3.5. Wydział V – obozowa służba zdrowia SS. Naczelny lekarz obozowy SS

Kolejną podstawową komórką administracji obozowej, był wydział V – obozowa służba zdrowia SS. Pod względem struktury wewnętrznej jak i stawianych przed nim zadań nie różnił się on organizacyjnie od takich samych wydziałów w innych obozach koncentracyjnych podporządkowanych IKL. Składał się z trzech podstawowych pionów: medycznego, którego zadaniem było m.in. leczenie chorych członków obozowej załogi SS, prowadzenie selekcji więźniów w szpitalach obozowych i wybieranie do komór gazowych osób nierokujących na powrót do zdrowia i efektywnej pracy, selekcjonowanie transportów przysyłanych na Majdanek przez RSHA w ramach tzw. „ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej”, a ponadto udział w akcji mordowania więźniów w komorach gazowych, uczestnictwo w egzekucjach i wykonywaniu niektórych kar, oraz zapobieganie wybuchom epidemii; stomatologicznego, do którego obo-wiązków należało m.in. zapewnienie opieki dentystycznej esesmanom i innym członkom załogi obozowej, a także rejestrowanie cennych stopów dentystycz-nych posiadanych przez więźniarki i więźniów, po ich śmierci usuwanych, przetapianych i przekazywanych do Banku Rzeszy, oraz obozowej apteki SS, w której magazynach – oprócz lekarstw – przechowywano cyklon B, wykorzystywany w komorach gazowych ⁽⁸²⁾.
Na czele obozowej służby zdrowia SS w KGL/KL Lublin/Majdanek stał oficer SS noszący tytuł naczelnego lekarza obozowego SS (1. SS-Lagerarzt) ⁽⁸³⁾. Podlegał on służbowo bezpośrednio komendantowi jako zwierzchnikowi obozu, natomiast w sprawach merytorycznych (przed podjęciem ważnych decyzji) konsultować się musiał – od marca 1942 roku – z Urzędem D III – Sprawy sanitarne i obozowa higiena (Amt D III – Sanitätswesen und Lagerhygiene) w SS-WVHA. Podwładnymi jego byli z kolei wszyscy esesmani, zatrudnieni w kierowanej przez niego komórce organizacyjnej, a więc lekarze oddziałów SS (SS-Truppenärzte), lekarze obozowi SS (SS-Lagerärzte), lekarze dentyści SS (SS-Zahnärzte), kierownik apteki obozowej (Leiter der Apotheke) oraz personel pomocniczy: sanitariusze SS (Sanitätsdienstgrade, SDG), technicy dentystyczni SS (Zahntechniker) i esesmani zatrudnieni w aptece. Zwierzchnik obozowej służby zdrowia SS miał ponadto do dyspozycji własną kancelarię (Büro des 1. SS-Lagerarztes), prowadzącą całą dokumentację wydziału V, która wystawiała m.in. akty zgonu więźniów (podając w nich z reguły fikcyjne przyczyny ich śmierci), na podstawie których obozowy urząd stanu cywilnego, po uzyskaniu potwierdzenia skremowania ich zwłok w krematorium, wystawiał dokumenty przekazywane następnie kościelnym i cywilnym organom władz administracyjnych, właściwych dla wcześniejszego zamieszkania ofiar.

W latach 1941 – 1944 stanowiska zwierzchników wydziału V – obozowej służby zdrowia SS piastowali:
- SS-Sturmbannführer dr Max Popiersch, naczelny lekarz SS od 1 października 1941 do 21 kwietnia 1942 roku, przeniesiony tu z KL Auschwitz ⁽⁸⁴⁾,
- SS-Untersturmführer dr Alfred Albrecht Josef Trzebinski, naczelny lekarz SS w obozie na Majdanku między 21 kwietnia 1942 a 10 sierpnia 1942 roku,
   wcześniej w KL Auschwitz, a następnie lekarz garnizonowy SS w KL Neuengamme ⁽⁸⁵⁾,
- SS-Obersturmführer dr Franz Hermann Johann Maria Freiherr von Bodmann, 1. Lagerarzt obozu w Lublinie od 16 sierpnia 1942 do 10 kwietnia 1943 roku,
   uprzednio w KL Auschwitz, a następnie w KL Natzweiler ⁽⁸⁶⁾,
- SS-Hauptsturmführer dr Max Blancke, kierownik obozowej służby zdrowia SS w okresie od 10 kwietnia 1943 do 20 stycznia 1944 roku, przybyły tu z
   KL Natzweiler, później w KL Plaszow ⁽⁸⁷⁾,
- SS-Obersturmführer dr Heinrich Rindfleisch, naczelny lekarz obozowy SS między 20 stycznia 1944 a 21 lipca 1944 roku, uprzednio w FKL Ravensbrück,
   a następnie naczelny lekarz SS w KL Plaszow ⁽⁸⁸⁾.

Wszyscy naczelni lekarze SS w KGL/KL Lublin Majdanek przenoszeni byli tu z takich samych komórek organizacyjnych w innych obozach koncentracyjnych i posiadali niezbędne doświadczenie w zakresie funkcjonowania i roli, jaką w nich odgrywały wydziały V – obozowe służby zdrowia SS. 4 z nich było członkami NSDAP, a wszyscy wstąpili do Allgemeine-SS w latach 1931-1934 ⁽⁸⁹⁾.
Jak już wyżej powiedziano, do zadań opieki zdrowotnej oddelegowano lekarzy oddziałów SS (SS-Truppenärzte), natomiast nadzorem i monitorowaniem sytuacji zdrowotnej w obozie zajmowali się lekarze SS (SS-Lagerärzte). W praktyce jednak, z uwagi na niedobory w obsadzie etatowej wśród wykwalifikowanej i wykształconej kadry medycznej w KGL/KL Lublin/Majdanek stano-wiska te były z sobą łączone.

Analiza dokumentów archiwalnych pozwoliła stwierdzić, iż w latach 1941-1944 lekarzami obozowymi i oddziałów SS w obozie na Majdanku byli m.in.:
- SS-Obersturmführer dr Herbert Graeff, lekarz obozowy SS w obozie na Majdanku w 1942 roku, przybyły tu z KL Natzweiler i jeszcze w tym samym roku
   przeniesiony do Dywizji Grenadierów Pancernych SS „Das Reich” ⁽⁹⁰⁾,
- SS-Untersturmführer Karl Josef Fischer, odkomenderowany czasowo – w 1942 roku – do obozu w Lublinie z SS-WVHA ⁽⁹¹⁾,
- SS-Untersturmführer dr Erwin von Helmersen, funkcjonariusz pionu medycznego wydziału V od 2 sierpnia, a 21 sierpnia 1943 roku przybyły tu z
   SS-WVHA, następnie w KL Auschwitz ⁽⁹²⁾,
- SS-Obersturmführer dr Heinrich Ernst Schmidt, SS-Truppenarzt oraz SS-Lagerarzt w omawianym obozie od maja 1942 do 1 grudnia 1943 roku, wcześniej
   w KL Buchenwald, przeniesiony następnie do KL Warschau ⁽⁹³⁾,
- SS-Hauptscharführer Erich Grün, w służbach medycznych obozu w Lublinie w bliżej nieustalonym czasie ⁽⁹⁴⁾.

Podobnie jak zwierzchnicy omawianej komórki organizacyjnej obozu, wszyscy z w/w. lekarzy SS ⁽⁹⁵⁾ byli członkami NSDAP. Wstępowali oni (z wyjątkiem Heinricha Schmidta) do partii narodowosocjalistycznej w latach 1937 – 1938, każdy z nich był również członkiem Powszechnej SS, a do czynnej służby w Waffen-SS wcielano ich w latach 1940 – 1941.
Jak wyżej wspomniano, lekarze SS mieli do pomocy personel pomocniczy, który stanowili m. in. sanitariusze SS. Ustalono 14 esesmanów piastujących w obozie na Majdanku stanowiska SDG. Podobnie jak i w innych obozach koncentracyjnych, byli to esesmani przeszkoleni na kilkutygodniowych kursach organizowanych przez IKL w Oranienburgu ⁽⁹⁶⁾. Przed wstąpieniem do czynnej służby w różnych formacjach SS w zdecydowanej większości nie mieli nic wspólnego z medycyną. Jak ustalono, sanitariusze SS w KGL/KL Lublin/Majdanek byli przede wszystkim rzemieślnikami (malarzami pokojowymi, piekarzami) z wykształceniem podstawowym. Połowa z nich była członkami NSDAP, większość miała obywatelstwo Wolnego Miasta Gdańska bądź była Reichsdeutschami. Do ich podstawowych obowiązków w obozie należał ogólny nadzór nad szpitalami więźniarskimi. Brali oni m.in. udział w bezpośredniej eksterminacji więźniów poprzez wykonywanie dożylnych i dosercowych iniekcji z fenolu czy benzyny, a przeszkoleni w posługiwaniu się lotnymi substancjami trującymi, wsypywali cyklon B do komór gazowych ⁽⁹⁷⁾.

Działający w ramach wydziału V obozu w Lublinie pion stomatologiczny, zwany również obozową stacją dentystyczną SS (SS-Zahnstation), powstał prawdopodobnie pod koniec października 1941 roku. Na jego czele stał kierownik w randze oficera SS, posiadający identyczny zakres obowiązków jak pozostali esesmani piastujący takie stanowisko w innych obozach podlegających IKL. Na podstawie dokumentów archiwalnych ustalono, że naczelnymi lekarzami dentystami w KGL/KL Lublin/Majdanek byli – na zasadzie stałego przydziału służbowego lub odkomenderowania – w latach 1941 – 1944:
- SS-Obersturmführer dr Karl Philip Theodor Schütz, piastujący to stanowi-sko od 28 listopada 1941 do 22 lipca 1943 roku, czasowo odkomenderowany w 1942 roku do KL Niederhagen-Wewelsburg, wcześniej w zapasowym bata-lionie sanitarnym SS w Oranienburgu, a następnie w służbach medycznych Policyjnej Dywizji Grenadierów Pancernych SS ⁽⁹⁸⁾,
- SS-Hauptsturmführer dr Albert Meisse, zastępujący naczelnego dentystę SS w KGL Lublin/Majdanek jesienią 1942 roku ⁽⁹⁹⁾,
- SS-Hauptsturmführer dr Alfred Kaiser, kierownik stacji dentystycznej SS między 22 lipca a 20 listopada 1943 roku, uprzednio w KL Buchenwald,
   przeniesiony do KL Neuengamme ⁽¹⁰⁰⁾,
- SS-Hauptsturmführer dr Hugo Bruder, odkomenderowany zastępczo na stanowisko naczelnego dentysty SS do KL Lublin/Majdanek w 1943 roku ⁽¹⁰¹⁾,
- SS-Hauptsturmführer Walther Höhler, naczelny stomatolog SS w obozie na Majdanku od 20 listopada 1943 do 21 lipca 1944 roku, przybyły tu z
   wydziału V w KL Neuengamme ⁽¹⁰²⁾.

Z ich biografii wynika, że wszyscy (z wyjątkiem Walthera Höhlera) posiadali tytuły naukowe doktorów stomatologii, a także byli członkami NSDAP. Jednocześnie w 1933 roku wszyscy wstąpili do Allgemeine-SS, a do czynnej służby w tej organizacji wcielano ich w 1939 roku. Większość z nich – przed przybyciem lub po odejściu do i z obozu na Majdanku – związana była z obozami koncentracyjnymi.
We wszystkich większych obozach koncentracyjnych do pomocy lekarzom dentystom przydzielano personel pomocniczy, którego członkowie pełnili funkcje techników dentystycznych SS (SS-Zahntehniker). Posiadane jednak przez autora niniejszego opracowania dane osobowe członków załogi SS obozu w Lublinie nie pozwoliły na ustalenie obsady personalnej tych stanowisk.

Z kolei kierownikiem apteki obozowej SS był w okresie od 13 lutego 1942 do maja 1944 roku SS-Hauptsturmführer Helmut Rittinghaus, przybyły tu z Inspektoratu Obozów Koncentracyjnych, a następnie w 20. Ochotniczej Dywizji Grenadierów Waffen-SS „Estonia” ⁽¹⁰³⁾.
Niestety, nie ustalono nazwisk esesmanów, których odkomenderowano lub przeniesiono do apteki obozowej w charakterze pomocników.

Ogółem w wydziale V zatrudnionych było około 30 esesmanów, głównie na etatach sanitariuszy SS. W porównaniu z obsadami osobowej służby zdrowia SS w innych obozach koncentracyjnych nie była to komórka personalnie rozbudowana. Wydaje się, iż u podstaw tego stanu rzeczy leżało położenie i struktura topograficzna obozu: KGL/KL Lublin/Majdanek leżał w pobliżu Lublina, w którym stacjonowały różne jednostki SS, a co za tym idzie, esesmani z obozowej załogi mieli zapewnioną opiekę zdrowotną w ambulatoriach garnizonowych i szpitalach SS; omawiany obóz nie posiadał też rozbudowanego systemu podobozów, przez co jego trzon terytorialny stanowił obóz macierzysty, obszar ograniczony terytorialnie, gdzie dotarcie do wchodzących w jego skład poszczególnych pól więźniarskich było łatwe, nie było konieczne rozbudowywanie zewnętrznych struktur wydziału V. Można również przypuszczać, że naczelni lekarze obozowi – zwłaszcza po śmierci pierwszego zwierzchnika obozowej służby zdrowia SS – prowadzili radykalną politykę mordowania więźniów podejrzanych o nosicielstwo chorób epidemicznych. Było to również uzasadnione położeniem geograficznym obozu – sąsiedztwem miasta Lublina.