Nr ISSN 2082-7431
Polska Podziemna
Okręg Wołyń ZWZ-AK: "Haneczka", "Proso", "Konopie".




Konspiracja polska na Wołyniu rozpoczęła swój żywot niemal kilka dni po zajęciu tych terenów przez Armię Czerwoną. Głównym celem, raczkujących w tym czasie inicjatyw podziemnych, było niesienie pomocy osobom zagrożonym aresztowaniem przez NKWD. Dotyczyło to głównie oficerów Wojska Polskiego i uciekinierów z centralnej Polski, którzy w wyniku działań wojennych znaleźli się na terenach Wołynia.

Do pierwszych grup konspiracyjnych należała m. in.: połączona grupa pracowników i działaczy Liceum Krzemienieckiego, w tym także działacze byłego Wołyńskiego Związku Młodzieży Wiejskiej, Związek Obrońców Wolności Ojczyzny (ZOWO) założony przez Mariana Zarębskiego, nauczyciela szkoły powszechnej w miejscowości Janowa Dolina.

Pierwsi emisariusze Służby Zwycięstwu Polski przybyli z Warszawy i Lwowa na Wołyń już jesienią 1939 r. Wówczas to rozpoczęto tworzenie zalążków SZP w Łucku, Równem, Zdołbunowie, Włodzimierzu Wołyńskim, Krzemieńcu i Dubnie.
Pod koniec 1939 r. na teren Wołynia przybył płk Tadeusz Majewski "Szmigiel", "Maj", który z nominacji gen. Michała Karaszewicza-Tokarzewskiego "Torwida" został pierwszym komendantem Okręgu Wołyń SZP, a następnie ZWZ-2. Od tego momentu praca konspiracyjna nabrała rozmachu, bowiem powstałe samorzutnie grupy konspiracyjne zostały połączone i podporządkowane jednemu ośrodkowi dowódczemu.

Siedzibą nowo powstałego Okręgu obrano Równe (8 lutego 1940 r.), w którym obok Zdołbunowa, Łucka i Włodzimierza Wołyńskiego utworzono komendę powiatową. Bardzo szybko zorganizowano też sieć łączności Komendanta Okręgu z Komendą Główną ZWZ, a także Komendą Obszaru nr 3 we Lwowie. Istniała również sieć łączności pomiędzy powiatami.
Płk Majewski rozpoczął swoją działalność od jednoczenia i podporządkowywania ZWZ-2 rozproszonych i izolowanych w terenie komórek SZP, POW, Skautów i innych.

W lutym 1940 r., do Równego przybył również Józef Widawski przedstawiciel lwowskiej ZWZ z (identycznym jak w przypadku płk Majewskiego) zadaniem organizacji struktur ZWZ-1. Na polecenie Piotra Marciniaka „Emila”, szefa Prowincji Wołyń, Drohobycz, Przemyśl, Stanisławów, Tarnopol w Komendzie Obszaru Lwów, skontaktował się on z oficerem rezerwy Kazimierzem Jaźwińskim, następnie przyjął od niego przysięgę i jednocześnie mianował na stanowisko p. o. komendanta Okręgu ZWZ-1 Wołyń.

Głównym zadaniem Jaźwińskiego było prowadzenie akcji werbunkowej i utworzenie szerokiej organizacji ZWZ-1. Jaźwiński na swego zastępcę powołał Jerzego Krügera, któremu powierzył jednocześnie kierowanie oddziałem organizacyjnym, natomiast swojego brata Jana, na komendanta dzielnicy na terenie Równego. Zorganizowany szkielet Sztab Okręgu składał się z czterech oddziałów: organizacyjnego, wywiadowczego, sanitarnego i zaopatrzenia. Sztabowi były podporządkowane rejonowe organizacje ZWZ-1, tworzone na terenie byłych powiatów (obwody), które dzieliły się na odcinki zwane dzielnicami a te na tzw. „piątki”.

W skład dowództwa Okręgu wchodzili m. in.: ppor. rez. łączności Olgierd Wirpsza, oraz ppłk Józef Janicki z zadaniem utworzenia oddziału wywiadowczego.
W marcu - kwietniu 1940 r. NKWD aresztowało Kazimierza Jaźwińskiego, Jana Jaźwińskiego, Jerzego Krügera i 13 innych członków organizacji. Na karę śmierci skazani zostali: Kazimierz Jaźwiński, Jan Jaźwiński, Jerzy Krüger, ks. Stanisław Ziętara. To oznaczało koniec istnienia organizacji ZWZ-1 na terenie Wołynia.

Wołyń, podobnie jak inne okręgi kresowe był terenem bardzo trudnym do prowadzenia działalności konspiracyjnej. Wraz z napływem urzędników i funkcjonariuszy ze Związku Radzieckiego działania władz sowieckich przeciwko Polakom nasiliły się w znaczny sposób.
Szczególnie groźne było masowe zjawisko pozyskiwania przez NKWD miejscowych informatorów, wywodzących się głównie z kręgów żydowskich i ukraińskich o przekonaniach komunistycznych. Tym sposobem udało się sowietom utworzyć gęstą sieć konfidencką, znającą dobrze teren, która miała ogromny wpływ na skuteczność NKWD w walce z Polakami.

W okresie od marca do maja 1940 r., zarówno Komenda Okręgu, jak i teren znajdowały się w początkowych stadium organizacyjnym. Dziś nie dysponujemy dokumentami obrazującymi obsadę personalną Okręgu Wołyń ZWZ-2. Znane są nazwiska i funkcje tylko niektórych członków wołyńskiej konspiracji, ustalone na podstawie materiałów ze śledztwa NKWD;

- Antoni Hermaszewski (Równe).: od lutego 1940 r. był członkiem sztabu Okręgu ZWZ-2 Wołyń.
- Piotr Marzecki komendant Obwodu ZWZ-2 w Łucku.
- ppor. Dionizy Kasprzycki (konspiracyjne nazwisko Ryszard Burda) od lutego 1940 r. zajmował stanowisko zastępcy komendanta Obwodu ZWZ-2 Łuck.
- Zbigniew Sierakowski prawdopodobnie komendant Obwodu ZWZ-2 we Włodzimierzu Wołyńskim.
- Marceli Kazimierczak „Marceli” zastępca komendanta Obwodu ZWZ-2 we Włodzimierzu.
- phm. Henryk Sokołowski, członek Chorągwi Wołyńskiej ZHP, który prawdopodobnie mógł być komendantem Obwodu ZWZ-2 w Zdołbunowie.
- Bronisław Rumel, organizator grupy konspiracyjnej w Krzemieńcu.
- Jadwiga Trautman, organizatorka grupy konspiracyjnej w Krzemieńcu.
- Janina Sułkowska, łączniczka płk. Majewskiego z poszczególnymi organizacjami powiatowymi w Łucku, Dubnie, Krzemieńcu i Równem.
- Ks. Stanisław Ziętara z Równego był powiązany z Komendami Okręgu ZWZ-1 i Okręgu ZWZ-2 Wołyń.

W połowie 1940 r., w wyniku denuncjacji agenta NKWD Bolesława Zymona "Bolka", "Waldy Wołyńskiego" nastąpiły masowe aresztowania w ZWZ-2, które dotknęły około 2 000 osób.
Seria aresztowań rozpoczęta w marcu 1940 r., bardzo szybko objęła całość siatki organizacyjnej. Komendant Okręgu został aresztowany 31 maja 1940 r., w Równem. Akcja NKWD spowodowała paraliż działalności konspiracyjnej na tych terenach, a Związek Walki Zbrojnej przestał faktycznie istnieć.
Co gorsza uderzenie to było tak celne, że do końca okupacji sowieckiej nie udało się tych struktur odbudować. Problem ten pogłębiało masowe wywożenie ludności polskiej w głąb Rosji oraz przymusowy pobór kilku roczników młodzieży do Armii Czerwonej.

***

Sytuacja zmieniła się diametralnie wraz z wkroczeniem na Wołyń Niemców, latem 1941 r. Niemal od razu rozpoczęto od nowa organizowanie konspiracji, choć były to z reguły inicjatywy samorzutne o małym zasięgu.
W listopadzie tego roku rozpoczęto działania w ramach "Wachlarza", akcji mającej za zadanie prowadzenie walki dywersyjnej i osłony od wschodu przyszłego powstania powszechnego. Wołyń został objęty przez Odcinek II tej organizacji, mający swoją siedzibę w Równem i liczący łącznie 335 żołnierzy.

Trzeba jeszcze dodać, że na terenie Wołynia, niezależnie od siatki konspiracyjnej ZWZ-AK działała ekspozytura wywiadu Komendy Głównej ZWZ-AK o kryptonimie "W-W" (Wołyń-Wschód), mająca swoje komórki wywiadowcze w Kowlu, Równem, Zdołbunowie, Kostopolu i Łucku. Organizacją kierował por. Józef Roman "Stryski", a jej głównym zadaniem było zbieranie informacji o sile i ruchach wojsk niemieckich oraz transportach kolejowych i kołowych.

W lutym 1942 r., z Warszawy przybyła na Wołyń grupa sześciu oficerów, dowodzona przez mjr Brunona Rolkego "Asapik", która miała działać na linii Dubno-Równe. Komendant Główny AK podjął również wysiłki na rzecz wysłania kolejnej grupy oficerów na kierunek Kowla. Właściwe prace organizacyjne rozpoczęto w marcu 1942 r., a na siedzibę zespołu dowódczego obrano Łuck.
Mimo iż po pewnym czasie udało się utworzyć zalążki komend obwodowych we Włodzimierzu Wołyńskim, Kowlu i Równem, to jednak prace organizacyjne nad rozbudową struktur posuwały się w wolnym tempie i w praktyce nie wyszły, w tym czasie, poza fazę przedwstępną.

Sztab Okręgu nie został skompletowany i na początku maja 1942 r., w jego skład wchodziło jedynie trzech młodszych oficerów zawodowych i jeden rezerwy. Wszyscy oni byli szefami wydziałów.
Podobnie rzecz miała się z "terenem", gdzie zdołano zorganizować szczupłe zalążki 11 obwodów, których obsadę stanowiło 21 oficerów, 6 podchorążych, 40 podoficerów oraz około 80 szeregowych.

We wrześniu 1942 r., w Równem został aresztowany szef wywiadu Okręgu por. Zabłocki "Julian", który w wyniku tortur wydał wszystkie, znane mu nazwiska członków AK. Aresztowania spowodowane tymi zeznaniami objęły ponad 30 osób, co spowodowało kolejny paraliż działalności konspiracyjnej na Wołyniu. W takiej sytuacji, aby zasugerować Niemcom całkowite rozbicie okręgu, Komenda Główna AK zakazała wszelkiej działalności organizacyjnej.

W sierpniu 1942 r., Okręg Wołyń został wydzielony spod kurateli Obszaru nr 3 i podporządkowany bezpośrednio wspomnianej przed chwilą Komendzie Głównej. Komendantem, samodzielnego od tego czasu Okręgu, mianowano jeszcze w czerwcu 1942 r. płk Kazimierza Bąbińskiego "Lubonia".
Nowy komendant rozpoczął prace organizacyjne od montowania w Warszawie grupy 20 oficerów, którzy stopniowo byli przerzucani z Generalnej Guberni na teren Wołynia. Operację przerzutów rozpoczęto w grudniu 1942 r. W marcu 1943 r., płk Bąbiński, przeniósł się z Warszawy na Wołyń, instalując siedzibę Okręgu w Kowlu.

25 stycznia 1943 r., jeszcze w Warszawie przekazano płk "Luboniowi" siatkę II Odcinka "Wachlarza". Była to siła nie mała, gdyż w protokole zdawczo-odbiorczym wymieniona jest liczba 177 ludzi, w tym: 8 oficerów, 56 szeregowych i 113 rezerwa. W rzeczywistości stan ten był prawie dwa razy większy. Przekazana kadra „Wachlarza” stanowiła trzon pierwszego utworzonego na Wołyniu Inspektoratu Rówieńskiego AK (kryptonim „Browar”), w skład którego weszły cztery obwody: Równe-miasto, Równe-powiat, Zdołbunów i Kostopol.

Osobnym problemem dla powstającej Komendy Okręgu okazała się działalność Okręgowego Delegata Rządu Kazimierza Banacha "Jana Linowskiego", przybyłego na Wołyń w listopadzie 1942 r.
Banach podjął wysiłki (skądinąd słuszne), by na bazie oddziałów konspiracyjnych AK tworzyć ośrodki samoobrony ludności polskiej. Kolidowało to dość poważnie z przygotowaniami tychże oddziałów do działań zaczepnych przeciwko Niemcom. Za to natomiast odpowiedzialny był Komendant Okręgu AK płk "Luboń".

Innym aspektem narastającego konfliktu, bardziej szkodliwym dla Komendy Okręgu AK, była działalność rekrutacyjna ODR Wołyń, która objęła bardzo poważny odsetek oficerów i wyszkolonych żołnierzy. Byli oni wcielani głównie do Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa, organizowanego przez nadkomisarza płk Józefa Nowaka "Józefa Orłowskiego".
Na mocy rozkazu Naczelnego Wodza, upoważniającego go do wcielania w szeregi AK wszystkich żołnierzy, płk Bąbiński dążył do przejęcia oficerów Delegatury. Administracja cywilna broniła się twierdząc, że oficerowi i żołnierze ci są potrzebni do realizacji zadań Delegatury.

Na tym tle powstały spory kompetencyjne i ambicjonalne, które rozwiązano dopiero w marcu 1943 r. Obie strony konfliktu spotkały się bowiem na odprawie u gen. Roweckiego "Grota", gdzie w obecności płk Jana Rzepeckiego przyznano rację Okręgowemu Delegatowi Rządu. Postanowiono wzmóc ochronę ludności polskiej, łącząc zadania AK z organizacją placówek samoobrony na terenie Wołynia oraz uregulowano i uściślono kwestię zadań i kompetencji Komendy Okręgu Ak oraz Okręgowej Delegatury Rządu.
W działalności wojskowej komendant okręgu cały wysiłek miał skupić na organizacji oddziałów bojowych, przeznaczonych do działalności sabotażowo-dywersyjnej i przygotowania się do przyszłych walk z Niemcami.

Komenda Okręgu.


Komendanci:

płk Tadeusz Majewski "Szmigiel", "Maj".: koniec 1939 - 31 maj 1940 r. (aresztowany).
p.o. mjr Brunon Rolke "Aspik".: luty - czerwiec/lipiec 1942 r.
p.o. ppor. rez. Józef Guźniczak "Fiedia".: czerwiec/lipiec 1942 r.
ppłk/płk Kazimierz Bąbiński "Luboń".: czerwiec/lipiec 1942 - luty 1944 r.
mjr/ppłk Jan Wojciech Kiwerski "Oliwa".: 11 luty - 18 kwietnia 1944 r.
mjr Jan Szatowski "Kowal".: 19 kwietnia - 3 maja 1944 r.
p.o. mjr. Tadeusz Sztumberk-Rychter "Miłosz", "Tadeusz", "Żegota".: 4 maja - 15 lipca 1944 r.
płk Jan Kotowicz "Twardy".: 16 lipca - 26 lipca 1944 r.

Szefowie sztabu:

mjr Antoni Żochowski "Tol".: ?? - czerwiec 1943 r.
p.o. mjr Stanisław Piaszczyński "Bohun", "Włodzimierz Bogusz", "Pogrom".: ?? - ??
mjr. Tadeusz Sztumberk-Rychter "Miłosz", "Tadeusz", "Żegota".: grudzień 1943 - 26 lipca 1944 r.

Kwatermistrz.

- Feliks Sawicki "Szczęsny", "Kosa".: ?? - ??

Kwatery Komendantów Okręgu:

Płk. Tadeusz Majewski "Szmigiel":

Płk Majewski dysponował lokalami w Równem, Kowlu, Łucku i Zdołbunowie. Były to lokale trzech typów: 1) dla kurierów, 2) na spotkania kuriera z dowódcą, 3) stałe mieszkanie dowódcy. W Równem jednym z lokali konspiracyjnych płk. Majewskiego było mieszkanie nauczycielki Janiny Dynakowskiej przy ul. 3 Maja nr 310 (w czasie okupacji sowieckiej ul. Stalina).

Płk. Kazimierz Bąbiński "Luboń".

Początkowo "Luboń" przebywał w Warszawie, skąd dowodził okręgiem. Pod koniec pierwszej dekady marca 1943 r., przeniósł się z Warszawy na Wołyń, ustalając kwaterę dowództwa Okręgu w Kowlu.

Oddział I (Organizacyjny):

Szef:
ppor. rez. Józef Guźniczak "Fiedia".: 1942 - ??

Oddział II (Wywiad, Kontrwywiad):

Szefowie:
por. Zabłocki "Julian".: ?? - wrzesień 1942 r. (aresztowany).
mjr Stanisław Piaszczyński "Bohun", "Włodzimierz Bogusz", "Pogrom".: ?? - ??

Zastępca:
kpt. Kazimierz Rzaniak "Garda".: ?? - ??

Oddział III (Operacyjny):

Szefowie:
kpt. Tadeusz Klimowski "Klon", "Ostoja".: lipiec 1943 - 15 stycznia 1944 r. (?)

W planach powstania powszechnego Okręgowi Wołyń przypisane zostało zadanie osłony tego powstania od strony wschodniej. Według założeń tego planu okręg miał podjąć działania dywersyjne i partyzanckie w terenie, które powinny zaowocować przerwaniem ruchu transportów kolejowych oraz kołowych i ograniczeniem w ten sposób dopływu wojsk niemieckich na obszar objęty powstaniem.

Dla poszczególnych inspektoratów zadania zostały przedstawione w kwietniu 1943 r., i później był jedynie uzupełniane:

Inspektorat Rejonowy Kowel.

W razie wybuchu powstania ogólnego inspektorat ten miał utworzyć dwa przyczółki, jeden w rejonie lasów ziemlickich, drugi w rejonie lasów smolarskich, oraz utrzymać łączność bazową i konspiracyjną z siłami Okręgu Lubelskiego AK.
Aby osiągnąć te cele, przed koncentracją sił zbrojnych okręgu, w zależności od sytuacji na froncie wschodnim, należało opanować, przypuszczalnie do czerwca 1944 r., kompleks lasów świnarzyńskich, konieczny dla poszerzenia bazy operacyjnej okręgu, a następnie po koncentracji sił - tereny lasów ziemlickich i smolarskich.

W wypadku konieczności wcześniejszego wycofania się sił konspiracji ze wschodnich powiatów Wołynia inspektorat kowelski miał być przygotowany do ich przyjęcia oraz zapewnienia warunków dla zorganizowania się do działań.
W okresie zbliżania się frontu wschodniego komendant okręgu miał przeprowadzić koncentrację sił w rozpoznanych uprzednio rejonach oraz przygotować je do otwartego wystąpienia przeciw wycofującym się oddziałom niemieckim.

Inspektorat Rejonowy Łuck.

W razie wybuchu powstania powszechnego inspektorat miał współdziałać z siłami zbrojnymi okręgu lubelskiego AK w opanowaniu przyczółka mostowego na Bugu w rejonie Uściługa oraz ubezpieczyć od południa działania bojowe inspektoratu kowelskiego.
W tym celu należało zapewnić stałą łączność z siłami Okręgu Lubelskiego AK oraz przeprowadzić ciągłe rozpoznanie sił i ruchów nieprzyjaciela w rejonie Uściługa. W wypadku opanowania przyczółka zadanie inspektoratu miało ograniczyć się do rozpoznania rejonu przedmościa oraz ubezpieczenia działań sił zbrojnych okręgu od południa.
Ponadto inspektorat miał być przygotowywany do przyjęcia i zapewnienia warunków zorganizowania się do działań bojowych tym siłom zbrojnym, które zmuszone byłyby do wcześniejszego wycofania się ze wschodnich terenów Wołynia.

W razie "Burzy", podczas zbliżania się sowietów, należało utrzymać jak najdłużej wschodnią część inspektoratu z Łuckiem włącznie, dla zapewnienia ochrony dużych skupisk ludności polskiej w ośrodkach samoobrony, a następnie przerzucić resztę sił do rejonu koncentracji w zachodniej części inspektoratu, gdzie miały walczyć z cofającymi się wojskami niemieckimi.

Zadania dla pozostałych inspektoratów polegały na utrzymaniu swoich terenów i obronie ludności polskiej przed Niemcami i oddziałami UPA. W wypadku działania przeważających sił nieprzyjaciela należało wycofać się do zachodniej części Wołynia, do ustalonych rejonów koncentracji.

Oddział V (Łączność Operacyjna):

Szefowie:
- Romuald Sylwowicz "Góral".: ?? - ?? (aresztowany).
por. cc. Kazimierz Fuhrman vel Marek Lachowicz "Bratek".: 15 października 1943 - ??

Łączność operacyjną uruchomiono w Okręgu dopiero pod koniec 1943 r. Wówczas to na Wołyń przybył por. Kazimierz Fuhrman "Bratek", który objął stanowisko oficera łączności operacyjnej w sztabie Okręgu.
W tym samym mniej więcej czasie na teren Wołynia przerzucono w częściach radiostację angielską o mocy 20 watów. Radiostacja ta zamontowana została w kolonii Gruszówka pod Kowlem i pozostawała w dyspozycji Komendanta Okręgu.
Kierownikiem radiostacji mianowano ppor. Stanisława Skibę "Strzałkę". Swoją pracę rozpoczęła ona dopiero na początku 1944 r.

Oddział VI (Biuro Informacji i Propagandy):

Szef:
- Zofia Sujkowska "Kora", "Humieniuk".: lato 1942 - luty 1944 r.

Komórka Informacyjna.

Komórka "N".

Utworzona w połowie 1942 r., jako jedna z pierwszych (obok Okręgu Białystok i Obszaru Lwów) zorganizowanych na Kresach. Pod koniec 1942 r., pracowało w niej 30 osób, a druki "N" dochodziły aż do Szepietówki, leżącej przed wojną w ZSRR.

Na Wołyniu prowadzeniem propagandy wśród ludności polskiej zajmowała się przede wszystkim Okręgowa Delegatura Rządu. Wydawała ona dwa pisma: "Ku zwycięstwu" i "Przez Walkę do Zwycięstwa", redagowane przez Tadeusza Reka.
Szefem drukarni, mieszczącej się kolejno w Różynie, Radowicach i Osiecku w powiecie kowelskim, był Władysław Brewczyński "Ryszard". W latach 1942 - 1943 drukowano tam pismo w języku ukraińskim "Szljach", kolportowane następnie wśród Ukraińców.

Ponad wszelką wątpliwość można stwierdzić, że zarówno prowadzenie propagandy, jak i kontakty z mniejszościami narodowymi, odbywały się bez udziału przedstawicieli BIP. A więc można wysnuć wniosek, że BIP Okręgu Wołyń AK był stosunkowo słaby, zwłaszcza w zestawieniu z aparatem propagandowym Okręgowej Delegatury Rządu.

Żołnierze BIP-u działali również w szeregach 27 Wołyńskiej Dywizji Piechoty.

Kierownictwo Łączności Konspiracyjnej:

Szef:
kpt. WSK Adelajda Połońska "Ada", "Bożena".: ?? - luty 1944 r.

Kierownictwo Łączności Kurierskiej:

Szef:
ppor. Józef Figórski "Kos", "Szymon".: ?? - ??

Zadanie zorganizowania sieci łączności konspiracyjnej zlecono, przybyłej z Warszawy Adelajdzie Połońskiej "Adzie", która podjęła w tym zakresie współpracę z ppor. Jerzym Figórskim "Kosem", "Szymonem" oraz z Marią Majewską "Polą".
Zorganizowano kwatery oraz punkty kontaktowe, dobierając łączniczki i łączników, głównie spośród kobiet i dziewcząt oraz starszych chłopców, a także spośród kolejarzy.

Sieć łączności konspiracyjnej oparto na tzw. skrzynkach przekaźnikowych. Poczynając od normalnych lokali u zaufanych rodzin, organizowano je w różnych miejscach: w sklepach, parkach, podwórkach, na cmentarzach w specjalnych schowkach, znanych tylko określonym łącznikom.
W samym Kowlu lokali kontaktowych było kilkanaście, a każdy z nich był przeznaczony do obsługi określonego inspektoratu rejonowego. Oddzielne lokale były przeznaczone dla kurierów z Komendy Głównej.

I tak punkt kontaktowy dla Inspektoratu Rejonowego Łuck mieścił przy ul. Brzeskiej w tartaku Stanisława Skiby, dla Inspektoratu Rejonowego Dubno przy ul. Kładnickiej u Spychaja, dla Samodzielnego Obwodu Sarny przy ul. Brzeskiej (u szwagra Stanisława Skiby).
Do podejmowania kurierów oraz innych osób z Komendy Głównej AK służyły lokale: przy ul. Listopadowej u Teobalda Szylinga, przy ul. Wilczej u Bronisławy Strzeleckiej, przy ul. Wspólnej u Anny Maslong.
Jednym z najczęściej używanych punktów kontaktowych i przekaźnikowych była plebania oraz kancelaria kościoła rzymskokatolickiego. Tutaj wszelkie kontakty organizowali księża zaprzysiężeni w konspiracji: ks. Antoni Piotrowski "Prawdzic" i ks. Antoni Dąbrowski "Rafał".

Każdy z łączników obsługiwał tylko jeden kierunek i tylko w tej miejscowości znał lokal kontaktowy i hasło. Rzadko były od tej zasady ustępstwa.
Łączność z Komendą Główną AK odbywała się przy pomocą specjalnych kurierów, którzy z Warszawy przywozili zaszyfrowaną pocztę, natomiast w drodze powrotnej zabierali, również zaszyfrowaną pocztę dla Komendy Głównej.
Niezależnie od działań kurierów KG AK, zorganizowano pomocniczą sieć łączności konspiracyjnej na trasach Kowel-Warszawa i Kowel-Chełm, obsługiwaną przez kolejarzy. Wśród kurierów-kolejarzy, jeżdżących z Warszawy do Kowla byli: Marek Gadomski "Roman", Jerzy Kukowski "Grzegorz", Aleksander Nowacki "Leszek", Tadeusz Bejt "Jan", Zbigniew Soja "Jarząbek".

Generalnie kolejarze położyli ogromne zasługi w działalności siatki łączności kurierskiej. Pełnili oni funkcje łączników na terenie całego Wołynia. Łączność na linii Kowel-Łuck utrzymywali: Stefan Olejarczyk "Stefan" oraz Wacław Kossut "Anubis"; na linii Kowel-Sarny: Henryk Dąbrowski "Ryś" oraz Solecki.
Do przewozu większych przesyłek korzystano z pomocy maszynisty kolejowego Białka, który w parowozie ukrywał przesyłki pod stertą węgla. Do zespołu łączników należał także Władysław Soja, dyspozytor drużyn konduktorskich w Kowlu, który dopasowywał marszruty konduktorów do potrzeb konspiracji. Dzięki takim "układom" większość łączników podróżowała "służbowo" w znaczeniu "pracy" na kolei, co chroniło w dużej mierze przed rewizjami ze strony Niemców.

Baza Okręgu Wołyń w Warszawie.

Kierownik:
- Antoni Chyliński "Kłos".

"Baza" była niezależną siecią łączności Komendanta Okręgu z Komendą Główną AK, utworzoną jeszcze przed wyjazdem "Lubonia" na Wołyń. Wykorzystywano ją przede wszystkim do załatwienia spraw nie cierpiących zwłoki.
Oprócz tego zadaniem "Bazy" była działalność na korzyść Okręgu w zakresie zaopatrzenia i przerzutu broni oraz sprzętu i osób na teren Wołynia.

Punkt przerzutowy "Bazy" mieścił się przy szosie radzymińskiej na Pradze-Zaciszu w majątku rolnym, kierownym przez członka AK.
Główny punkt kontaktowy dla Wołynia mieścił się w mieszkaniu Lucyny Palmer "Luty", przy ulicy Nowogrodzkiej 44. Pozostałe punkty mieściły się przy ul. Barbary w pobliżu kościoła oraz przy Alejach Jerozolimskich, w sąsiedztwie gmachu lecznicy "Omega", jak również w aptece przy ul. Mazowieckiej.
Jedną ze skrzynek kontaktowych prowadziła Jadwiga Pawłowska "Jadzia" w sklepie mleczarskim przy ul. Pankiewicza. Do łączniczek "Bazy" na terenie Warszawy należały: Zofia Studnicka "Justyna", Genowefa Pacholak "Genia", Anna Olszewska "Wiktoria", Helena Sochacka "Paluszek" oraz N.N. "Tosia" i Jacek Palmer "Jacek".

Związek Odwetu / Kedyw:

Szefowie:
ppor. Longin Dąbek-Dębicki "Bohun".: ?? - ??

Kierownictwo Obsługi Zrzutów:

Szef:
por. Zbigniew Ścibor-Rylski "Motyl".: ?? - ??

Komórka Legalizacyjna:

Szef:
pchor. Jan Leśniak "Marian".: ?? - ??

Komórka legalizacyjna w warunkach wołyńskich nabierała szczególnego znaczenia. Ze względu na ścisłą infiltrację terenu przez ukraińskie środowiska nacjonalistyczne, zagrożenie dekonspiracją było bardzo poważne. W związku z tym "legalizacja" musiała być najlepszego rodzaju.
Szefem legalizacji w Kowlu był Marian Leśniak "Marian", który w Warszawie przeszedł odpowiednie szkolenie i otrzymał niezbędną pomoc. Zdobywane wszelkiego rodzaju wzory dokumentów, blankiety i druki jego komórka odpowiednio wykorzystywała, wytwarzając dokumenty trudne do rozpoznania co do ich legalności, szczególnie przez policję ukraińską.

Oficer do zleceń specjalnych.

Zygmunt Kulczycki "Ząb", "Olgierd".: ?? - kwiecień 1943 r.


Struktura terytorialna i obsada personalna.



Mapa zaczerpnięta z zasobów "Wikimedia Commons". Autor: Lonio 17.


W strukturze organizacyjnej Związku Walki Zbrojnej, a następnie Armii Krajowej Okręg Wołyń oznaczony został następującymi kryptonimami:
W korespondencji z Komendą Główną ZWZ AK - w 1940 r. "Bazalt", od 1941 r. "Hreczka", od sierpnia 1943 r. "Konopie", od czerwca 1944 r. "Reduta". W korespondencji wewnętrznej - od 1942 r. "Proso", od 1943 r. "Pożoga".

Od 1943 r., Okręg Wołyń Armii Krajowej wszedł w fazę gwałtownego rozwoju. Stosownie do zadań przewidywanych w okresie powstania powszechnego, teren podzielono na cztery inspektoraty rejonowe, które łącznie liczyły 12 obwodów.

*****

Inspektorat Rejonowy Kowel "Kuźnia", "Gromada".

Inspektorzy:
por. Leon Kończakowski "Hektor".: sierpień 1941 - 1942 r. (?)
kpt./mjr Jan Szatowski "Kowal", "Zagończyk".: 7 marzec 1943 - luty 1944 r.

Zastępca:

por./kpt. Michał Fijałka "Wieśniak", "Sokół".

Kwatermistrz:
- Jakub Kończakowski.

Oficer organizacyjny:
por. Stanisław Kędzielawa "Kania".
kpt. Kazimierz Samotyja-Lenczewski "Strzemieńczyk".: wrzesień 1943 - ??

Oficer Kedywu:
por. cc. Walery Krokay "Murawa".

Oficer broni:
p.o. sierż. Stefan Lewczuk "Jeleń", "Granat".

Oficer łączności technicznej:
ppor. Zygmunt Janowski "Drut".

Oficer wywiadu:
- Franciszek Gremski.

Kierownik łączności konspiracyjnej:
- Halina Noskowska "Grażyna".

Służba zdrowia:
- dr. Władysław Zagórski "Osiemnastka".
- dr. Edward Krotkiewski "Sinks".
- dr. Cyma.

Siedziba inspektoratu: Kowel.
W związku z tym, że siedziba Inspektoratu znajdowała się w tym samym mieście co siedziba Komendy Okręgu, oba sztaby uzupełniały się wzajemnie, stąd też sztab inspektoratu był stosunkowo mało rozbudowany.

Obwody:

Obwód Kowel-Miasto "Klin".

Właściwe prace organizacyjne rozpoczęto w kwietniu i maju 1943 r. Ogółem stan liczebny Obwodu w szczytowym okresie rozwoju, wyniósł około 2 400 żołnierzy.

Komendanci:
por. Leon Kończakowski "Hektor".: czerwiec - sierpień 1941 r. (?)
kpt. Jan Gan "Turbacz", "Trojan".: styczeń - sierpień 1943 r.
por. Zbigniew Twardy "Trzask".: sierpień 1943 - ??

Odcinek Kowel-Śródmieście "Błyskawica".

Dowódca:
por. Mikołaj Bałysz "Zagłoba".

Odcinek Kowel II "Grom".

Dowódcy:
kpt. Józef Czyżewski "Karabin".: ?? - czerwiec 1943 r.
por. Walery Krokay "Siwy".

Odcinek Kowel-Górka "Zawierucha".

Dowódca:
ppor. Mścisław Sławomirski "Prawdzic".

Odcinek Zielona pod Kowlem.

Dowódca:
sierż. Józef Cienkusz "Liść".

Na terenie odcinka sformowano kompanię dyspozycyjną inspektora rejonowego, składającą się z plutonów utworzonych w placówkach: w Zielonej, Dąbrowie (dowódca: ppor. Jerzy Kurzydłowski "Jurek"), Lublińcu-Truskotach (dowódcy: Andrzej Pawelec "Bródka", następnie sierż. Kazimierz Pawlik "Kruk"), Radomlu (dowódca: ppor. Stanisław Mróz "Borsuk"), Zasmykach (dowódca: plut. Zygmunt Śladewski "Jagoda").

Odcinek Maniewicze.

Dowódca:
mjr N.N. "Pika".

Placówki:

Powórsk.
Komendant:
pchor. Tadeusz Korona "Groński".

Czartorysk.
Komendant:
ppor. Jerzy Neuman "Hińcza".

Polska Góra.

Kompania interwencyjna w Rużynie (odbiór zrzutów).
Dowódcy:
pchor. Tadeusz Korona "Groński".
por. Michał Fijałka "Sokół".: ?? - 10 listopada 1943 r.

Obwód Kowel-Teren.

Na terenie Obwodu zorganizowano dwa Odcinki liczące ogółem około 400 żołnierzy.

Komendanci:
por. Władysław Czermiński "Jastrząb".
ppor. Stanisław Mróz "Borsuk".: lipiec 1943 - ??

Odcinek Turzysk.

Dowódca:
- dr. med. Bohdan Skowron.

Placówki:

Turzysk.
Komendant:
- dr. med. Bohdan Skowron.

Janówka.
Komendant:
ppor. Tadeusz Paszkowski "Jawor".

Zasmyki.
Komendant:
plut. Zygmunt Śladewski "Jagoda".

Stanisławówka.
Komendant:
kpr. Władysław Żyłowicz "Kalina".

Radomle.
Komendant:
sierż. Stanisław Dunajewski "Brudny".

Lublatyń.
komendant:
plut. N.N. "Biały".

Radowicze.
Komendant:
ppor. Henryk Nadratowki "Wadowski, "Wilkoń", "Znicz".

Kupiczów.
Komendant:
ppor. Wilhelm Skomorowski "Wilczur".

Łuczyce.
Komendant:
ppor. Józef Jażdżewski "Rybitwa".

Odcinek Hołoby.

Dowódca:
sierż. Roman Gos "Grzmot".

Placówki:

Demitianówka.
Komendant:
kpr. Edmund Gawłowicz "Błysk".

Radoszyn.
Komendant:
kpr. Władysław Myk "Rak".

Kolonia Wielick.
Komendant:
- Stanisław Drop "Chocim".

Wieś Polska.
Komendant:
kpr. Antoni Jamrozy "Orzech"

Hołoby.
Hobut.
Byteń.
Mielnica (gmina).
Borzuchowice.

Obwód Luboml "Kowadło".

Komendant:
por. Kazimierz Filipowicz "Kord".: jesień 1942 - ??

Odcinek Luboml.

Dowódca:
ppor. Ryszard Markiewicz "Marek".

W mieście działały dwie drużyny łączności i wywiadu oraz dwa plutonu bojowe i sekcja sanitarna.

Odcinek Czmykos.

Odcinek obejmował swoim zasięgiem wsie położone na krańcach powiatu graniczące z powiatem włodzimierskim.

Placówki:

Czmykos.
Ziemlica.
Zamłynie.
Rakowiec.
Binduga.

Odcinek Ostrówki.

Placówki:

Ostrówki.
Komendanci:
- Jan Lissoń "Cień".
- Józef Jeż.

Wola Ostrowiecka.
Komendant:
- Kozłowski.

Odcinek Jagodzin.

Odcinek swoim zasięgiem obejmował środkowo-zachodni rejon powiatu, o największym w Obwodzie skupisku ludności polskiej. Był to największy rejon oraz główna baza rekrutacyjna i główna baza konspiracyjna Obwodu. W Jagodzinie mieszkał i pracował komendant obwodowy por. "Kord". Stan liczebny odcinka to około 300 żołnierzy.

Placówki.

Jagodzin.
Komendant:
- Jan Stocki "Stopka".

Kupracze-Sawosze.
Komendant:
- Stefan Matyszczuk "Rybak".

Terebejki.
Komendant:
- Michał Pradun "Kryza".

Rymacze.
Komendant:
- Michał Struś "Pocisk".

Obwód Kamień Koszyrski "Koło".
15 czerwca 1943 r., został przekazany z Okręgu Polesie AK. Nie rozwinął się organizacyjnie.

*****

Inspektorat Rejonowy Łuck "Łuna", "Osnowa".

Inspektor:

kpt. Leopold Świkła "Adam".: 20 grudnia 1942 - 29 marca 1944 r.

Zastępca:

por. Jerzy Aleksandrowicz "Czyżyk", "Gołąb".

Oficer organizacyjny:
por. Zygmunt Kulczycki "Ząb", "Olgierd".: ?? - 10 listopada 1943 r.

Oficer personalny:
kom. ppor. Karol Kopiec.

por. Wacław Kopisto "Kra".

Szef wywiadu:
sierż. Wacław Kosidło "Andrzej".

Szef łączności operacyjnej:
ppor. Wiktor Popławski "Nasturcja".
por. Zbigniew Rakowski "Start".

Szef łączności konspiracyjnej:
- Maria Ludowicz-Gładkowska "Zoja".
- Barbara Kulczycka "Grażyna".

Szef legalizacji:
por. Józef Wójcik "Zgrzyt", "Iwan".

Szef zaopatrzenia:
Władysław Anuszkiewicz "Samson".

Szef kancelarii:
- Anna Siemienowska "Wiktoria".

Obwody:

Obwód Łuck AK "Łan".

Komendant:
por. Józef Wójcik "Zgrzyt", "Iwan".: listopad 1942 - ??

Zastępca komendanta:
ppor. Antoni Orzechowski "Stepan".

Adiutant:
sierż. Józef Wojnarowicz "Fedor".

Oficer informacyjny:
kpt. Stanisław Nanowski "Neon".

Oficer gospodarczy:
por. Mikołaj Kossowski "Radwan".

Oficer broni:
kpr. pchor. Jan Zienkiewicz "Maczjaweli".

Szef wywiadu:
plut. Mieczysław Szczepański "Flacha".

Służba sanitarna:
- dr. Kowalski, dr. Tomalewicz, dr. Machniewski, Maria Reinhardt "Wiktor", Wacława Mirota "Dyzio".

Odcinek Łuck-Północ "Aret".

Dowódca:
ppor. N.N. "Rawicz".

Zastępca:
sierż. N.N. "Grisza".: ?? - listopad 1943 r.

Pododcinki:

"Brek".
"Blok".
"Bór".

Odcinek obejmował północną część Łucka z dawną ul. Piłsudskiego, stacją kolejową, koszarami i lotniskiem. Stan liczebny: około 140 żołnierzy.

Odcinek Łuck-Śródmieście "Atol".

Dowódca:
ppor. Mikołaj Wuro.
Zastępca:
ppor. N.N. "Magabunda".

Pododcinki:

"Boruta".
"Barks".
"Bryg".

Obejmował swym zasięgiem śródmieście Łucka oraz przedmieście Wólka. Stan liczebny: około 60 żołnierzy.

Odcinek Łuck-Krasne "Argus".

Dowódca:
Ludwik Szaroń "Kosa".
Zastępca:
sierż. N.N. "Dąbek".

Pododcinki:

"Burza".
"Bryła".
"Bomba".
"Baba".

Obejmował swym zasięgiem lewobrzeżną część Łucka. Stan liczebny: około 200 żołnierzy.

Odcinek Torczyn "Alians".

Dowódca:
sierż. Witold Goleniewicz "Smoleński".

Zastępca:
- N.N. "Olsza"

Pododcinki:

"Bary".
"Bąki".

Obejmował swym zasięgiem tereny na zachód od miasta. Stan liczebny: 65 żołnierzy. Oprócz tego 136 żołnierzy samoobrony w Antonówce pod dowództwem plut. Michała Matocha "Jędrka".

Odcinek Nieświcz "Arsen".

Dowódca:
- Jan Drewniak "Huragan".

Zastępca:
- N.N. "Kunigas".

Pododcinki:

"Bruzda".
"Brona".
"Barbara".

Stan liczebny: około 50 żołnierzy.

Obwód Kiwerce AK "Łąka".

Komendant:
por. Kazimierz Odrowąż-Pieniążek "Szpada", "Wasyl".

Zastępca:
- Tadeusz Rykowski "Siekacz".

Adiutant:
- Józef Niwiński "Sybir".

Oficer organizacyjny:
- N.N. "Gaj".

Oficer broni i wyszkolenia:
ppor. Wąsowicz "Bończa", "Fulgenty".

Oficer gospodarczy:
- Jan Nigurski "Geodeta".

Szef łączności konspiracyjnej:
- Helena Rykowska "Kropka".
- Lucyna Stępkowska "Lena".

Służba sanitarna:
- dr. N.N. "Rena", Halina Żytyńska "Ewa", N.N. "Bożena".

Obwód Kiwerce został utworzony na terenie powiatu łuckiego. Był to jedyny przypadek na Wołyniu, kiedy na terenie jednego powiatu zorganizowano dwa obwody AK. Obwód "Łąka" objął swoim zasięgiem obszary położone na północ od linii kolejowej Równe-Kowel, wzdłuż tej trasy oraz wzdłuż szosy Kowel-Łuck.

Odcinek Kiwerce "Polana".

Dowódca:
pchor. Kazimierz Zalewski "Żak".

Zastępca:
pchor. N.N. "Staf".

Swoim zasięgiem odcinek obejmował osadę Kiwerce, wraz z przyległymi koloniami, wieś Julianę oraz stację kolejową.

Odcinek Przebraże "Garnizon-Las" (samoobrona).

Dowódca:
ppor. Henryk Cybulski "Harry".

Zastępca:
- Franciszek Żytkiewicz.

Komendant cywilny:
- Ludwik Malinowski "Lew".

Swoim zasięgiem odcinek objął wsie: Przebraże, Rafałówka, Hermanówka, Dobre oraz kolonie Komarówkę i Józefin.

Odcinek Armatniów "Zboże".

Dowódca:
por. Mieczysław Targowski "Mykita".
pot. Rajmund Siedlecki "Ornak".

Zastępca:
sierż. Józef Hostyczko "Dzik".

Odcinek swoim zasięgiem objął wsie: Poddębice, Armatniów, Johanów, Chorłupy oraz kolonie Wiśniowską i Stanisławówka.

Odcinek Cumań-Ołyka "Zamczysko".

Dowódca:
por.>Stanisław Bogdański "Mikado".

Zastępca:
pchor. N.N. "Żbik".

Swoim zasięgiem odcinek objął wsie: Cumań, Pieńki, Pendyki, Kodyszcze, stację kolejową Ołyka, miasteczko Ołyka oraz kolonię Ferma.

Odcinek Rożyszcze "Koło".

Dowódca:
pchor. Jan Garczyński "Lama", "Gryf".

Odcinek swoim zasięgiem objął wsie: Rożyszcze, Kopaczówka, Bejnarówka, Krzemieniec, Francuzy, Słobodarka, Zapust, Retnówka i Sitarówka.

Odcinek Perespa "Stochód".

Dowódca:
- Hieronim Nowakowski "Lech".

Zastępca:
- Zdzisław Dyja "Zych".

Swoim zasięgiem odcinek objął osadę Perespa, stację kolejową i okoliczne wioski.

Obwód Horochów AK "Łom".

Komendant:
ppor. Jan Jędrachowicz "Wojtek", "Wincenty Eckes".

Zastępca:
- Tadeusz Simbierowicz "Tadzio".

Oficer broni:
- N.N. "Jerzy".

Oficer informacyjny:
- Eugeniusz Korpak.

Odcinek Horochów (południowy).

Dowódca:
ppor. Jan Jędrachowicz "Wojtek", "Wincenty Eckes".

Placówki:

Horochów.
Komendant:
ppor. Jan Jędrachowicz "Wojtek", "Wincenty Eckes".

Wojnica.
Komendant:
- Stanisław Wdowiak "Orzeł".

Łokacze.
Komendant:
por. Dziewanowski.

Beresteczko.
Komendant:
- N.N.

Borzyce.
Komendant:
- N.N.

Odcinek Kisielin "Rosomak" (północny).

Dowódca:
ppor. Gałkowski "Wiatr".

Zastępca:
pchor. Włodzimierz Dębski "Jarema".

Placówki:

Woronczyn.
Komendant:
kpr. Stanisław Zdzimira.

Warszawka-Semerenki.
Komendant:
kpr. Jan Suchodolski "Kogut".

Kisielin.
Komendant:
plut. Bogdan Mazecki "Kapszuk".

Rudnia.
Komendant:
kpr. Władysław Kraszewski.

Jachimówka.
Komendant:
kpr. Stanisław Kraszewski.

Aleksandrówka.
Komendant:
- Flis.

Mańków.
Komendant:
- Kazimierz Orłowski.

Serniki.
Komendant:
- Sokołowski.

Zaturce.
Komendant:
- Mieczysław Peretiakiewicz.

Adamówka-Rogoźno.
Komendant:
- Tadeusz Świąder.

Obwód Włodzimierz Wołyński AK "Ława".

Komendanci:
- Wiktor Smoleński "Neron".
por. Sylwester Borkowski "Bogoria", "Biały".

Zastępca:
ppor. Jan Koziński "Kierdej", "Kosa".

Adiutant:
- Władysław Siemaszko "Wir".

Szef organizacyjny:
ppor. Jan Koziński "Kierdej", "Kosa".

Oficer do zleceń specjalnych:
ppor. Jan Kubalski "Grot".

Oficer wywiadu:
- Władysław Siemaszko "Wir".

Oficer broni:
sierż. Antoni Koter "Zenit".

Oficer łączności bojowej:
sierż. Antoni Wacławski "Kaus", "Kam".

Szef łączności konspiracyjnej:
- Janina Siemaszkowa "Kropka".

Komórka likwidacji:
Dowódca:
st. sierż. Leszek Niklewicz "Roberto".

Służba sanitarna:
Szef:
- dr. Ignacy Jakira "Butrym".

W okresie największego rozkwitu organizacyjnego, czyli w połowie 1943 r., obwód włodzimierski, w czterech odcinkach mających w sumie kilkanaście placówek, liczył około 900 żołnierzy.

Odcinek Włodzimierz Wołyński-Miasto.

Pododcinek 1.
Komendant:
ppor. Jeremi Witkowski "Sokół II".

Pododcinek 2.
Komendant:
por. Michał Kasprowicz "Baj".

Odcinek "Wschód".

Dowódca:
- Jan Kosikowski "Sawa".

Obejmował północno-wschodnie tereny powiatu z miejscowościami Turia, Dominopol, Swojczów, Helenówka Gnojeńska.

Odcinek "Południe".

Dowódca:
- Roman Bajołek.

Obejmował wsie i osady polskie na południe od Wołynia Wołyńskiego.

Odcinek "Północ".

Dowódca:
sierż. Jan Wyszomirski "Mirek".

Pododcinek 1.
Komendanci:
plut. Jan Muszyński "Bystry".
- Ryszard Kasprowicz "Lwie Serce".

Osady: Spaszczyna, Radowicze, Bielin, Aleksandrówka, Sewerynówka, Smolarze, Marianówka Bielińska oraz kolonia Worczyn.

Pododcinek 2.
Komendant:
plut. Franciszek Dłużewski.

Osady: Wodzinów, Wodzinek, Klin, Edwardpole, Karczunek, Anusin, Zasławek, kolonia Przydatki.

Pododcinek 3.
Komendanci:
- Edward Wcisło.
- Jan Kotwica.

Osady: Antonówka-Borek, Stefanówka, Andresówka, Kalinówka, Stasin, Grabina, Helenówka Werbska, Marcelówka.
Odcinek typowany był jako jedna z baz realizacji planów operacyjnych Okręgu.

Oprócz placówek w poszczególnych pododcinkach, w odwodzie włodzimierskim istniały również placówki samodzielne, mające bezpośrednią łączność z komendą obwodu. Były to placówki: kolonia Orlechówka, kolonia Stanisławówka oraz Soroczyn.

*****

Inspektorat Rejonowy Równe "Browar".

Inspektorzy:

kpt. Tadeusz Klimowski "Klon", "Ostoja".: luty - lipiec 1943 r.
por. Stanisław Możejko "Sędzimir".: lipiec/sierpień (?) 1943 - 25 styczeń 1944 r.
ppor. Stanisław Walento "Polus".: luty - 8 maja 1944 r.

Zastępcy:

por. Stanisław Możejko "Sędzimir". wiosna - lipiec/sierpień (?) 1943 r.
ppor. Stanisław Walento "Polus".: grudzień 1943 - luty 1944 r.

Oficer organizacyjny:
ppor. Kazimierz Bessendowski "Sowa", "Halin".: ?? - ??

Oficer operacyjny:
por. Piotr Bogacki "Francuz", "Janusz".

Szef Dywersji:
por. Piotr Bogacki "Francuz", "Janusz".

Szefowie wywiadu i informacji:
por. Bolesław Nawrocki "Rybak".
- Józef Żebrowski "Karlik".

Szef łączności konspiracyjnej:
ppor. Władysław Laszczyk "Telegraf".

Kwatermistrz:
- inż. Antoni Wróblewski "Mecenas", "Sęp".
- Józef Żebrowski "Karlik".

Szef służby sanitarnej:
por. dr. Edward Tomaszewicz "Wilczur", "Tomasz".

Obwody:

Obwód Równe AK "Błysk".

Dowódcy:
ppor. Jan Kropaczew "Grom", "Grzmot" (aresztowany).
st. sierż. Kazimierz Gron "Mat".

Zastępca:
st. sierż. Kazimierz Gron "Mat".

Zastępca (teren):
ppor. Franciszek Rybak "Żyła".

Zastępca (teren):
ppor. Władysław Dziuba "Śruba".

Oficer organizacyjny:
st. sierż. Kazimierz Gron "Mat".

Odcinek Równe-Miasto.

Obwód Zdołbunów AK "Brzeg".

Dowódcy:
sierż. Piotr Czepirski "Skraj".: ?? - styczeń 1943 r.

- Wincenty Romanowski "Wrzos", "Makitra".: luty 1943 - ??

ppor. Ryszard Zbigniew Kowalski "Benga".: lipiec 1943 - ??
ppor. Stanisław Walento "Polus".: sierpień - grudzień 1943 r.
ppor. Wiktor Niepomnik "Pożoga".

Oficer organizacyjny:
ppor. Stanisław Walento "Polus".: czerwiec - sierpień 1943 r.

Oficer wywiadu:
- Władysław Pawłowski.

Oficer broni i zaopatrzenia:
ppor. Jan Sawicki "Sawa".

Szef łączności konspiracyjnej:
- Rozalia Kochańska "Jadwiga".

Służba zdrowia:
- dr. Mieczysław Rosyk "Bartek", Helena Różańska "Jagoda", "Perełka".

Strukturami organizacyjnymi zostało objęte miasto oraz teren całego powiatu. W terenie zorganizowano 13 plutonów, w których pod broń powołano około 300 żołnierzy.

Odcinek Zdołbunów.

Dowódca:
ppor. Stanisław Walento "Polus".: ?? - ??

Odcinek Witoldówka.

Dowódca:
ppor. Stefan Tuhy "Sęp".

Ośrodek samoobrony liczący 70-ciu dobrze uzbrojonych ludzi. W ośrodku schroniła się ludność polska z Witoldówki i okolicznych osad, łącznie około 500 osób.

Odcinek Mizocze.

Dowódca:
- N.N. "Świerk".

Zbrojna załoga liczyła 30 uzbrojonych ludzi. Chroniła ona grupę Polaków, złożoną z około 300 osób.

Odcinek Ostróg.

Dowódca:
por. Marian Orliński "Jerzy".

Zastępca:

st. wachm. Wacław Nowakowski.

Ośrodek samoobrony, który zorganizował około 200 ludzi pod bronią, sformowanych 6 plutonach. Miasteczko liczące 15 000 mieszkańców dało schronienie około 7 000 uchodźców z okolicznych wsi i osad.

Obwód Kostopol AK "Bór".

Dowódcy:
ppor. inż. Władysław Grabowski "Dąb" (?).
- Cyryl Grabowski "Willy".: luty (?) - 16 sierpnia 1943 r. (aresztowany).

W terenie zorganizowano odcinki, z których co do jednego zorganizowano ośrodki samoobrony.

Odcinek Kostopol.

Dowódca:
- Tadeusz Strzelecki (?).

W mieście zorganizowano oddział konspiracyjny, którego dowódcą był najprawdopodobniej Tadeusz Strzelecki.

Odcinek Derażne.

W miasteczku Derażne zorganizowano oddział konspiracyjny. Brak bliższych danych.

Odcinek Janowa Dolina.

W Janowej Dolinie udało się zorganizować oddział konspiracyjny. Brak bliższych danych.

Odcinek Małyńsk.

W Małyńsku zorganizowano oddział konspiracyjny AK, który przerodził się w dobrze działający ośrodek samoobrony. Brak bliższych danych.

Odcinek Bereżne.

Dowódca:
- Zdzisław Skulski

Na terenie odcinka sformowano oddział konspiracyjny AK. Brak danych.

Odcinek Huta Stepańska.

Komendant:
Józef Sawicki.

Zastępca:
Władysław Kurowski.

Ośrodek samoobrony. Do systemu obronnego Huty Stepańskiej należały punkty oporu w Siedliskach (dowódca Antoni Wiatr "Tygrys"), Wyrkach (dowódca Piotrowski "Pietrołaj")oraz Wilcze (dowódca: ppor. Alojzy Krupa "Kajak"). Oprócz tego utworzono patrole w Mielnikowej, Orzgowie, Tchorach, Grabinie, Romankowie i Temnech.

*****

Inspektorat Rejonowy Dubno "Dąbrowa".

Inspektorzy:

kpt. Jan Józefczak "Dziadek Leśny", "Hruby".: styczeń - sierpień 1943 r.
p.o. por. Witold Bronowski "Kobro".: sierpień (?) 1943 - grudzień 1943 (?)/styczeń 1944 r. (?)
p.o. kpt. Jan Gan "Turbacz", "Trojan".: grudzień 1943 (?) - styczeń 1944 r. (?)

Obwody:

Obwód Dubno AK "Dźwig".

Dowódcy:
ppor./por. Witold Bronowski "Kobro".: styczeń - sierpień (?) 1943 r.
por. Józef Malinowski "Ćwik" (okresowo).

Oficer organizacyjny:
- Józef Głąb "Szum".

Oficer broni:
- Stanisław Wawrzyniak.

Odcinek Dubno.

Zorganizowane placówki: Wygnanka, Iwanie, Górniki, Radziwiłłów, Młynów, Pańska Dolina.

Obwód Krzemieniec AK "Dzwon".

Dowódca:
- inż. Jan Skowronek.

Odcinek Krzemieniec.

Odcinek Białozórka.

Dowódca:
ppor. Wacław Puzichowski "Gołąb".

Samodzielny Obwód Sarny AK "Staw"

Komendant:
- inż. Władysław Rydzewski "Kobus".: ?? - ??

Taktycznie podległy inspektoratowi AK Kowel. Do dziś nie udało się odtworzyć składu osobowego oraz organizacji terenu. Wiadomo jedynie, że jednym z odcinków było miasteczko Rokitno. Odcinkowi temu nadano kryptonim "Rostów", a jego dowódcą był Jerzy Dytkowski "Jeremicz". Kolejnym odcinkiem Obwodu Sarny był Klesów

Liczebność i uzbrojenie.


Meldunek organizacyjny nr 37 z 21 listopada 1940 r. Za ostatnie półrocze.:

Notatka:

"Komendant Okręgu - stanowisko vacat. Na wiosnę został wysłany przeze mnie [gen. Roweckiego] płk. Szmigiel [płk Tadeusz Majewski] d-ca piech. dyw. Zawiązał on tam organizację i opanował szereg powiatów, lecz w lipcu został aresztowany w Równem.
Wywołało to zupełne rozbicie organizacji i wielkie wsypy na terenie Wołynia, Polesia a nawet Lwowa. Według relacji Bolesława
[por. Antoni Iglewski] adiutanta Szmigla, który przybył do nas w końcu września, aresztowano w związku z tą wsypą około 2 000 osób.
Bolesław otrzymał ode mnie instrukcję i wrócił na Wołyń celem podtrzymania organizacji. Według niego organizacja jest tam możliwa i jest dostateczna ilość ludzi ofiarnych, aby ją na terenie Wołynia poprowadzić. Przeszkodą jest nasycenie terenu prowokatorami".


Meldunek organizacyjny nr 63 z dnia 1 kwietnia 1941 r. Za ostatnie półrocze.:

Notatka:

"Wołyń - komendant vacat. Sytuacja na Wołyniu nie uległa zmianie. Nie ma stamtąd żadnej dokładnej wiadomości."

Meldunek organizacyjny nr 118 (z dnia 16 maja 1941 r.) za okres 1 IX 1941 do 1 III 1942.

O. de B.:
Nie podany.

Uzbrojenie:
Nie podane.

Notatka:

"W lutym 1942 r., wyruszyła ekipa sześciu oficerów, pod dowództwem Aspika [mjr Bruno Rolke], na zorganizowanie Okręgu."

Meldunek organizacyjny Nr 170 (z dnia 1 września 1942 r.) za okres 1 III do 31 VIII 1942.

O. de B.:
3 Inspektoraty, 11 obwodów, brak zorganizowanych plutonów. Oficerów: 5 w sztabach, 16 w linii. Podchorążych: 1 w sztabie, 5 w linii. Podoficerów: 5 w sztabach, 35 w linii.

Uzbrojenie:
Nie podane.

Meldunek organizacyjny Nr 190 (z dnia 1 marca 1943 r.) za okres 1 IX do 1 III 1943.

O. de B.:
Oficerów: 20 w sztabie. Dane niekompletne.

Uzbrojenie:
Brak danych.

Meldunek organizacyjny Nr 220 (z dnia 31 sierpnia 1943 r.) za okres 1 III do 31 VIII 1943.

O. de B.:
5 Inspektoratów, 12 Obwodów, 70 plutonów pełnych, 52 plutony szkieletowe. Oficerowie: 51 w sztabach, 40 w linii. Podchorążowie: 21 w sztabach, 44 w linii. Podoficerów: 93 w sztabach, 794 w linii.

Uzbrojenie:
ckm.: 3/amunicja: 6 000, rkm.: 35/amunicja: 2 625, karabiny: 1 114/amunicja: 59 470, pistolety: 712/amunicja: 21 477, pistolety maszynowe: 8/amunicja: 1 752, granaty r./ zapalniki: 1 494./1 356.

Notatka:

"Stan organizacyjny.
Przerzucona przy końcu ub. okresu sprawozdawczego na teren Okręgu wołyńskiego ekipa sztabu, w pierwszej fazie swej pracy miała b. duże trudności zalegalizowania się i ustalenia alibi w terenie. Wyjątkowa sytuacja, jaka wkrótce wynikła na terenie Okręgu w postaci rewolty ukraińskiej, wysunęła na pierwszy plan (jako narodowe zagadnienie) kwestie samoobrony.

Kmdt Okręgu bez zmian - ob. Luboń, płk. piech., szef sztabu ob. Tol, zmarł, na razie vacat. Sztab Okręgu niekompletny. Brak szefów wydziału III, IV, Kedywu, ref. sap.
W myśl zadań przewidzianych dla Okręgu na okres powstania, teren Okręgu wołyńskiego podzielony został w zasadzie na 4 Insp. rej. - 11 Obwodów, z których Insp. rej. Kowel z Obwodami Kowel, Luboml, Kamień Koszyrski oraz Obwód Włodzimierz Wołyński z Inspektoratu Rejonowego Łuck otrzymały schemat organizacyjny na wzór bazy, a pozostałe z Inspektoratu Rejonowego Łuck Obwody Łuck, Horochów; Inspektorat Rejonowy Równe z Obwodami Równe, Kostopol, Inspektorat Rejonowy Dubno z Obwodami Dubno, Krzemieniec, oraz samodzielny Obwód Sarny stanowią rejony i ośrodki dywersji.

Kmdt Okręgu sprecyzował dla wszystkich rejonów i ośrodków dywersyjnych działania na okres walki powstańczej. Inspektorzy rejonowi przystąpili do przygotowania i szkolenia swych oddziałów dla wykonywania przewidzianych zadań. Sieć wywiadu i łączności działają sprawnie. Organizacja placówek zrzutów na ukończeniu. BIP Okręgu, posiadający swe agendy od dawna już w terenie działa."


Meldunek organizacyjny Nr 240 ( z dnia 1 marca 1944 r.) za okres 1 IX 1943 do 29 II 1944.

O. de B.:
4 Inspektoraty, 12 Obwodów. Łącznie około 4 000 żołnierzy.

Uzbrojenie:
Brak danych.

Notatka (fragment):

"Okręg Wołyń. 18 II. 44 (?) komendę objął ob. Oliwa [mjr Jan Wojciech Kiwerski] mjr dypl. sap. Ob. Lubonia przeniosłem do KG ze względu na trwały jego konflikt z Delegatem Rządu i jego organami w terenie.

[...] Skupiska samoobrony, jako umiejscowione, nie mogły stanowić pełnodyspozycyjnego elementu w ręku Komendy Okręgu, a podatne były do łatwego przenikania przez Niemców, Sowietów czy nawet Ukraińców i tym samym narażone były na względnie łatwą likwidację. Przeciwdziałać temu mogły tylko luźne oddziały partyzanckie względnie dobrze uzbrojone, stanowiące siłę dyspozycyjną Komendy Okręgu.
Obok wsparcia samoobrony, dążeniem Kmta Okręgu było oczyszczenie z UPA pewnych terenów leśnych i uzyskanie w ten sposób podstawy operacyjnej w rejonie Obwodu Kiwerce, Inspektoratu Kowel, Obwodu Włodzimierz. Ogólny stan oddziałów partyzanckich, utworzonych w rejonie poszczególnych Inspektoratów rejonowych, wyniósł w pierwszej fazie ok. 1 000 ludzi jako tako uzbrojonych.

Ogólny stan oddziałów konspiracyjnych w większych ośrodkach miejskich wynosił ok. 3 000 - 4 000 ludzi, częściowo zaangażowanych w samoobronie, a prawie zupełnie nieuzbrojonych. Obok braku uzbrojenia, dużą przeszkodą w tworzeniu oddziałów konspiracyjnych i oddziałów partyzanckich był brak kadry dowódczej, którą ze względu na ograniczone możliwości - w niewielkim tylko stopniu mogłem zasilić z KG.

[...] Wobec prowadzonych od połowy listopada 1943 walk na terenie Okręgu, zasilanie oddziałów w broń i amunicję staje się zagadnieniem podstawowym. Czynione zakupy na miejscu i zdobyta w walce nie rozwiązuje sytuacji, a z zapasów KG przydzielić mogę tylko drobne ilości.
Jedynym ratunkiem w tej sytuacji mogły być tylko zrzuty, to też w przewidywaniu masowych zrzutów, placówki odbiorcze były gotowe i czuwały na przyjęcie lotów. Niezrealizowanie przez Centralę zapowiedzianych zrzutów dla KG wytworzyło w oddziałach walczących stan depresji spotęgowanych jeszcze faktami masowych zrzutów sowieckich dla ich oddziałów partyzanckich i wydatnym dozbrajaniem UPA przez Niemców."




Koniec części pierwszej.




następna strona.

powrót do strony głównej.


copyright 2007, Radosław "Butryk" Butryński
Design by Scypion