W praktyce liczebność drużyn była różna).
Pluton pionierów z "Baszty".
Dowódca:
 pchor. Maciej Kuliszewski "Marek".
Pluton był powiązany z Oddziałami Specjalnymi "Kedywu" w luźny sposób, najprawdopodobniej do marca 1943 r.
Zespoły dyspozycyjne poza Warszawą.
Zespół "Redo" (tereny "Reichu").
Dowódca:
- N.N. "Redo".
W składzie: drużyna na Śląsku o nieznanym stanie liczbowym oraz rozrzucone po różnych miastach jedno lub dwuosobowe człony oddziału (łącznie 30 ludzi) dowodzonego przez kpt./mjr. Władysława Czarnego-Karasia "Pankracego".
Zespół "Poznań".
Dowódca:
- N.N.
Zespół był związany z "Motorem" bardzo luźno.
Baza terenowa nr 1 "Tarnów".
Dowódca:
por. sł. st. sap. Zdzisław Zołociński "Piotr".
W składzie: 3 ludzi (1+2).
W momencie organizacji "Motor" (OS "Kedyw") był jedynym oddziałem dyspozycyjnym Komendy Głównej Armii Krajowej, a mjr Kiwerski był dowódcą wszystkich oddziałów specjalnych, wchodzących w jego skład.
Wiosna - jesień 1943 r.
Struktura organizacyjna wymieniona wyżej szybko uległa zmianom, które w zdecydowanej większości dotyczyły zespołów zamiejscowych. Wszystkie (oprócz bazy terenowej "Tarnów") do końca 1942 r., zostały przekazane innym jednostkom organizacyjnym.
Z całą pewnością wiosną 1943 r., "Motor" był już oddziałem czysto warszawskim, mającym zamiejscowe punkty oparcia tylko na mocy uprawnień Kedywu KG, ale nie dysponującym zespołami dyspozycyjnymi na prowincji.
Dodatkowo w marcu 1943 r., "Motor" utracił jeden ze swoich oddziałów warszawskich. Mowa tutaj o "wpadce" zespołu "Andrzeja" na ul. Lwowskiej i aresztowaniu jego dowódcy - Edwina Pawłowicza.
W celu uzupełnienia powstałej w ten sposób luki organizacyjnej, do "Motoru" włączono jako czwarty, zespół "Osjan" - OS "Jan", który od dłuższego czasu był jednym z czołowych oddziałów Związku Odwetu.
Nieco wcześniej, bo w lutym 1943 r. rtm. "Sęk" odszedł ze stanowiska dowódcy Oddziału Specjalnego. Jego miejsce zajął kpt. Zdzisław Pacak-Kuźmiński, a następnie w maju tego roku, por. Roman Kiźny "Pola".
Schemat organizacyjny zrekonstruowanego "Motoru" w maju 1943 r., przedstawiał się więc następująco:
Dowódca:
mjr Jan Wojciech Kiwerski "Kalinowski", "Lipiński", "Rudzki", "Dyrektor" .: koniec 1942 - grudzień 1943 r.
Zastępcy:
kpt. Adam Borys "Bryl", "Pal".: kwiecień - sierpień 1943 r.
kpt. Mieczysław Kurkowski "Mietek", "Sawa".: sierpień (?) - grudzień 1943 r.
Adiutant dowódcy:
ppor. art. Stanisław Mazierski "Żuk".: 15 listopad 1942 - ??.
Oficer dyspozycyjny:
por. piech. Bronisław Grun "Szyb".: marzec 1943 - ??
Zespół łączniczek:
Dowódca:
- Krystyna Zaburda "Agata". ?? - ??
Grupa Techniczno-Samochodwa:
Dowódca:
ppor. art Stanisław Mazierski "Żuk".: ?? - ??
Zastępca:
 sierż. rez. Stefan Sidorczuk "Sęk", "Święcki".: ?? - ??
Zespół wywiadowczy:
Dowódca:
pchor. rez. art. Jerzy Zyms "Jastrząb", "Wolski".: 1 luty 1943 (?) - ??
Zespół kwatermistrzowski:
Dowódca:
pchor. piech. Tadeusz Deryngowski "Szary".: marzec 1943 (?) - ??
Oddział bojowy:
Dowódca:
pchor. Tadeusz Hamankiewicz "Konrad". ?? - ??
Baza terenowa:
Dowódca:
por. Zdzisław Zołociński "Piotr".: ?? - ??
Odziały specjalne.
OS "Jan" ("Osjan").
Dowódca:
kpt. Jan Kajus Andrzejewski "Jan".: 1942 - grudzień 1943 r.
Stan: 4 oficerów, 13 szeregowych.
Dowódca oddziałów specjalnych "Jerzy" i "Sęk":
kpt. Mieczysław Kurkowski "Mietek", "Sawa".: ?? - ??
OS "Jerzy".
Dowódca:
hm. ppor. Ryszard Białous "Jerzy".: ?? - ??
Stan: 367 żołnierzy.
OS "Sęk"/"Andrzej"/"Pola".
Dowódca:
por. Zdzisław Pacak-Kuźmirski "Andrzej".: luty - maj 1943 r.
por. sł. łączności Roman Kiźny "Pola".: maj 1943 - ??
Stan: 1+11 oficerów, 3 żołnierzy.
Zespół "Lena".
Dowódca:
por. Wanda Gertz von Schliess "Lena".: kwiecień 1942 - ??
Stan: 30 kobiet zorganizowanych w kilkuosobowych sekcjach.
***
Stan liczebny "Motoru" w maju 1943 r., wynosił: 29 oficerów (1 mjr, 4 kpt., 17 ppor.), 6 podchorążych, 13 podoficerów, 393 szeregowych, 45 kobiet (7 w dowództwie), 30 w zespole "Leny" i 8 w innych oddziałach.
Łącznie dało to 486 żołnierzy w oddziałach bojowych i komórkach pomocniczych oraz 16 współpracowników. Wychodzi więc na to, że w tym czasie "Motor" był dużym oddziałem o stanie niemal dwóch batalionów.
Pod koniec sierpnia 1943 r., "Motor" przeszedł kolejne przeobrażenia. W tym czasie zmieniono po raz kolejny nazwę i numer kierunkowy oddziału, który od tego czasu określany był jako "Sztuka 90".
Równolegle OS "Jerzy" został przeorganizowany w batalion, a z jego 3 kompanii złożonej z 75 żołnierzy, został utworzony zalążek zespołu "Agat" (Antygestapo. Tworzonego w miejsce rozbitej "Kosy"), który otrzymał status samodzielności, podlegając OS "Jerzy" tylko formalnie.
Nowy batalion otrzymał wewnętrzny kryptonim "Zośka" od pseudonimu zastępcy dowódcy OS "Jerzy" ppor. Tadeusza Zawadzkiego, poległego w akcji bojowej 20 sierpnia 1943 r.
Reorganizacja OS "Jerzy" przyniosła konieczność dokonania zmian strukturalnych także w innych oddziałach. Proces reorganizacyjny uruchomiono w nich prawdopodobnie jeszcze w 1943 r., ponieważ meldunki organizacyjne z 1944 r. mówią już o tych oddziałach jako o jednostkach, mających nazwy armii regularnej - plutonów i kompanii.
Koniec 1943/pierwsza połowa 1944 r.
Kolejna zmiana o fundamentalnym znaczeniu - tym razem natury personalnej - nastąpiła w grudniu 1943 r.
Dotychczasowy dowódca "Sztuki 90" mjr Jan Kiwerski "Dyrektor", wyznaczony został najpierw na szefa sztabu, a następnie na komendanta Okręgu Wołyń AK.
Opuszczone przez "Dyrektora" miejsce zajął kpt. Mieczysław Kurkowski "Sawa", zastępca Kiwerskiego w pierwszym okresie istnienia Kedywu Komendy Głównej i ponownie po przejściu kpt. Adama Borysa na stanowisko dowódcy "Agatu".
Zastępcą Kurkowskiego jako dowódcy "Sztuki 90" został najstarszy wówczas stopniem oficer oddziału kpt. sap. Jan Kajus Andrzejewski "Jan". Nominacja ta wymagała z kolei przekazania komuś innemu dowodzenia nad "Osjanem", na czele którego stał dotychczas Andrzejewski.
Wybór padł na por. sap. rez. Juliana Barkasa "Sawicza". Logiczną konsekwencją tej nominacji była zmiana kryptonimu oddziału z "Osjan" na "Sawicz".
Odejście mjr Kiwerskiego przyniosło jeszcze jedną konsekwencję o charakterze organizacyjnym. Zespół saperski "Pola", od lat zżyty z dotychczasowym dowódcą "Motoru"/"Sztuki", jeszcze w grudniu 1943 r., wyprosił sobie przeniesienie do tworzonej na Wołyniu 27 DP, której dowódcą miał być Kiwerski.
Pod wodzą dawnego kierownika bazy terenowej "Tarnów", większość oficerów i żołnierzy OS "Pola", po dłuższym okresie przygotowawczym, w marcu 1944 r., przedostała się na Wołyń.
Wydarzenia te mocno naruszały ustaloną strukturę oddziału "Sztuka 90", który tradycyjnie miał 4 zespoły bojowe. Najprawdopodobniej właśnie to miało bezpośredni wpływ na trzecią już reorganizację, przeprowadzoną w styczniu 1944 r.
Jednocześnie ze zmianą kryptonimu na "Deska 81", znacznym przeobrażeniom uległy nie tylko oddziały wchodzące dotychczas w jej skład, ale cała wewnętrzna struktura, uzupełniona nowymi, pochodzącymi dotychczas z zewnątrz elementami.
W maju 1944 r., ponownie zmieniono kryptonim i numer kierunkowy oddziału na "Broda 53" (Brygada Dywersyjna). Już w samej nazwie zawarto poważne plany dalszej rozbudowy oddziału, bowiem niedawny pułk dywersyjny miał się przeobrazić w brygadę.
Jednocześnie rozkazem z 23 maja 1943 r., dowódcą "Brody 53" został kpt. Jan Kajus Andrzejewski, natomiast jego zastępcą dowódca największego oddziału "Brody" - por. Ryszard Białous "Jerzy".
Praktycznie od tego momentu, aż do lipca 1944 r., "Broda" nie uległa żadnym poważniejszym zmianom czy przesunięciom organizacyjnym i personalnym, związanym choćby ze stratami ponoszonymi w walce.
Dopiero potyczka z Niemcami, stoczona na cmentarzu Powązkowskim w nocy z 19 na 20 lipca, skoncentrowanych tam oddziałów "Sawicz" i "Topolnicki" (w ramach akcji "Pawiak"), spowodowała tak poważne straty w szeregach tego pierwszego, że praktycznie przestał on istnieć.
***
Przedstawiona poniżej struktura organizacyjna ze stycznia 1944, przetrwała aż do lipca tego roku, pozostając praktycznie nie zmieniona (nie licząc niewielkich przesunięć wewnątrz oddziałów, mających 1 sierpnia wejść do walk w Powstaniu Warszawskim).
Dowódcy:
kpt. Mieczysław Kurkowski "Mietek", "Sawa".: grudzień 1943 - 23 maja 1944 r.
kpt. Jan Kajus Andrzejewski "Jan".: 23 maja - sierpień 1944 r.
Zastępca dowódcy:
kpt. Jan Kajus Andrzejewski "Jan".: grudzień 1943 - 23 maja 1944 r.
por. Ryszard Białous "Jerzy".: 23 maja - sierpień 1944 r.
Adiutant dowódcy:
pchor./ppor. Zbigniew Skoworotko "Jarko".: ?? - ??
Łączność wewnętrzna:
Kierownik:
- Krystyna Zaburda "Agata".: ?? - ??
Biuro zewnętrzne:
Kierownik:
- N.N.
Oficer techniczny:
ppor. Stanisław Mazierski "Żuk".: ?? - ??
Oficer wywiadu.
pchor. Jan Zyms "Wolski".: 1 luty 1943 (?) - ??
Zespoły i oddziały specjalne wchodzące w skład "Motoru 30", "Sztuki 90", "Deski 81", "Brody 53".
Zespół wywiadowczy "Wolski"/samodzielny pluton wywiadowczy "Wolski".
Dowódca:
pchor. rez. art. Jerzy Zyms "Jastrząb", "Wolski".: początek 1943 r. - 1944 r.
Oficer informacyjny:
por. rez. piech. Stanisław Pelc (?) "Kopaliński".: ?? - ??
Referat informacyjny.
Skład: 3 ludzi. Cywile.
Łącznik oddziału:
- Włodzimierz Mroczkowski "Stanisław".
Łączniczki:
- Władysława Korganow-Horska "Małgorzata", Halina Wasińska "Teresa", Zofia Breza-Dziembowska.
Według ewidencji zespołu posiadał on 47 współpracowników (czyt. informatorów), 3 cywilów w referacie informacyjnym oraz 3 łączniczki.
Zespół wywiadowczy "Motoru" utworzony został najprawdopodobniej na początku 1943 r. W maju tego roku istniał natomiast na pewno.
Zespół "Żuk"/Kompania motorowa "Żuk".
Zespołowi podlegał park samochodowy "Deski" i warsztaty oraz grupa kierowców, mechaników i instruktorów. W skład "Żuka" wchodziło 2 oficerów etatowych, 11 podoficerów, 6 szeregowych i 1 kobieta.
OS "Andrzej" (grupa dywersyjna "Andrzej").
Dowódca:
- inż. Edwin Pawłowicz "Andrzej".
Oddział oparto o możliwości techniczne, jakie dawały samochody przedsiębiorstwa "Kom-dro-bit" (Komprymowane Drogi Bitumiczne), które reaktywowano podczas okupacji, a w którym inż. Edwin Pawłowicz był dyrektorem technicznym.
Przedsiębiorstwo było bardzo dobrą przykrywką dla działalności konspiracyjnej. W podziemiu zaprzysiężono większość pracowników umysłowych oraz poważną część pracowników fizycznych firmy. Dodatkową zaletą takiego rozwiązania był fakt, że można było prowadzić działalność konspiracyjną w godzinach pracy.
Dla zwiększenia bezpieczeństwa przyjęto system, który powodował, iż duża część pracowników nie wiedziała o wzajemnej przynależności do jednego oddziału i odkrywała to dopiero podczas akcji przeprowadzanych przez OS "Andrzej".
Oddział wykorzystywany był zarówno w dużych operacjach dywersyjnych (m. in. akcja "Odwet" przeprowadzona 17 listopada 1942 r.) jak i w tzw. "dywersji technicznej" (np. palenie samochodów) oraz w wywiadzie bojowym.
Ze środków technicznych OS "Andrzeja" korzystano w licznych akcjach, zwłaszcza że w pierwszym okresie istnienia "Motoru" dysponował on jedynie nielicznymi samochodami.
W skład OS "Andrzeja" z całą pewności weszli: inż. Jarosław Gilewicz - prowadzący w przedsiębiorstwie sprawy gospodarczo-zaopatrzeniowe, inż Mayer, inż. Lipnicki, ppor. inż. Roman Śmieszek oraz technicy: Janusz Brzozowski "Orlik", Jerzy Gortatewicz, Pawiński, Łuszczak i kierownicy: Lewandowski, Chodkiewicz i N.N.
W ramach działalności konspiracyjnej z firmą "Kom-Dro-Bit" współpracowała firma przewozowa, której właścicielem był Korwin-Piotrowski i jego pracownicy: Lipiński i Sienkiewicz. Ponadto w różnego rodzaju akcjach (np. w odbiorach zrzutów) brały udział osoby nie zaprzysiężone w konspiracji (np. pracownik firmy Edward Wykusz).
Żywot oddziału zakończył się wraz z aresztowaniem por. "Andrzeja" w akcji na ul. Lwowskiej w marcu 1943 r. Zdarzenie to spowodowało sparaliżowanie oddziału i wyłączenie go z grupy Oddziałów Dyspozycyjnych Kedywu Komendy Głównej.
Zespół/Kompania "Topolnicki".
Dowódca:
por. Jan Misiurewicz "Topolnicki".: ?? - ??
Oddział bojowy.
Dowódca:
pchor. Tadeusz Hamankiewicz "Konrad".: ?? - ??
Dwie klasy Szkoły Szkoły Podchorążych.
Magazyn broni.
Kierownik:
- N.N. "Technik".
Kasa oddziału.
kpt. N.N. "Ryszard".
Grupa samochodowa "Tramp".
Stan liczebny: 3 oficerów, 7 podchorążych, 4 podoficerów, 50 szeregowych, 4 kobiety - łącznie 68 ludzi.
Dawny zespół kwatermistrzowski "Motoru", dowodzony wówczas przez pchor. Tadeusza Deryngowskiego "Szarego".
Oddział Specjalny "Sęk"/"Pola".
Dowódcy:
rtm. Tomasz Zan "Sęk".: lipiec 1942 - luty 1943 r.
por. Zdzisław Pacak-Kuźmiński "Andrzej".: luty - maj 1943 r.
por. Roman Kiźny "Pola".: maj 1943 - marzec 1944 r.
Zastępca dowódcy:
ppor. Bogdan Gawroński "Danko", "Dawy".: ?? - ??
Adiutanci dowódcy:
ppor. Bogdan Gawroński "Danko", "Dawy".: (1943 r.)
pchor. Zbigniew Skoworotko "Jarko". : ?? - ??
pchor. Jerzy Wolszczanin "Jim", "Jumbo".: ?? - ??
Drużyna dowódcy:
Łączniczki:
- N.N. "Myszka".
- Urszula Kurkowska-Katarzyńska "Ula", "Uliczka".
Podchorążowie:
- Jerzy Wolszczanin "Jim".
- N.N. "Kreda".
- N.N. "Stefan".
Grupa łączności:
Dowódca:
por. Roman Kiźny "Pola".: kwiecień - maj 1943 r.
Grupę łączności rozpoczęto organizować w kwietniu 1943 r. Jej szefem został por. Roman Kiźny "Pola". W jej skład weszli:
Instruktorzy łączności:
- Wacław Musiałowicz "Mir", "Robert".
- Kazimierz Chmielewski "Adam".
Współpracownicy:
por. A. Dakowski, por. W. Lilienstern, inż T. Krahelski "Tadeusz", Artur Rotsztajn.
Łączniczka:
- Zofia Kruczkowska "Zoja".
Sanitariat:
Kierowniczka:
- dr Helena Kołodziejska "Roma".
Członkowie sanitariatu:
- Krystyna Bełżyńska "Krsytyna" + dwie inne osoby.
Duszpasterstwo:
- ks. Piotr Tomaszewski "Robak".: ?? - ??
Intendentura/transport:
Szefowie:
- Bolesław Kruze "Pan".
- Władysław Donay "Wołodia".
Kierowcy:
- Stanisław Matych "Mila".
- Eugeniusz Janasik "Gienek".
Oprócz dysponowaniem pojazdami "Motoru", intendentura oddziału miała dostęp do środków transportu oraz pracowników trzech firm warszawskich, powiązanych w różny sposób z oddziałem.
Grupy bojowe:
Grupa "Jawora"
Dowódca:
por. Arnold Kubański "Jawor". Stan osobowy: 12 ludzi.
Grupa "Zająca".
Dowódca:
ppor. Zygmunt Górka-Grabowski "Zając". Stan osobowy: 5 ludzi.
Grupa "Bogusława".
Dowódca:
ppor. Jerzy Kleczkowski "Bogusław".
Stan osobowy: 10 ludzi. W grupie tej znaleźli się żołnierze oddziału "Osa-Kosa", którzy nie zostali aresztowani w okresie czerwiec-lipiec 1943 r., pozostając nadal pod dowództwem komendanta warszawskiej "Kosy" J. Kleczkowskiego.
Grupa "Wąsatego".
Dowódca:
 wchm./chor. Antoni Jabłoński "Wąsaty".
Stan liczebny: 10 ludzi. Grupa miała pieczę nad magazynem oddziału.
Grupa "Kruka"/"Geńca".
Dowódca:
ppor. Andrzej Januszewski "Geniec", "Kruk".
Klasy podchorążych (oddziały bojowe dowodzone przez instruktorów):
1 Klasa:
Instruktor:
ppor. sap. Klaudiusz Stysło "Biały", "Kajtek".
Elewi:
pchor. Jan Popowski "Podkowa",
pchor. Tadeusz Żupański "Tadeusz",
pchor. Andrzej Żupański "Andrzej",
pchor. Mieczysław Żabicki "Pokrzywa",
pchor. Stanisław Zołociński "Doman".
Łączniczka:
- Barbara Rogowska "Basia".
2 Klasa:
Instruktor:
ppor./por. sap. Marek Szymański "Czarny".
Elewi:
pchor. Zbigniew Wyszyński "Wyżeł",
N.N. "Hiszpan",
N.N. "Krótki",
N.N. "Funio",
N.N. "Wiktor".
Członkami oddziału byli również oficerowie, którzy nie mieli przydziału do konkretnych grup bojowych.:
por. sap. Zdzisław Zołociński "Piotr".
ppor. sap. Szczepan Żebrowski "Feluś".
***
OS "Sęka" utworzony został w lipcu 1942, a jesienią tego roku, wraz z całym "Motorem" włączony do tworzącego się w tym czasie "Kedywu" KG. Fakt ten nie przyniósł żadnych zmian strukturalnych, natomiast w miarę upływu czasu OS "Sęk" rozrastał się liczebnie.
Z początkiem 1943 r., do oddziału przeniesiono por. Andrzeja Pacak-Kuźmirskiego "Andrzeja", który do niedawna piastował funkcję zastępcy dowódcy Oddziału Specjalnego "Osa" oraz ppor./por. Zdzisława Zołocińskiego ""Piotra".
Wraz z upływem miesięcy, do oddziału dokooptowano m.in.: por. Bogdana Gawrońskiego "Danko", pchor. Tadeusza Żupańskiego "Tadeusza", pchor. Andrzeja Żupańskiego "Andrzeja", por. sł. st. piech. Arnolda Kubańskiego "Jawora", pchor. Jerzego Wolszczanina "Jima", "Jumbo" oraz nieznanych z nazwiska "Krótkiego", "Czesława", "Wiktora", "Hiszpana", "Funia" oraz 6 innych żołnierzy, których określano jako "Wilki" (najprawdopodobniej była to grupa żołnierzy z Organizacji Wojskowej "Wilki", której część została wchłonięta przez AK).
Dodatkowo z oddziałem ściśle związany był ppor. sł. st. sap. c.c. Stanisław Kotorowicz "Crown", "Kron", który szkolił żołnierzy "Sęka" w zakresie używania plastiku.
Tak więc wiosną 1943 r., OS "Sęka" liczył już dwudziestu kilku ludzi, z których prawie 1/3 była saperami.
Jeszcze w lutym 1943 r., rtm. Tomasz Zan wyznaczony został na stanowisko dowódcy bazy zaopatrzeniowej dla oddziałów partyzanckich i dywersyjnych Okręgu Nowogródek AK, nazwanej kryptonimem "Start III".
Dowodzony przez siebie oddział "Sęk" przekazał por. Pacak-Kuźmińskiemu "Andrzejowi", który pod koniec maja także został przeniesiony na inne stanowisko.
Kolejnym dowódcą oddziału mianowano dotychczasowego szefa łączności oddziału porucznika Romana Kiźnego "Polę". Od tego czasu oddział nazywany był zespołem (grupą) "Poli", ulegając stałemu wzrostowi liczebnemu. W wyniku tego wzrostu oddział "Poli" został wkrótce podzielony na kilka grup/zespołów bojowych (ich zestawienie umieszczone jest wyżej).
Oddział zakończył swoją działalność na terenie Warszawy z początkiem 1944 r. W marcu tego roku większość jego żołnierzy, dowodzona przez por. Zołocińskiego "Piotra" odeszła na własną prośbę na Wołyń do dyspozycji mjr. Kiwerskiego, wówczas już Komendanta Okręgu Wołyńskiego i dowódcy 27 DP AK.
W nowo utworzonej dywizji byli żołnierze "Sęka"/"Poli", po połączeniu z grupą z oddziału "Jerzyki", utworzyli oddział saperski 27 DP AK, nazywany "kompanią warszawską".
Porucznik Roman Kiźny "Pola" nie zdecydował się na opuszczenie stolicy i rozpoczął służbę w pionie łączności "Kedywu" KG, natomiast inni żołnierze przydzieleni zostali do różnych oddziałów.
Porucznik Pacak-Kuźmiński "Andrzej" we wrześniu 1943 r., został przerzucony do Okręgu Lwów, gdzie brał udział w organizacji oddziałów dywersyjnych i partyzanckich.
Kilku oficerów z wołyńskiej "kompanii warszawskiej" w lipcu 1944 r., powróciła do stolicy i wzięła udział w Powstaniu Warszawskim m. in. w batalionie "Czata".
Oddział Specjalny "Jana" ("Osjan")/ Kompania "Sawicz".
Dowódcy:
kpt. Jan Kajus Andrzejewski "Jan".: 1942 - grudzień 1943 r.
por. Julian Barkas "Sawicz".: ?? - ??
Zastępca dowódcy:
ppor. sł. st. N.N. "Jerzy".: ?? - ??
1 pluton.
Dowódcy:
ppor. rez. sap. Julian Barkas "Sawicz".: ?? - grudzień 1943 r.
ppor. rez. lotn. Witold Matuszewski "Słoń", "Witold".: grudzień 1943 - ??
2 pluton.
Dowódca:
ppor. rez. lotn. Witold Matuszewski "Słoń", "Witold".: ?? - grudzień 1943 r.
ppor. Jerzy Jesiołowski "Traktor".: grudzień 1943 - ??
***
Dziś nie nie jesteśmy w stanie wskazać kiedy dokładnie oddział "Jana" wszedł w skład "Motoru". Najprawdopodobniej stało się to w okresie istnienia Związku Odwetu. Tomasz Strzembosz w swojej pracy "Oddziały szturmowe konspiracyjnej Warszawy 1939 - 1944" wskazuje, iż cytuję:
"Nieuwzględnienie tego oddziału w schemacie organizacyjnym "Motoru" z jesieni 1942 r., jest faktem zdumiewającym i niezrozumiałym. Wyciągnąć z niego można tylko jeden wniosek, że był na pewien, nawet krótki czas odkomenderowany do wykorzystania go w jakieś innej strukturze organizacyjnej, może nawet poza Kedywem."
Tak czy inaczej najpóźniej 15 maja 1943 r., oddział kpt. "Jana" jest już jedną z grup bojowych "Motoru", a jego oficerowie figurują w ewidencji Kedywu.
Według tego samego zestawienia ewidencyjnego odział liczył w tym czasie 13 szeregowych i 4 oficerów, choć bardzo prawdopodobne, że do oddziału należało wówczas zapewne kilku podoficerów.
Po przesunięciach kadrowych w łonie "Motoru" i przeniesieniu "Jana" na stanowisko zastępcy dowódcy pułku, jego funkcję objął por. Julian Barkas "Sawicz". Od tego czasu oddział zaczęto określać mianem kompanii "Sawicz".
Z oczywistych względów zmiany musiały sięgnąć dalej. Pierwszy pluton objął ppor. lotn. Witold Matuszewski "Słoń", drugi natomiast ppor. Jerzy Jesiołowski "Traktor".
Pod koniec 1943 r., w OS "Sawicz" znajdowało się 29 żołnierzy w tym: 3 oficerów, 5 podoficerów, 20 szeregowych i 1 kobieta. Oddział skupiał również 6 współpracowników. Stan ten utrzymywał się z niewielkimi zmianami, wzrosła jedynie liczba podchorążych - w połowie 1944 r., było ich 7.
Stan taki sprawił, że OS "Sawicz" był zespołem wybitnie kadrowym, mającym 33% oficerów i podchorążych oraz 20% podoficerów. Struktura ta świadczy o dalszych planach rozbudowy oddziału.
Bardzo charakterystyczną cechą oddziału było duże zróżnicowanie jego żołnierzy pod względem wieku, doświadczenia i wyszkolenia wojskowego. Część kadry "Osjana"/"Sawicza" mając stopnie wojskowe, zdobyte jeszcze przed wojną w jednostkach saperskich oraz w kampanii wrześniowej, od 1940 r. służyła w patrolu saperskim ZO "Jana" lub w innych zespołach tego typu.
Inni znaleźli się w oddziale na początku 1942 r., jeszcze inni w 1943 i 1944, gdy był on częścią Kedywu KG AK. W wyniku bardzo rozciągniętego w czasie rozwoju, w szeregach "Osjana"/"Sawicza" można było znaleźć zarówno 18 letnich chłopców, jak i mężczyzn powyżej 30 roku życia. Duże było także zróżnicowanie społeczne, które nie przeszkadzało w stworzeniu zwartego zespołu żołnierskiego.
Kompania "Sawicz" przestała istnieć organizacyjnie w nocy z 19 na 20 lipca 1944 r., kiedy to 10-cio osobowa grupa jej żołnierzy została rozbita na cmentarzu Powązkowskim, podczas koncentracji do Akcji "Pawiak". Oddział stracił niemal połowę swojego stanu, w tym prawie całą czołówkę bojową (obu dowódców plutonów: "Wiktora" i "Traktora").
Na domiar złego kilka dni wcześniej zespół został zmniejszony o kilku żołnierzy, których przesunięto do ochrony szefostwa BIP-u KG AK.
W wyniku wspomnianej klęski kompania "Sawicz" nie weszła do Powstania Warszawskiego jako zwarta jednostka organizacyjna. Poszczególni żołnierze kompanii zostali natomiast użyci do różnego rodzaju działalności i prac w Zgrupowaniu "Radosław", natomiast Sekcja "Skury" 1 sierpnia zameldowała się w Dowództwie Okręgu i została przydzielona do oddziału ochrony sztabu por. "Kosy".
Oddział specjalny "Leny"/ pluton-kompania "Dysk".
Dowódca:
ppor./por. Wanda Gertz von Schliess "Lena".: kwiecień 1942 - ??
Zastępca:
- Władysława Macieszyna "Sława".: ?? - ??
Oddział specjalny "Leny" powstał jako jeden z pierwszych OS-ów "Motoru", bo już w kwietniu 1942 r. Od momentu powstania do początku 1943 (lub do maja tego roku) był on zorganizowany w dwu lub trzyosobowe patrole, natomiast w okresie późniejszym w pięcio lub siedmioosobowe sekcje.
W pierwszym okresie (tzw. patrolowym) charakterystyczna była ciągła zmienność grup, w których współdziałano ze sobą przy prowadzeniu różnego rodzaju działalności czy też w trakcie szkoleń.
Powstające w tym czasie grupy szkoleniowe nie pokrywały się z późniejszymi sekcjami, natomiast tworzone w ramach "Dysku" dwu lub trzyosobowe patrole miały zazwyczaj skład dość płynny. Wydaje się więc, że podział na patrole był odbiciem koncepcji walki sabotażowo-dywersyjnej stosowanej dotychczas w Związku Odwetu, opartej na założeniu, że nawet 3 osoby wystarczają do wysadzenia pociągu.
W okresie tym powstały 3 zespoły i 3 piony działalności "Dysku":
Grupa minerska.
Dowódca minerek:
- Maria Jankowska "Margeryta".: ?? - ??
Grupa sabotażowa.
Dowódca sabotażu:
- Jadwiga Szymańska "Wiga".: ?? - ??
- Maria Glapińska "Wit".: ?? - ??
Grupa łączności:
Dowódca łączności:
- Maria Korytowska "Malwa".: ?? - ??
Cała działalność ówczesnego Zespołu "Lena" skupiała się na następujących zagadnieniach:
1) Szkolenia specjalistyczne: minerskie, sabotażowe, sanitarne, szoferskie.
Szkolenia odbywano kompleksowo w jednym z trzech oddziałów, z wyjątkiem szkoleń szoferskich, którym poddawano poszczególne osoby - dodatkowo przed innymi szkoleniami.
2)Krótkoterminowe szkolenia ogólnowojskowe, którym nie obejmowano wszystkich żołnierzy "Leny".
3) Szkolenia podchorążackie, prowadzone przez mężczyzn od jesieni 1942 do stycznia 1943 r. Szkolenia te miały charakter szkoleń przyspieszonych i bardzo intensywnych.
Objęto nimi różne osoby z dowództwa, niektóre osoby z sekcji "Justyny" i przyszłe instruktorki 2 turnusu.
4) Akcja sabotażowa.
5) Akcja dywersyjna.
Okres drugi: organizacji na sekcje i plutony.
Do dziś nie ustalono kiedy powstała koncepcja podzielenia oddziału na sekcje. Można stwierdzić jedynie, że powstały one dopiero po zakończeniu pierwszego turnusu podchorążówki, gdy rozpoczęto szkolenie na drugim turnusie.
Turnus ten prowadzony przez dr Jadwigę Bekową "Jagę", Jadwigę Mora-Mieszkowską "Staszkę" i Ewę Polską "Ewę", przeprowadzał szkolenia już w sekcjach. Mogły więc one powstać już zimą lub wczesną wiosną 1943 r.
Wiadomo też dzisiaj, że do końca wiosny tego roku rozpoczęto szkolenie we wszystkich sekcjach minerskich. W późniejszym okresie (niemożliwym dziś do ustalenia) szkoleniem objęto także sekcje grup sanitarnej i łączności. Szkolenie ich trwało aż do wybuchu powstania.
W okresie podziału na sekcje częściowo przetrwał, a częściowo powstał na nowo podział na patrole, przejawiający się w systemie kontaktowania się pomiędzy sobą członkiń sekcji (trójki znały wzajemne swoje adresy). W razie potrzeby sekcyjna zawiadamiała dwie osoby z sekcji, te z kolei powiadamiały o jej zarządzeniu czy o zebraniu sekcji pozostałe członkinie.
Struktura organizacyjna "Dysku" po utworzeniu sekcji i plutonów:
Grupa minerska.
Komendantka:
- Maria Jankowska "Margeryta", "Margo", "Marynka".: ?? - ??
1 pluton.
Dowódca:
- Maria Jankowska "Margeryta", "Margo", "Marynka".
Sekcje:
Sekcja "Justyny".
- Wanda Głuchowska "Justyna".
Sekcja "Janki".
- Janina Stępińska "Janka".
Sekcja "Moniki".
- Marta Marynowska "Monika".
2 pluton.
Dowódca:
- Hanna Billik "Filipina".
- Maria Zielonka "Zofia".
Sekcje:
Sekcja "Andy".
- Irena Fedorowicz "Anda".
Sekcja "Kali" (szoferek).
- Anna Weynerowska "Kali".
Sekcja "Krystyny" ("Maluchów").
- Hanna Kwiatkowska "Krystyna".
W okresie przedpowstańczej mobilizacji, minerki "Dysku" podzielone zostały na dwie drużyny: 1 "Staszki" - poprzednio instruktorki podchorążówki i 2 "Magdy" - poprzednio wchodzącą w skład sekcji "Andy".
Każda drużyna złożona była z dwóch sekcji. Do drużyny "Staszki" weszły członkinie dotychczasowych sekcji "Moniki", "Maluchów" i "Kali", natomiast do drużyny "Magdy" członkinie sekcji "Janki", "Justyny" i "Andy".
Grupa sabotażowa.
Komendantka:
- dr Jadwiga Bekowa "Jaga".: ?? - ?? lub/i
- Stanisława Tomczukowa "Alina".: ?? - ??
Dwa zespoły sabotażowe:
Zespół "Jagi".
Sekcja sanitariuszek:
- Alicja Zacharewicz "Emilia".
Sekcja liczyła 6 osób.
Drugi zespół sabotażowy.
(Brak danych).
Grupa łączności.
Komendantka:
- Maria Korytowska "Malwa".: ?? - ??
Dwie sekcje. Liczebność grupy: 11 osób (10 + 1).
Komórki nie wchodzące w skład sekcji, związane z "Dyskiem":
"Starsze Panie".
Taką nazwę nosił nieformalny zespół kobiet, który działał w ramach oddziału "Leny" przez cały okres okupacji. Członkami zespołu były osoby generalnie starsze od kobiet wchodzących w skład sekcji minerskich i pełniące nieokreślone dziś funkcje.
Do grupy tej należały: Lasecka "Lilka", Maria Dulińska "Staszka", Alicja Krasińska "Kapelan", Dubicka "Wilnianka" oraz osoby mające określone funkcje, lecz nie wchodzące w skład sekcji: Maria Kadenacy "Maria", Maria Gomolińska "Domka", Bartkiewiczowa "Joanna" (pracownia chemiczek) oraz Bolesława Ferencowicz "Franciszka"(obsługująca tzw. "punkt Leny").
Łącznie zespół liczył 10 kobiet i podlegał bezpośrednio lub za pośrednictwem "Sławy", por. "Lenie".
"Cukierenka".
Punkt łączności zewnętrznej "Dysku", prowadzony przez Jadwigę Mora-Mieszkowską, Jadwigę Twarowską (pracująca pod prawdziwym nazwiskiem właścicielka cukierenki) oraz Jerzego Górnikiewicza.
***
Liczebność oddziału jest trudna do oszacowania.
Według relacji członkiń oddziału "Dysk", w momencie szczytowego rozwoju skupiał on 74 kobiety, w tym: w dowództwie - 3 kobiety, w pracowni chemicznej - 3, w punkcie "Leny" - 1, w grupie minerek - 39 kobiet, w grupie sabotażowej - 10, w grupie łączniczek - 10 kobiet, łączniczki do zadań specjalnych - 3, skrzynka łączności zewnętrznej - 1 oraz 4 osoby bez funkcji.
Kłopot polega na tym, że po skonfrontowaniu wyżej wymienionych liczb z liczbami zawartymi w dokumentacji, to trzeba stwierdzić, że w relacjach uchwycono niepełny stan oddziału.
Świadczą o tym meldunki sytuacyjne za styczeń, marzec i kwiecień 1944 r. W zestawieniu za pierwsze dwa miesiące liczby są jednakowe i wymieniają: 1 oficera, 30 kobiet i 57 współpracowników. W zestawieniu za kwiecień występują dodatkowo jeszcze 2 osoby określone jako "cywile". Łącznie więc w dokumentach z początku 1944 r., określa się liczbę osób związanych z "Dyskiem" na 88 - 90 kobiet.
Oddział Specjalny "Jerzy".\ OS "Wisła".
Grupy Szturmowe Szarych Szeregów w Kedywie KG AK.
Listopad 1942 - sierpień 1943 r.
Grupy Szturmowe Szarych Szeregów utworzono ostatecznie w nocy z 2 na 3 listopada 1942 r., a więc wówczas, gdy prace nad utworzeniem Kedywu KG AK szły pełną parą. Fakt ten zdecydowanie zaważył na strukturach Grup Szturmowych, które formowano od razu z myślą o włączeniu do organizacji Kedywu.
Należy więc przyjąć, że datą wcielenia Grup Szturmowych Szarych Szeregów do "Motoru"/OS "Kedywu" był moment zakończenia ich organizacji, a więc listopad 1942 r. Założenie to ma swoje potwierdzenie w schemacie organizacyjnym "Motoru" z tego czasu, na którym widnieją Grupy Szturmowe.
Otrzymując przydział do tworzącego się Kedywu, Grupy Szturmowe - obejmujące młodzież powyżej 17-18 lat, nie zerwały swojej zależności organizacyjnej od Szarych Szeregów. Wchodząc w skład "Motoru 30", jako największy z jego oddziałów (ok. 300 żołnierzy), podlegał zarówno Kwaterze Głównej Szarych Szeregów, jak i dowódcy Oddziału Dyspozycyjnego Kedywu KG AK - mjr Kiwerskiemu "Dyrektorowi".
Ta obustronność zależności komplikowała sprawę organizacyjnie. Dla przykładu trzeba nadmienić, że Tadeusz Zawadzki "Zośka" był w rozumieniu władz harcerskich komendantem warszawskich Grup Szturmowych i odpowiadał przed nimi za postawę i działalność wszystkich czterech hufców, co nie zmieniało faktu, iż por. Białous "Jerzy" miał głos decydujący w sprawach organizacyjnych i bojowych, a w oczach władz wojskowych był ich pełnoprawnym dowódcą.
Dowódcy:
ppor./por. Ryszard Białous "Jerzy", "Zygmunt", "Taran".: listopad 1942 - sierpień 1943 r.
p.o. hrm. podch. Stanisław Broniewski "Stefan", "Orsza".: luty - maj 1943 r.
Zastępca:
- phm. pchor./ppor. Tadeusz Zawadzki "Zośka".: listopad 1942 - 20/21 sierpnia 1943 r.
Hufiec "Centrum", "CR"
Dowódca:
phm. szer./pchor./ppor. Tadeusz Zawadzki "Zośka".: listopad 1942 - sierpień 1943 r.
Zastępca:
phm. szer./ sierż. podch. Feliks Pendelski "Felek".: ?? - ??
1 Drużyna "CR 100".
Dowódca:
phm. szer./ sierż. podch. Feliks Pendelski "Felek".: ?? - ??
2 Drużyna "CR 200".
Dowódca:
 szer. Konrad Okolski "Kuba".: ?? - ??
5 Drużyna "CR 500".
Dowódca:
szer. Jerzy Zborowski "Jurek", "Jerzy Kowalski".: ?? - ??
Hufiec "Sad"/"Południe", "PD".
Dowódca:
phm. szer./pdchor. Jan Bytnar "Rudy".: listopad 1942 - marzec 1943 r.
Zastępca:
phm. szer. Maciej Aleksy Dawidowski "Glizda", "Alek".: ?? - ??
1 Drużyna "Sad 100".
Dowódca:
phm. szer. Maciej Aleksy Dawidowski "Glizda", "Alek".: ?? - ??
2 Drużyna "Sad 200".
Dowódca:
szer. Jerzy Pepłowski "Jurek TK".: ?? - ??
3 Drużyna "Sad 300".
Dowódca:
phm. szer. Eugeniusz Kocher "Kołczan".: ?? - ??
Hufiec "Wola", "WL".
Dowódca:
phm. szer. Jan Kapałka "Antek".
1 Drużyna.
Dowódca:
szer. Tadeusz Schiffers "Skalski".: ?? - ??
2 Drużyna.
Dowódca:
szer. Leszek Kidziński "Kindżał".: ?? - ??
3 Drużyna.
Dowódca:
szer. Andrzej Sowiński "Zagłoba".: ?? - ??
4 Drużyna.
Dowódca:
- Zygmunt Brzosko "Nowina".: ?? - ??
Hufiec "Praga", "PR".
Dowódca:
- Henryk Ostrowski "Henryk".: koniec 1940 - marzec 1943 r.
phm. pchor. Tadeusz Zawadzki "Zośka".: marzec 1943 - ??
1 Drużyna (do marca 1943 r.).
Dowódca:
- Kuczewski Franciszek "Synek".: ?? - ??
2 Drużyna.
Dowódca:
hm./pdchor. Władysław Sas.: ?? - ??
3 Drużyna.
Dowódca:
- Zbigniew Klimas "Rawicz".: ?? - ??
4 Drużyna.
Dowódca:
- N.N.
Pierwsze, poważne zmiany organizacyjne w Grupach Szturmowych zostają wymuszone wydarzeniami z marca 1943 r. W połowie tego miesiąca zostaje aresztowany dowódca Hufca "Praga" - Henryk Ostrowski "Henryk", a w kilka dni później Jan Bytnar "Rudy" - dowódca "Sadu".
Opuszczone w ten sposób stanowisko dowódcy hufca "Praga" objął tymczasowo "Zośka". 30 marca umiera p.o hufcowego "Sadu" pchor. Aleksander Dawidowski w wyniku ran odniesionych w akcji pod Arsenałem. Tego samego dnia umiera odbity w jej wyniku "Rudy".
Henryk Ostrowski, podobnie jak "Rudy" odbity z rąk Gestapo, był jednak spalony (jako więzień Pawiaka) i został przeniesiony do Lublina. Wydarzenia te spowodowały utratę dwóch dowódców hufców i kilku żółnierzy z czołówki Warszawskich Grup Szturmowych.
Trudno dziś określić czy wakujące stanowiska obsadzono w kwietniu, czy już w maju 1943 r. Faktem jest, że obsada ta zbiegła się z aresztowaniem (6 maja 1943 r.) Floriana Marciniaka "Krzemienia" - Naczelnika Szarych Szeregów.
Następcą "Krzemienia" na tym stanowisku został Stanisław Broniewski "Orsza", który obejmując nowe stanowisko musiał komuś przekazać dotychczas sprawowane funkcje. Nowym Komendantem Chorągwi Warszawskiej, a jednocześnie p.o. dowódcy OS "Wisła" został Stefan Mirowski "Berek", "Bolek".
Opisane wyżej wydarzenia spowodowały szereg zmian w strukturze dowodzenia OS "Jerzy". Struktura ta ustaliła się ostatecznie pod koniec maja 1943 r., i przedstawiała się następująco:
Dowódca:
ppor./por. Ryszard Białous "Jerzy".
Zastępca:
ppor. Tadeusz Zawadzki "Zośka".
Adiutant:
phm./ pchor. Sławomir Maciek Bittner "Maciek".
Pluton "Centrum" "CR".
Dowódcy:
ppor. Tadeusz Zawadzki "Zośka" (?).
hm. pchor. Feliks Pendelski "Felek".
Pluton "Sad" "PD".
Dowódcy:
ppor. Tadeusz Zawadzki "Zośka" (?).
phm. podch. Andrzej Zawadowski "Gruby".
Drużyna "Sad 100".
Dowódca:
- Andrzej Długoszowski "Długi".
Dryżuna "Sad 200".
Dowódca:
pchor. Jerzy Zapadko "Mirski".
Drużyna "Sad 300".
Dowódca:
pchor. Eugeniusz Kocher "Kołczan".
Drużyna "Sad 400".
Dowódca:
- Andrzej Romocki "Morro".
Pluton "Wola" "WL".
Dowódca:
pchor. Jan Kapałka "Antek".
Pluton "Praga".
Dowódca:
ppor. Tadeusz Zawadzki "Zośka" (?).
Tak ukształtowana kadra dowódcza, bardzo szybko, bo już w czerwcu 1943 r., poniosła kolejne, bolesne straty. W akcji pod Czarnocinem, przeprowadzonej 6 czerwca polegli Feliks Pendelski "Felek" oraz Andrzej Zawadowski "Gruby". Pozbawiony w ten sposób dowódcy pluton "CR" przeszedł pod kierownictwo Sławomira Bittnera "Maćka". Kto objął pluton "Sad" do dziś nie ustalono.
Mimo tak bolesnych strat baza kadrowa zaczęła się rozwijać w bardzo szybkim tempie. Pierwszy turnus Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty ZWZ, w którym uczestniczyli członkowie Szarych Szeregów, zorganizowany już jesienią 1941 r., i prowadzony do czerwca 1942 obejmował 4 klasy po 5 elewów - głównie starszych instruktorów Chorągwi Warszawskiej.
Drugi, już osobny, harcerski kurs, rozpoczęty w lipcu 1942, a kierowany przez rtm. sł. st. Stanisława Błaszczaka "Rocha", "Roga" miał 6 klas po 5 elewów. Ukończyli go w lipcu 1943 r., młodsi dowódcy hufców i drużyn Grup Szturmowych, którzy w latach 1941 - 1942 przeszli wyszkolenie pojedynczego strzelca w ramach "Sklepów".
Trzeci kolejny turnus rozpoczęto zimą 1942/1943 r., już we własnej podchorążówce ("Agricola"), zorganizowanej przy Kedywie Komendy Głównej. Obejmował on 9 klas, a jego komendantem był wizytator, a następnie szef Głównej Kwatery Szarych Szeregów hm. por. Eugeniusz Stasiecki "Piotr", "Pomian". Oficerem organizacyjnym "Agricoli" był ppor. rez. piech. Leon Gajdowski "Ostoja".
Równolegle ze szkoleniem kadry dowódczej, Grupy Szturmowe przez cały omawiany czas prowadziły szkolenia motorowe, minerskie i tzw. Wielkiej Dywersji oraz na wyższym szczeblu w specjalnej szkole dywersyjnej Kedywu KG ("Filtry"). Wreszcie odbywały się także szkolenia podharcmistrzów i harcmistrzów.
Równolegle z systematycznym szkoleniem swoich żołnierzy, oddział rozrastał się szybko poprzez napływ młodzieży, głównie spoza Szarych Szeregów. Zestawienie ewidencyjne z 15 maja 1943 r., informuje, że w skład OS "Jerzy" wchodziło w tym czasie 367 szeregowych i tylko jeden oficer. Wychodzi więc na to, że w ciągu półrocza oddział zwiększył się o 60 żołnierzy.
Zaskakujące jest jednak to, że wśród harcerzy brakowało początkowo zupełnie ludzi, którzy posiadaliby choćby formalne uprawnienia do sprawowania funkcji, nawet najniższego szczebla. Sytuacja ta zmienia się radykalnie w ciągu 1943 r. Już pod koniec maja Grupy Szturmowe miały dwóch oficerów, a we wrześniu 1943 r., 44 elewów "Agricoli" w stopniu podchorążych.
Mniej więcej w połowie czerwca 1943 r., zarysowała się koncepcja zasadniczej zmiany struktur organizacyjnych Grup Szturmowych. W myśl nowych założeń warszawskie GS miały przejść z harcerskiej organizacji terenowej - opartej na 4 hufcach, na organizację czysto wojskową. W tym przypadku miał to być trzykompanijny batalion, złożony z sekcji, drużyn i plutonów.
Ostateczne decyzje zapadły w Sztabie Kedywu KG, najpewniej już w lipcu 1943 r. Od tego czasu oddział żył gorączkową pracą nad reorganizacją GS i przygotowaniami do wykonania zleconego OS "Jerzy" uderzenia na strażnicę Grenzschutzu w Sieczychach.
W akcji tej w nocy z 20 na 21 sierpnia 1943 r., poległ dowódca Grup Szturmowych ppor. Tadeusz Zawadzki "Zośka", co było ogromnym szokiem dla całego oddziału.
Paradoksalnie śmierć ta mocno przyspieszyła montowanie batalionu, stawiając przed dowódcami GS konieczność dokonania kolejnych przesunięć. Dotychczasowy stan, w którym jeden człowiek czuwał nad pracą dwóch hufców i trzymał w swych rękach dziesiątki nici organizacyjnych, nie mógł się po śmierci "Zośki" utrzymać.
Batalion "Zośka".
Już kilka dni po śmierci ppor. Tadeusza Zawadzkiego reorganizacja zespołu "Jerzego" została zakończona. Dla uczczenia pamięci wybitnego dowódcy, nowo utworzony batalion otrzymał nazwę "Zośka", zachowując ciągle oficjalne określenia: OS "Jerzy" i OS "Wisła".
Batalion zaczął funkcjonować już pod koniec sierpnia, dopiero jednak rozkazem por. "Jerzego" z 1 września 1943 r., powołano go oficjalnie do życia. W ten sposób zakończono pierwszy etap rozwoju organizacyjnego i udziału w walce podziemnej warszawskich Grup Szturmowych.
Sierpień - koniec 1943 r.
Dowódca:
- ppor./por. Ryszard Białous "Jerzy".: sierpień 1943 - 31 sierpnia 1944 r.
I Kompania "Felek"
(Hufce: "CR", "WL").
Dowódca:
phm. pchor./ppor. Sławomir Maciej Bittner "Maciek".
1 pluton.
Dowódcy:
phm./pchor. Andrzej Malinowski "Włodek".: sierpień - grudzień 1943 r.
 plut. Andrzej Łukoski "Blondyn".: grudzień 1943 - kwiecień 1944 r.
Zastępca dowódcy plutonu:
pchor. Tadeusz Huskowski "Tadek", "Tadeusz".: grudzień 1943 - ??
Drużyna 1.
Dowódcy:
- phm Lucjan Merlak "Łabęda".: sierpień - koniec 1943 r.
- Marian Małkowski "Marian".: koniec 1943 - ??
Drużyna 2.
Dowódca:
 kpr. Władysław Wajnert "Władek Tramwajarz".
Drużyna 3.
Dowódcy:
plut. pchor. Tadeusz Huskowski "Tadek", "Tadeusz".: sierpień - grudzień 1943 r.
pchor. Jerzy Golnik "Tyka".: grudzień 1943 - ??
Drużyna 4.
Dowódca:
pchor. Ryszard Hoffman "Rysiek".
2 pluton.
Dowódca:
phm. pchor. Jan Kapałka "Antek".
Drużyna 1.
Dowódca:
strz. pchor. Jan Wiśniewski "Janek", "Strzegoń".
Drużyna 2.
Dowódca:
- N.N.
Drużyna 3.
Dowódca:
pchor. Stanisław Rybka "Tur".
Drużyna 4. (sformowana późną jesienią 1943 r.).
Dowódca:
- Zygmunt Brzosko "Nowina" (?)
3 pluton.
Dowódca:
sierż. pchor. Konrad Okolski "Kuba".
4 pluton.
Dowódca:
pchor. Leszek Kidziński "Kindżał".
Pluton "Moto" (Służba motorowa).
Dowódca:
- phm. Jerzy Pepłowski "Jurek TK".
2 sekcje kierowców i mechaników.
II Kompania "Rudy"
(Głównie Hufiec "Sad").
Dowódcy:
phm. pchor./ppor. Mirosław Cieplak "Mały", "Giewont", "Kwiczoł".: sierpień - listopad 1943 r.
phm. plut. Andrzej Romocki "Morro".: listopad 1943 - ??
1 pluton "Sad".
Dowódca:
phm. plut Andrzej Romocki "Morro".
Drużyna 1.
Drużyna 2.
Drużyna 3.
2 pluton "Alek".
Dowódca:
phm. pchor. Eugeniusz Kocher "Kołczan".
Drużyna 1.
Dowódca:
plut. pchor. Leonard Pecyna "Lolek".
Drużyna 2.
Dowódca:
kpr./plut. pchor. Andrzej Makólski "Mały Jędrek".
Drużyna 3.
Dowódca:
kpr./plut. pchor. Juliusz Deczkowski "Laudański".
Drużyna 4.
Dowódca:
- Jan Madej "Przecławki".
3 pluton "Ryszard".
Dowódca:
pchor. Karol Kwapiński "Karol".
Drużyna 1.
Dowódcy:
kpr. Józef Florkowski "Florek".
- Henryk Dąbrowski "Alfred".
- N.N. "Nabielak".
Drużyna 2.
Dowódca:
kpr. Romuald Kosielski "Kreml".
Drużyna 3.
Dowódca:
kpr. Jerzy Zakrzewski "Wąsik".
Jeszcze z końcem 1943 r., zaszły poważne zmiany w strukturze dowódczej oddziału. Pierwsza z nich spowodowana była tylko częściowym powodzeniem i dość chaotycznym przebiegiem akcji "Wilanów" z 26 września 1943 r.
W cieniu zarzutów o szereg niedociągnięć z funkcji dowódcy II kompanii odszedł pchor./ppor. Mirosław Cieplak "Giewont" - dowódca akcji, natomiast ze stanowiska dowódcy 2 plutonu I kompanii Jan Kapałka "Antek". Schedę po "Giewoncie" objął w listopadzie dotychczasowy dowódca 1 plutonu II kompanii - plut. Andrzej Romocki "Morro", natomiast miejsce "Antka" zajął pchor. Tadeusz Schiffers "Skalski".
Poza tym nastąpiły również przesunięcia na niższych szczeblach strukturalnych. Dla przykładu można nadmienić, że rozwiązana został wówczas 4 drużyna 2 plutonu II kompanii.
Kolejne zmiany nastąpiły w grudniu, kiedy to po awansie na podporucznika, na stanowisko adiutanta dowódcy batalionu, przeniesiony został dotychczasowy dowódca 1 plutonu I kompanii Andrzej Malinowski "Włodek". Jego miejsce zajął plut. Andrzej Łukoski "Blondyn", którego zastępcą mianowano pchor. Tadeusza Huskowskiego "Tadka".
Rozkazem L. 7 Naczelnika Szarych Szeregów z 27 grudnia 1943 r., batalion "Zośka", wraz z kompanią "Agat" (formalnie III kompanią "Zośki") zostały wyłączone spod kompetencji Komendanta Chorągwi Warszawskiej Szarych Szeregów i podporządkowane bezpośrednio Kwaterze Głównej "Pasiece". Posunięcie to uzasadniano nadaniem tym oddziałom odmiennej niż w innych pionach struktury organizacyjnej oraz ich znaczeniem i podporządkowaniem bezpośrednio Komendzie Głównej AK.
Po przeniesieniu batalionu do "Pasieki" w Chorągwi Warszawskiej rozpoczęto formowanie nowych zespołów starszoharcerskich. Dwa z nich bezpośrednio przed wybuchem Powstania Warszawskiego włączono do III, nowo tworzonej kompanii w batalionie "Zośka".
W okresie styczeń - początek czerwca 1944 r., batalion nie przeszedł przez poważniejsze zmiany strukturalne. Jedyna zmiana z tego okresu dotyczyła 1 plutonu I kompanii. W styczniu 1944 r., do "Pegazu" przeniesiono dotychczasowego dowódcę 2 Drużyny 1 plutonu - "Władka Tramwajarza" i "Ryśka" - dowódcę 4 Drużyny. Transfery te były bezpośrednią przyczyną reorganizacji 1 plutonu. W jej wyniku 2 Drużyna została włączona do 3, a 4 Drużyna przemianowana na 2.
W tym czasie zauważalna była też płynność dużej części stanowisk dowódczych, zarówno ze względu na straty, jak i awanse (głównie w I kompanii).
Styczeń - maj 1944 r.
Dowódca:
ppor./por. Ryszard Białous "Jerzy".: sierpień 1943 - 31 sierpnia 1944 r.
Adiutant dowódcy:
ppor. Andrzej Malinowski "Włodek".: grudzień 1943 - 19 luty 1944 r.
ppor. Andrzej Góral "Tomasz".: 19 luty 1944 - ??
I Kompania "Felek".
Dowódcy:
ppor. Sławomir Maciej Bittner "Maciek".: sierpień 1943 - 19 luty 1944 r. (aresztowany).
ppor. Andrzej Malinowski "Włodek".: 19 luty 1944 - ??
Zastępcy dowódcy:
- N.N.: styczeń - kwiecień 1944 r.
plut. pchor. Andrzej Łukoski "Blondyn".: kwiecień 1944 - ??
1 pluton.
Dowódcy:
plut. Andrzej Łukoski "Blondyn".: grudzień 1943 - kwiecień 1944 r.
plut. pchor. Tadeusz Huskowski "Tadek".: kwiecień 1944 - ??
Zastępcy dowódcy plutonu:
plut. pchor. Tadeusz Huskowski "Tadek".
pchor. Jerzy Golnik "Tyka".
Drużyna 1.
Dowódca:
kpr. pchor. Józef Florkowski "Florek".
Drużyna 2.
Dowódca:
kpr. N.N. "Paweł".
Drużyna 3.
Dowódcy:
pchor. Jerzy Golnik "Tyka".
- Andrzej Dażwański "Jędrek".
2 pluton.
Dowódca:
pchor. Tadeusz Schiffers "Skalski".
Zastępca dowódcy plutonu:
pchor. Jan Wiśniewski "Strzegoń".
Drużyna 1.
Dowódca:
pchor. Zbigniew Sokola-Maniecki "Mały".
Drużyna 2.
Dowódca:
pchor. Stanisław Sadkowski "Staszek Czarny", "Czarny".
Drużyna 3.
Dowódca:
pchor. Stanisław Rybka "Tur".
Drużyna 4.
Dowódca:
- Zygmunt Brzosko "Nowina".
3 pluton.
Dowódca:
sierż. pchor. Konrad Okolski "Kuba".
Zastępcy dowódcy plutonu:
sierż. pchor. Jan Rodowicz "Anoda".: (do 1 marca 1944 r.)
- N.N.
Drużyna 1.
Dowódca:
plut. pchor. Jerzy Gawin "Słoń".
Drużyna 2.
Dowódca:
plut. pchor. Wojciech Tyczyński "Olgierd".
Drużyna 3.
Dowódca:
pchor. Tadeusz Szajnoch "Cielak".
Drużyna 4.
Dowódca:
pchor. Andrzej Wolski "Jur", "Jur Felkowy".
4 pluton.
Dowódca:
pchor. Leszek Kidziński "Kindżał".
Drużyna 1.
Dowódca:
- Stefan Lewandowski "Sten".
Drużyna 2.
Drużyna 3.
Drużyna 4. (?)
II Kompania "Rudy".
Dowódca:
plut. pchor. Andrzej Romocki "Morro".
Zastępca dowódcy:
- N.N.
Szef wyszkolenia:
kpr./plut. pchor. Jan Więckowski "Drogosław".
1 pluton "Sad".
Dowódca:
plut. pchor. Jerzy Jagiełło "Florian".
Zastępca dowódcy plutonu:
kpr. pchor. Jerzy Weil "Jerzy", "Jerzyk".
Drużyna 1 "Sad 100".
Dowódca:
kpr./plut. pchor. Jan Romocki "Bonawentura".
Drużyna 2 "Sad 200".
Dowódca:
kpr./plut. pchor. Jerzy Grundmann "Jur", "Jurras".
Drużyna 3 "Sad 300".
Dowódca:
kpr./plut. pchor. Wojciech Morbitzer "Cis".
Drużyna 4 "Sad 400".
Dowódca:
pchor. Wojciech Krogulecki "Ney".
2 pluton "Alek".
Dowódca:
sierż. pchor. Eugeniusz Kocher "Kołczan".
Zastępca dowódcy plutonu:
sierż. pchor. Andrzej Długoszowski "Andrzej Klanecki", "Długi", "Andrzej Długi".
Drużyna 1 "Alek 100".
Dowódca:
plut. pchor Leonard Pecyna "Lolek".
Drużyna 2 "Alek 200".
Dowódca:
kpr./plut pchor. Andrzej Makólski "Mały Jędrek".
Drużyna 3 "Alek 300".
Dowódca:
kpr./plut pchor. Juliusz Bogdan Deczkowski "Laudański".
Drużyna 4 "Alek 400".
Dowódca:
pchor. Jerzy Ochrymowicz "Dżems".
3 pluton "Ryszard".
Dowódcy:
sierż. pchor. Jan Rodowicz "Anoda".: (p.o. od 1 marca 1944 r.)
plut. pchor. Witold Morawski "Witold".
Zastępca dowódcy plutonu:
kpr./plut. pchor. Jacek Majewski "Sielakowa".
Drużyna 1 "Ryszard 100".
Dowódca:
kpr. pchor. Jerzy Zakrzewski "Wąsik".
Drużyna 2 "Ryszard 200".
Dowódca:
kpr. pchor. Jan Myszkowski "Bajan".
Drużyna "Ryszard 300".
Dowódca:
plut. pchor Józef Nowocień "Konrad".
Drużyna samochodowa.
Dowódca:
pchor. Wiesław Krajewski "Sem", "Miki".
Pluton żeński "Oleńka".
Dowódca:
- Marta Krauze "Marta".
Z początkiem czerwca 1944 r., przeprowadzono w batalionie kolejną, poważną reorganizację. Głównymi powodami zmian było awansowanie dużej ilości żołnierzy oddziału do stopnia podchorążego (21 kwietnia i 25 maja 1944 r.) oraz przesunięcia na różnych szczeblach dowodzenia, które związane były bezpośrednio z planami wybuchu powstania powszechnego.
Najważniejszym elementem reorganizacji było rozwiązanie plutonu "Ryszard" II kompanii i przeniesienie na jego miejsce z czteroplutonowej dotychczas I kompanii jej plutonu 3, który otrzymał nazwę "Felek".
Po dokonaniu tych posunięć struktura organizacyjna i obsada personalna Batalionu "Zośka" przedstawiała się następująco (stan z 8 czerwca).:
Dowódca Batalionu "Zośka":
por. Ryszard Białous "Jerzy".: sierpień 1943 - 31 sierpnia 1944 r.
Szef bezpieczeństwa:
plut. pchor. Jan Więckowski "Drogosław".: 1 czerwca - 1 lipca 1944 r.
Oficer wyszkoleniowy:
hm. ppor. Roman Grzybowski "Brzechwa".: (od 1 czerwca 1944 r.)
Szef sanitarny:
hm. ppor. Zygmunt Kujawski "Brom".
I Kompania "Maciek"
(Nazwa nadana na cześć S. M. Bittnera, dawniej Kompania "Felek").
Dowódca:
ppor. Andrzej Malinowski "Włodek".
Zastępca dowódcy:
sierż. pchor. Andrzej Łukoski "Blondyn".
Szef kompanii:
pchor. Henryk Paweł Kozłowski "Kmita".
1 pluton (broni towarzyszącej).
Dowódca:
sierż. pchor. Tadeusz Huskowski "Tadek", "Tadeusz".
Zastępca dowódcy plutonu.
- N.N.
Drużyna 1.
Dowódca:
pchor. Józef Florkowski "Florek".
Drużyna 2.
Dowódca:
pchor. N.N. "Paweł".
Drużyna 3.
Dowódca:
- Andrzej Dażwański "Jędrek".
Stan liczebny - 35 żołnierzy: 9 podchorążych, 29 szeregowych.
2 pluton (liniowy).
Dowódca:
pchor. Tadeusz Schiffers "Skalski".
Zastępca dowódcy plutonu:
sierż. pchor. Jan Wiśniewski "Strzegoń".
Drużyna 1.
Drużyna 2.
Drużyna 3.
Stan liczebny - 39 żołnierzy: 8 podchorążych, 1 podoficer, 30 szeregowych.
3 pluton (specjalny).
Dowódca:
plut. pchor. Marian Bielicki "Marian".
Zastępca dowódcy plutonu:
- N.N.
Drużyna 1.
Drużyna 2.
Stan liczebny: 27 żołnierzy: 3 podchorążych, 24 szeregowych.
4 pluton (liniowy).
Dowódca:
pchor. Leszek Kidziński "Kindżał".
Zastępca dowódcy plutonu:
pchor. Zdzisław Miśkiewicz "Miś Mały".
Drużyna 1.
Dowódca:
- Stefan Lewandowski "Sten".
Drużyna 2.
Dowódca:
pchor. Wiesław Brauliński "Brauling".
Drużyna 3.
Dowódca:
pchor. Tadeusz Branicz "Sęp".
Drużyna 4.
Dowódca:
pchor. Włodzimierz Michalak "Poker".
Stan liczebny - 39 żołnierzy: 7 podchorążych, 32 szeregowych.
5 pluton (motorowo-gospodarczy).
Dowódca:
pchor. Włodzimierz Roefler "Hrabia".
Zastępca dowódcy plutonu i kierownik techniczny:
- Stefan Kokosiński "Stefan Matros", "Matros".
Drużyna kierowców:
- N.N. "Tomasz".
Drużyna techników.
- N.N.
Stan liczebny: 15 żołnierzy, w tym 4 podchorążych, 11 szeregowych.
II Kompania "Rudy".
Dowódca:
plut. pchor. Andrzej Romocki "Morro".
Zastępcy:
- N.N.
sierż. pchor. Jerzy Jagiełło "Florian".: (od 22 lipca 1944 r.)
Szef wyszkolenia:
plut. pchor./ ppor. Witold Morawski "Witold".
Szef kompanii:
plut. pchor. Jan Więckowski "Drogosław".: 1 lipca 1944 - ??
1 pluton "Sad 100".
Dowódcy:
sierż. pchor. Jerzy Jagiełło "Florian".
plut. pchor. Jerzy Weil "Jerzy, "Jerzyk".: (od 22 lipca 1944 r.)
Zastępca dowódcy plutonu:
plut. pchor. Jerzy Weil "Jerzy", "Jerzyk".
Drużyna 1.
Dowódca:
plut. Jan Romocki "Bonawentura".
Drużyna 2.
Dowódca:
kpr./plut. pchor. Jerzy Grundmann "Jur", "Jurras".
Drużyna 3.
Dowódca:
kpr./plut. pchor. Wojciech Morbitzer "Cis".
Drużyna 4.
Dowódca:
plut. pchor. Mieczysław Reutt "Mietek".
Stan liczebny plutonu: 57 żołnierzy: 20 podchorążych, 37 szeregowych.
2 pluton "Alek".
Dowódca:
sierż. pchor. Eugeniusz Kocher "Kołczan".
Zastępca dowódcy plutonu:
sierż. pchor. Andrzej Długoszowski "Andrzej Klanecki", "Długi", "Andrzej Długi".
Drużyna 1.
Dowódca:
plut. pchor Leonard Pecyna "Lolek".
Drużyna 2.
Dowódca:
kpr./plut pchor. Andrzej Makólski "Mały Jędrek".
Drużyna 3.
Dowódca:
kpr./plut pchor. Juliusz Bogdan Deczkowski "Laudański".
Stan liczebny - 44 żołnierzy: 19 podchorążych, 25 szeregowych.
3 pluton "Felek".
Dowódca:
sierż. pchor. Konrad Okolski "Kuba".
Zastępcy dowódcy plutonu:
sierż. pchor. Jan Rodowicz "Anoda".
- N.N.
Drużyna 1.
Dowódca:
plut. pchor. Jerzy Gawin "Słoń".
Drużyna 2.
Dowódca:
plut. pchor. Wojciech Tyczyński "Olgierd".
Drużyna 3.
Dowódca:
kpr. pchor. Tadeusz Szajnoch "Cielak".
Drużyna 4.
Dowódca:
pchor. Andrzej Wolski "Jur", "Jur Felkowy".
Stan liczebny - 44 żołnierzy: 20 podchorążych, 24 szeregowych.
Stan liczebny całego Batalionu "Zośka" na dzień 8 czerwca 1944 r., wyniósł więc 155 ludzi w I kompanii (w tym 32 podchorążych) oraz 164 w II kompanii (w tym 70 podchorążych). Łącznie w obu kompaniach skupiono 319 żołnierzy, w tym 102 podchorążych, natomiast w dowództwie 8 oficerów i podchorążych.
Omówione wyżej zmiany z czerwca 1944 r., nie były ostatnimi. W wyniku szkoleń, jakie dla młodych dowódców i żołnierzy batalionu zorganizowano w tzw. Bazie Leśnej w lasach wyszkowskich, a także w wyniku stałych przygotowań do jawnej walki powstańczej, dokonano dalszych selekcji i przesunięć.
1 lipca 1944 r., szefem II kompanii został dotychczasowy szef bezpieczeństwa pchor. Jan Więckowski "Drogosław". 22 lipca zastępcą dowódcy wspomnianej kompanii został sierż. pchor. Jerzy Jagiełło "Florian", dotychczasowy dowódca 1 plutonu. Jego miejsce w 1 plutonie zajął plut. pchor. Jerzy Weil "Jerzyk" - dotychczasowy zastępca "Floriana".
Poważną zmianą było utworzenie w poszczególnych drużynach sekcji podchorążych, których dowódcami zostali w dużej mierze dotychczasowi dowódcy drużyn. Ustalono także specyfikacje poszczególnych sekcji.
Dla przykładu: w trzech plutonach II kompanii 11 sekcji podchorążych reprezentowało specjalności: karabiny maszynowe (4 sekcje), łączność, saperstwo (3 sekcje), broń pancerna, artyleria.
Koniec.
|
