Początki organizacyjne Okręgu Stanisławów.
O powstaniu i pierwszych miesiącach działalności Okręgu Stanisławów niewiele dziś wiadomo. Pewnym jest jedynie to, że istniał on już na początku 1940 r., jako okręg ZWZ.
W meldunku organizacyjnym płk. Roweckiego nr 17 z 15 kwietnia 1940 r., zawarta jest informacja jakoby Okręg Stanisławów znajdował się w stadium organizacyjnym. W przesłanych do Lwowa instrukcjach, Komenda Główna ZWZ nakazywała w tym czasie, podjęcie przygotowań do akcji sabotażowej i dywersyjnej m. in. na liniach kolejowych Stanisławów-Stryj-Sambor i Stanisławów-Śniatyń.
W kolejnym półrocznym meldunku organizacyjnym (nr 37 z 21 listopada 1940 r.), stwierdza się, że:
"Stanisławów i Tarnopol. Okręgi nie są zorganizowane. Swego czasu Niewiaromski [mjr Aleksander Klotz] zorganizował tam odnośne ośrodki, podobno miał też wpływ na teren Dobrowolski [mjr Zygmunt Dobrowolski komendant ZWZ-2]".
Władysław Zych, ówczesny p.o. Delegata Rządu na obszar wcielony do ZSRR informował w swoim sprawozdaniu o komórkach powiatowych ZWZ w Chodorowie, Horodence, Kołomyi, Stanisławowie, Nadwórnej, Dolinie i Stryju.
Zych stwierdzał jednocześnie, że z powodu dużej liczby Żydów, pozostających na usługach NKWD, praca na prowincji musiała zostać ograniczona do kontaktów pomiędzy pojedynczymi osobami, których dobór był kwestią niezwykle trudną. Jak informował Zych:
"Musieli oni pracować tak, aby nawet najbliżsi nie domyślali się, że mają kontakt z ZWZ."
Pierwszym komendantem Okręgu Stanisławów Związku Walki Zbrojnej został najprawdopodobniej kpt. Sommer. Po nim funkcję tą objął w maju 1940 r., płk. Władysław Smereczyński "Hucuł" z ramienia ZWZ-1, aczkolwiek nie jest wykluczone, że był on też członkiem konkurencyjnego ZWZ-2.
W terenie istniał Podokręg (Inspektorat) oraz Obwód Kołomyja oraz Podokręg Drohobycz. Główny punkt kontaktowy płk Smereczyńskiego znajdował się w mieszkaniu Michaliny Wolskiej w Stanisławowie, natomiast komórki organizacyjne zdołano utworzyć w Kołomyi, Horyszu, Delatynie, Worochcie, Kutach, Nadwórnej, Horodynce i Kosowie.
Dziś wiadomo, że kierownictwo ZWZ w Kołomyi objął pchor./ppor. rez. Kazimierz Biłejczuk „Bohun”, „Buława”, „Norbert”, „Stefan”, „Szyna” vel Stefan Różański, który od marca 1940 r., pełnił funkcję szefa tamtejszego inspektoratu.
W połowie kwietnia tego roku doszło na terenie IR Kołomyja do serii aresztowań. NKWD schwytało wówczas, m. in.: komendanta obwodu Kołomyja Tomasza Stafieja "Tadka", jego zastępcę Zbigniewa Dukierta "Bujana" oraz kilku członków sztabu obwodu.
W Rohatynie NKWD aresztowało kilku członków ZWZ, których wywieziono w głąb ZSSR. W Stryju grupę ZWZ zorganizował ks. Stroński, ale w lutym 1940 r., została ona rozbita falą aresztowań.
W Drohobyczu aresztowano m. in. kpt. Tadeusza Steca i Karola Nawalickiego. W Dolinie za przynależność do polskiej organizacji konspiracyjnej aresztowano 23 osoby, z czego 4 skazano na karę śmierci.
Komendantem Obwodu Dolina do października 1940 r. (czyli do aresztowania), był Feliks Garczyński. Z kolei w Kałuszu komendantem obwodu był Edward Zdaniewicz, a jego zastępcą od października 1939 r. (?) do chwili aresztowania 25 maja 1940 r., Henryk Myszkowski.
Według relacji Aleksandra Prokopiaka Obwód Kałusz zorganizowano z początkiem 1940 r. Obejmował on przede wszystkim pracowników kopalni soli potasowej "Tesp" pod Kałuszem. Komendantem obwodu miał być jakoby Kazimierz Wiewiórski "Karp", a jego zastępcą Prokopiak "Karaś".
Okupacja niemiecka.
Po opanowaniu terenów okręgu przez wojska niemieckie nastąpiła aktywizacja i rozbudowa jego struktur.
Komenda Główna ZWZ rozpoczęła proces kierowania do Stanisławowa oficerów, których głównym zadaniem miała być budowa Komendy Okręgu oraz struktur terenowych. Taki stan rzeczy wynikał z faktu, że oficerów takich brakowało po prostu na miejscu.
Najprawdopodobniej od listopada 1941 r., Okręg Stanisławów zaczął odbudowywać kpt./mjr Rudolf Majewski "Feliks", działający w konspiracji lwowskiej już od grudnia 1939 r., a przybyły do Stanisławowa w październiku 1941.
W ostatnich dniach grudnia 1941 r., z Warszawy do Lwowa przybył ppłk Jan Rogowski "Włodzimierz" wyznaczony przez Komendę Główną ZWZ na Komendanta Okręgu Lwów.
W związku jednak z tym, że stanowisko to było już obsadzone został skierowany na Komendanta Okręgu Stanisławów.
Nowy komendant przybył do Stanisławowa w pierwszej połowie stycznia 1942 r. i z miejsca zaczął kompletować obsadę sztabu okręgu. Prace te ukończono w ciągu pierwszego półrocza tego roku (nie obsadzono jedynie funkcji szefa Wydziału III).
Montowanie okręgu miało miejsce w bardzo trudnych warunkach. Głównym problemem był niewielki odsetek ludności polskiej, zamieszkującej te tereny. Stanowiła ona zaledwie 40% mieszkańców miast i 17 % mieszkańców wsi. Żywioł polski liczył w tym czasie od 150 do 170 tys. mieszkańców, z czego tylko około 17 tys. było zdolnych do służby wojskowej.
Do takiego stanu rzeczy przyczyniły się w dużym stopniu wywózki i aresztowania urządzane systematycznie przez NKWD i Gestapo oraz mordy ukraińskie. Spowodowały one spadek liczebności żywiołu polskiego o 1/3, czyli o 85 000 osób, w porównaniu ze stanem przedwojennym (250 000 Polaków).
Oto jak scharakteryzowano warunki, w których przez pierwsze miesiące okupacji niemieckiej prowadzona była praca organizacyjna w okręgu. Raport organizacyjny Komendy Obszaru Lwów z 6 maja, za okres do 1 maja 1942 r.:
"Możliwości organizacyjne są znacznie słabsze niż w okręgu Korale (Okręg Tarnopol). Możność uzupełnienia kadr i wypełnienia ich materiałem ludzkim nie przedstawia się pomyślnie, gdyż brak oficerów zawodowych, zaś oficerowie rezerwy zameldowani są na wezwanie władz niemieckich i nie zdradzają chęci do pracy konspiracyjnej.
Ludność cywilna jest bierna i wylękniona. Można liczyć na podoficerów zawodowych w 75 %, których skupienia 120-150 osób znajdują się w pojedynczych miastach okręgu jak Kołomyja, Stanisławów, a mniejsze grupki w pojedynczych miejscowościach. Ponadto liczyć można w 90 % na młodzież szkolną. Chętnie pracują kobiety."
Pierwsze, zorganizowane na większą skalę przez Gestapo aresztowania, miały miejsce już w czerwcu 1942 r. Wówczas to schwytano 9 osób pracujących w BIP Komendy Okręgu, w tym szefa kolportażu. W dokumencie z odprawy w Komendzie Obszaru Lwów z 27 października czytamy na ten temat:
"Afera VI Karasia - spalenie Koguta [Józef Wąsowicz ?] i prawdopodobnie zgładzenie przez gestapo aresztowanych w tej sprawie pozwala uważać aferę za wyczerpaną".
W meldunku organizacyjnym nr 170 za czas od 1 marca do 31 sierpnia 1942 r. podaje się jednak większe straty. Znajdujemy tam informację o zastrzeleniu oficera (nieznany z nazwiska i pseudonimu kapitan rezerwy z komendy okręgu) oraz aresztowaniu 4 innych oficerów i 18 szeregowych.
Kolejna fala aresztowań, która doprowadziła do sparaliżowania działalności Komendy Okręgu miała miejsce na przełomie 1942 i 1943 r.
2 listopada 1942, aresztowano Michalinę Wolską "Walę", w mieszkaniu której mieściła się skrzynka kontaktowa łączności Komendy Okręgu z Inspektoratem Kołomyja. W mieszkaniu "Wali" Niemcy założyli "kocioł".
Wolskiej udało się ostrzec o tym fakcie inspektora kołomyjskiego pchor. Biłejczuka, który szczęśliwie ocalał, zaś podległy mu inspektorat zerwał łączność z komendą okręgu, nawiązując ją bezpośrednio z komendą Obszaru Lwów i unikając w ten sposób aresztowań.
W dniach od 10 do 14 listopada 1942 r., niemiecka policja bezpieczeństwa przeprowadziła serię aresztowań, w której schwytano 160 zakładników. Zatrzymano w ten sposób kilka osób z komendy okręgu, w tym płk Rogowskiego, mjr Majewskiego, kwatermistrza - por. Mieczysława Schimmę "Karola", szefa WSOP oraz komendanta miasta.
W ciągu listopada 1942 r., Niemcy rozszerzyli aresztowania w Obwodach Stanisławów i Tłumacz. Dodatkowo komenda okręgu częściowo utraciła łączność z Obwodem Kałusz. W wyniku tak wysokich strat jedynie Obwód Dolina był zdolny do prowadzenia dalszej działalności.
W ciągu kolejnych tygodni fala aresztowań zaczęła się rozszerzać. 19 lub 21 grudnia we Lwowie aresztowano kpt. Leopolda Jani "Teofila", który pełnił obowiązki komendanta Okręgu Stanisławów oraz stał na czele zespołu pracującego nad odbudową jego komendy, natomiast 5 lutego 1943 r. p.o. szefa Inspektoratu Stanisławów Rudolfa Sidorów "Szpaka".
W związku z opisywaną wyżej sytuacją podjęto decyzję o utworzeniu kolejnego zespołu, mającego za zadanie odtworzyć struktury Okręgu.
Zespół ten powołano 5 lutego 1943 r., a na jego czele stanął kpt. rez. Władysław Herman "Doktór", "Adam", "Wrzos", poprzednio szef Oddziału I komendy Okręgu Lwów.
Tymczasem aresztowania nie ustawały, a tylko w ciągu lutego i marca 1943 r., Niemcy rozbili struktury Oddziału II i Oddziału IX Komendy Okręgu. Według raportu kpt. Hermana przyczyną kolejnej fali aresztowań było zatrzymanie akuszerki aresztowanej z powodu przeprowadzenia zabiegu usunięcia ciąży, zakazanego przez niemieckie ustawodawstwo. W domu aresztowanej znajdował się lokal kontaktowy. Syn akuszerki postanowił udać się na Gestapo i zaproponował za wypuszczenie matki, wskazanie ludzi zaangażowanych w pracę konspiracyjną.
Donos ten spowodował aresztowanie 23 osób, w tym szefa Oddziału II Władysława Madeja, szefa kontrwywiadu N.N. "Romana", oraz pracowników Oddziału II: Marię Jaworską-Madej, Franciszka Litwickiego, Marię Chudiową, Wiesławę Warchałowską "Iwonkę", Danutę Ziarkiewicz-Nowak, Jadwigę Jagielską-Drabik "Lenę".
Inni, zagrożeni "wsypą" musieli uciekać ze Stanisławowa, byli to m. in.: Bolesław Warchałowski "Kruk", "Babinicz" - szef wywiadu w inspektoracie stanisławowskim, Wilhelm Nogaj, Kazimierz Schanel, Wanda Kubrecht "Maria", Jan Zabokrzecki.
Raport kpt. Hermana informował o rozmiarach "wsypy" w sposób następujący:
"Aresztowania zatoczyły wkrótce szerokie kręgi, pociągając za sobą rozbicie oraz całkowite zniszczenie sieci terenowej Wydziałów II i IX, z których dziś bardzo nieliczne tylko jednostki utrzymały się dotąd w terenie, podczas gdy znacznie poważniejsza większość bądź to uległa aresztowaniu, bądź też, spalona, musiała zostać przerzucona na inny teren."
Skalę strat obrazują także inne dokumenty. W meldunku organizacyjnym nr 190 za okres od 1 września 1942 do 1 marca 1943 r., podano liczbę 6 aresztowanych, natomiast w meldunku organizacyjnym nr 220 za czas od 1 marca do 1 sierpnia 1943 r., straty osobowe okręgu zostały określone na: 6 zabitych, 23 aresztowanych, 6 wywiezionych.
Raport ewidencyjny komendy Obszaru Lwów z 6 lutego 1944 r., zawierał 36 nazwisk osób działających w okręgu stanisławowskim, które więziono w różnych obozach niemieckich.
Po tych tragicznych wydarzeniach dopiero 9 listopada kpt. Herman mógł meldować Komendzie Obszaru Lwów o odtworzeniu okręgu z dniem 1 listopada 1943 r. Wówczas to osiągnięto gotowość do rozpracowywania zagadnień operacyjnych (1 grudnia 1943 r.).
W meldunku organizacyjnym nr 240 za okres od 1 września 1943 do 29 lutego 1944 r., Komendant Główny AK mógł meldować o odbudowaniu okręgu, który w tym czasie miał już obsadzoną od nowa komendę, a także komendy trzech inspektoratów i dziesięciu obwodów. Poważnym problemem był fakt, iż z braku kadry dowódczej szereg stanowisk dowódczych i kierowniczych musiano obsadzić osobami bez pełnych kwalifikacji.
Obsada personalna Komendy Okręgu.
Komendanci:
kpt. Sommer.: ?? - ??
ppłk. Władysław Smereczyński "Hucuł".: maj 1940 (?) - październik 1941 r.
ppłk. Jan Rogowski "Włodzimierz", "Jastrzębiec".: 20 stycznia - 14 listopada 1942 r.
p.o. kpt./mjr Leopold Teofil Jani "Teofil".: 15 listopada - 19/21 (?) grudnia 1942 r.
kpt./mjr rez. piech. inż. Władysław Herman "Doktór", "Wrzos", "Kudak".: 5 lutego 1943 - 1944 r.
Adiutanci komendanta:
pchor. Kazimierz Biłejczuk „Bohun”, „Buława”, „Norbert”, „Stefan”, „Szyna”.: ?? - marzec 1940 r.
por. N.N. "Ksawery", "Żbik".: II półrocze 1943 - ??
Szefowie sztabu:
chor. mgr Mikołaj Jagusz.: ?? - ??
kpt. Rudolf Jan Majewski "Feliks".: październik/grudzień 1941 - listopad 1942 r. (aresztowany).
mjr Filip Tymowicz "Kruk".: ?? - maj 1944 r. (aresztowany).
Sekretarka komendanta okręgu/szefa sztabu:
- Maria Sabina Wachterowa "Sabina".: ?? - ??
Szef kancelarii i oficer do specjalnych poruczeń:
chor. Józef Korbecki "Zięba", "Sanitariusz", "Karol".: ?? - ??
Inspektor kontroli terenowej:
st. szer./ppor. Leonidas Świejkowski "Lord", "Zimorodek", "Krzysztof".: ?? - ??
Oddział I (Organizacyjny).
Szefowie:
por. Roman Zwoniczek "Ryba", "Hans".: listopad 1941 - luty 1942 r.
kpt./mjr Leopold Teofil Jani "Teofil".: grudzień 1941 - październik 1942 r.
por. N.N. "Ful".: ?? - ??
kpt. Mieczysław Widajewicz "Prosektor", "Antoni".: (1943 r.)
ppor. Leonidas Świejkowski "Zimorodek", "Krzysztof".: (1944 r.).
Komórka personalno-ewidencyjna.
Szef:
ppor. N.N. "Skalpel".
Sekcja Legalizacji.
Szef:
plut. N.N. "Malarz".
Wojskowa Służba Kobiet (WSK).
Referentka:
- Janina Tarnawska "Centuria", "Ryba", "Eleonora".: 15 czerwca 1943 - ??
W pierwszym okresie działalności okręgowa WSK posiadała tylko jedną placówkę. Od 1 czerwca 1943 r., prace nad rozbudową Służby Kobiecej poszły bardzo szybko do przodu. Według stanów z 1 października 1943 r., WSK Okręgu liczyło już 193 kobiet pracujących w służbie sanitarnej, łączności, intendenturze, służbie kancelaryjnej, wywiadowczej oraz w komórce Pomoc Żołnierzom (PŻ).
W pierwszej połowie 1944 r., nastąpiła dalsza rozbudowa WSK. Według zestawienia stanów liczebnych z 1 czerwca tego roku Wojskowa Służba Kobiet skupiała w swoich szeregach już 314 kobiet w 50 zespołach, w tym w służbie wartowniczej 81, sanitarnej 49 (10 zespołów), łączności operacyjnej 45 (13 zespołów), łączności konspiracyjnej 45, a także w służbie intendenckiej.
Służba Sanitarna.
Szef:
- N.N. "Dr Puma".: ?? - ??
Wydział Sanitarny gromadził lekarstwa i środki opatrunkowe, zdobywając m. in. 3 komplety instrumentów chirurgicznych i 2 000 opatrunków osobistych. Wydano również instrukcje zorganizowania centralnego szpitala okręgowego z 250 łóżkami oraz czterech szpitali okręgowych z 25 łóżkami każdy.
Trwały prace nad ich wyposażeniem w środki medyczne, lekarstwa, meble, bieliznę, naczynia kuchenne, itd.
Wojskowy Sąd Specjalny.
Przewodniczący:
- dr Stanisław Pławski "Błażej".: ?? - ??
Prokurator:
pchor. mgr. Karol Kowalski "Bartek".: ?? - ??
Na początku 1944 r., w skład sądu specjalnego wchodziło pięć kompletów sędziowskich: dwa przy Komendzie Okręgu i po jednym przy każdej Komendzie Inspektoratu. Do grudnia 1943 r., WSS Okręgu nie przeprowadził żadnej rozprawy.
***
Akcja scaleniowa, przeprowadzona przez AK na terenie Okręgu Stanisławów przyniosła dość wymierne korzyści, choć nie na taką skalę, jaką spodziewano się w Komendzie Okręgu osiągnąć.
Do czerwca 1943 r., trwały prace nad scaleniem grupy członków organizacji "Wierni Polsce" w Obwodzie Dolina. W tym samym miesiącu przeprowadzono scalenie aktywów Narodowych Sił Zbrojnych m. in. w Kałuszu, Tłumaczu, Śniatynie i Kołomyi. Do dziś zachowały się dokumenty z lipca 1944 r., świadczące o tym, że wstępne rozmowy scaleniowe z NSZ prowadzono na terenie całego okręgu.
W Inspektoracie Kołomyja udało się włączyć w struktury Armii Krajowej komórki organizacji "Miecz i Pług" (po wykonaniu wyroków na przywódców organizacji - 18 września 1943 r.).
Trudno dziś powiedzieć jak bardzo działania te wpłynęły na wzrost liczebny Okręgu. Należy przypuszczać, że nie był on zbyt duży. I tak, dla przykładu można nadmienić, że akcja scaleniowa z NOW, do 1 marca 1944 r., spowodowała włączenie w struktury AK 115 członków tej organizacji w Stanisławowie i 30 w Żydaczowie.
Oddział II (Wywiad, Kontrwywiad).
Szefowie:
- Bolesław Warchałowski "Babinicz".: ?? - ??
sierż. pchor./ppor. rez. Stanisław Juliusz Vacqueret "Juliusz".: ?? - wrzesień 1942 r.
Kontrwywiad.
Szef:
sierż. pchor./ppor.rez. Stanisław Juliusz Vacqueret "Juliusz".: ?? - wrzesień 1942 r.
W meldunku organizacyjnym Komendy Obszaru Lwów oraz w Półrocznym Raporcie Okręgu stwierdzono, że w czerwcu 1942 r., obsadzono w Okręgu Stanisławów Wydziały II A (Wywiad Wojskowy) oraz Wydział II B (Kontrwywiad). Świadczyłoby to o tym, że w Komendzie Okręgu, od tego czasu istniały dwa niezależne wydziały.
Wydział II A (Wywiad Wojskowy).
Szefowie:
por. Józef Majka.: ?? - wrzesień 1942 r.
- phm. Władysław Madej "Winiarz".: październik 1942 - 25 luty 1943 r. (aresztowany).
pchor./ppor. rez. N.N. "Bakcyl".: luty/marzec - maj 1943 r.
ppor./por. rez. Bronisław Kęsek "Rybak", "Nietoperz", "Bronisław", "Bronek".: maj 1943 - ??
Zastępcy:
pchor./ppor. rez. N.N. "Bakcyl".: maj 1943 - ??
Wydział II B (Kontrwywiad).
Szefowie:
sierż. pchor./ppor.rez. Stanisław Juliusz Vacqueret "Juliusz".: ?? - wrzesień 1942 r.
- phm. Władysław Madej "Winiarz".: październik 1942 - 25 luty 1943 r. (aresztowany).
pchor./ppor. rez. N.N. "Bakcyl".: luty/marzec - maj 1943 r.
ppor./por. rez. Bronisław Kęsek "Rybak", "Nietoperz", "Bronisław", "Bronek".: wiosna 1943 - ??
Kwestia obsady personalnej Wydziałów II A i II B w okresie od czerwca do września 1942 r. jest dzisiaj bardzo niejasna. Jeżeli przyjąć, że por. Vacqueret "Julisz" był szefem tylko Wydziału II B to jest bardzo możliwe, że szefem Wywiadu Wojskowego (II A) był por./kpt (?) KOP Józef Majka, którego w swoim raporcie jako oficera informacyjnego wymienia płk. Rogowski.
We wrześniu 1942 r., lub krótko przed tym miesiącem por. Majkę zastąpił phm. Władysław Madej, który doraźnie objął funkcję szefa Wydziałów II A i II B.
Oddział III (Operacyjno-Szkoleniowy).
Szefowie:
ppłk Jan Rogowski "Włodzimierz", "Jastrzębiec".: ?? - listopad 1942 r.
- N.N. "Cyryl".: (listopad 1943 r.)
kpt. N.N. "Aleksander".: (początek 1944 r.)
Referat lotniczy:
Szef:
pchor./ppor. pilot N.N. "Jaśmin".: 1943 - ??.
Referat lotniczy utworzono w październiku 1943 r.
Na terenie Okręgu Stanisławów, a ściślej mówiąc w jego granicach, ukształtowanych po sierpniu 1943 r. utworzono najprawdopodobniej 5 placówek odbioru zrzutów. I tak Inspektoracie Stryj utworzono ich 3 były to: "Karabela" w pobliżu Daszawy i Korczunku Daszawskiego (14 km. na południowy-wschód od Stryja), "Kołczan" położony niedaleko wsi Psokrowce (18 km. na północny-wschód od Stryja) oraz "Łuk" niedaleko wsi Chodowice (11 km. na północny-wschód od Stryja).
Po przyłączeniu do Okręgu Inspektoratu Drohobycz miał on wzbogacić się o dwie kolejne placówki, zainstalowane w Obwodach Drohobycz i Sambor.
Po przekazaniu Obwodu Chodorów Okręgowi Lwów, Komenda Inspektoratu Stryj jeszcze do września 1943 r., wykorzystywała placówki zrzutowe zlokalizowane pod Chodorowem.Były to: Placówka "Pancernik" (520) położona 10 km. na północny--zachód od Chodorowa, Placówka "Lotniskowiec" (521) 9 km. na południe od Chodorowa oraz "Dynamit" (522) 5 km. od stacji kolejowej Chodorów.
W drugiej połowie maja 1944 r., pod Stryjem, na placówce "Karabela" niedaleko Korczunku Daszawskiego odebrano 4 zrzuty. Przyjmuje się, że Okręg otrzymał wówczas 12 lkm., (2 500 szt. amunicji na lkm), 120 pistoletów i rewolwerów (50 szt. amunicji na jeden), 140 mp. (500 sztuk amunicji na mp) oraz 500 granatów ręcznych.
***
W planach operacyjnych Komendy Obszaru, zadaniem Okręgu było unieruchomienie na okres do trzech dni, węzłów kolejowych w Stanisławowie i Chodorówce, linii telekomunikacyjnych, ruchu na szosach na kierunku wschód-zachód oraz ewentualnie opanowanie Stanisławowa, co miało uprzedzić zamiary Ukraińców.
W przypadku niemożności osiągnięcia tych celów należało pozostać w konspiracji do momentu przybycia posiłków z zewnątrz.
Wytyczne do zadań unieruchomienia komunikacji na wspomnianych węzłach komunikacyjnych, zawarte zostały w "Wytycznych działań dywersyjnych na komunikację" z dnia 5 oraz 23 lipca 1942 r.
Zakładano w nich, siłami Obwodu Rohatyn, Inspektoratu Stryj i Inspektoratu Kołomyja, opanowanie Stryja i Kołomyi oraz związanie sił ukraińskich, próbujących działać w kierunku na Lwów. W planach zawarto również prowadzenie samoobrony na terenie całego Okręgu, w warunkach zagrożenia ukraińskiego.
Samodzielny Obwód Stanisławów-Miasto miał pozostać w konspiracji i podjąć jakiekolwiek działania tylko na wyraźny rozkaz Komendanta Okręgu. Wydano również szereg szczegółowych instrukcji dla poszczególnych służb na okres powstania. Według planów powstania powszechnego Okręg miał wystawić 3 000 - 3 500 żołnierzy, natomiast w okresie Odtwarzania Sił Zbrojnych - 20 000.
Na przełomie maja i czerwca 1943 r., zostały uruchomione Zastępcze Kursy Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty (4 klasy z 12 elewami). Z kolei 30 sierpnia tego roku uruchomiono w siedzibie Komendy Okręgu (znajdującej się wówczas we Lwowie) kurs szkoły podoficerskiej, którego komendantem został kpt. "Andrzej" (16 klas z 48 elewami).
We wrześniu 1943 roku zorganizowano dodatkowo kurs szkoły podchorążych piechoty w Inspektoracie Stryj oraz kurs podoficerski w Inspektoracie Kołomyja.
Oddział IV (Kwatermistrzostwo).
Szefowie:
por. Mieczysław Schimma "Karol" (?).: ?? - listopad 1942 r.
plut. pchor. Zbigniew Dziurzyński "War".: ?? - luty 1943 r.
ppor. N.N. "Laborant", "Daniel".: ?? - ??
Referat Organizacyjno-transportowy.
Referat Materiałowy.
Referent zakupu broni:
plut. pchor. Zbigniew Dziurzyński "War".: sierpień 1942 - ??.
Pod koniec 1942 r., Komenda Obszaru Lwów zaleciła utworzenie Wydziałów IV (Kwatermistrzostwo) w sztabach podległych okręgów, mających skupić działające dotychczas samodzielnie referaty: organizacyjny, materiałowy i transportowy.
Szefowie Oddziałów IV zostali przemianowani na kwatermistrzów, dostając jednocześnie polecenie "dokooptowania do honorowej współpracy" referaty służb: zdrowia, taborowej, weterynaryjnej i sprawiedliwości, dotąd działające poza strukturami Oddziału IV.
Oddział Va (Łączność Konspiracyjna).
Szefowe:
- Stefania Zofia Majewska "Stefa".: ?? - listopad 1942 r.
- Janina Tarnawska "Centuria", "Ryba", "Eleonora".: luty 1943 - ??
Łączność kurierską zapoczątkowano w okręgu już na przełomie 1939/1940 r. Wówczas to przez granicę węgierską docierali do Lwowa przez Drohobycz i Stryj kurierzy: Tadeusz Chciuk "Marek Celt", Władysław Ostrowski, Rudolf Regner "Rudek", Jan Antoni Krasulski, Zbigniew Janicki, Stanisław Woloszyn i inni.
Ogromne zasługi dla łączności kurierskiej położyli kolejarze. Przez Przełęcz Jabłonicką, między Worochtą i Körosmezö kursował pociąg towarowy, którego obsada pracowała dla potrzeb łączności okręgu. Należeli do niej m. in.: Adam Wierzbicki, Franciszek Piwowarczyk, Stanisław Kamiński.
Przerzuty przez granicę odbywały się także w okolicy Doliny. Baza łączności w Bukareszcie kontaktowała się stale ze Stanisławowem i Kołomyją.
Na terenie Okręgu działała również sieć kurierska Wydziału Łączności Zagranicznej Komendy Głównej AK. Wiosną 1942 r. na terenie Lwowa utworzono komórkę łączności o kryptonimie "Latarnia".
Organizację "Latarni" rozpoczął na przełomie 1941/1942 r., Adam Smulikowski "Rafał", tymczasowe kierownictwo sprawowali Kornel Dąbrowski i Janina Archutowska. Finalnie jej szefem został Aleksander Rybicki "Sienkiewicz", który zorganizował trzy trasy kurierskie, prowadzące ze Lwowa do granicy.
Pierwsza prowadziła przez Horodynkę i Śniatyń do Czerniowiec, druga wiodła przez Kołomyję i Załucze do Czerniowiec, natomiast trzecia przez Kołomyję, Kosów do Czerniowiec.
W Czerniowcach przesyłki kurierskie przejmowane były przez pracowników Bazy Łączności Kurierskiej w Bukareszcie ("Bolek II"). "Latarnia" działała do 12 lipca 1943 r., czyli do momentu aresztowania Rybickiego.
Oddział Vb (Łączność Operacyjna).
Szefowie:
ppor. N.N. "Konduktor", "Franciszek".: luty 1943 - 1944 r.
W maju 1944 r., pion łączności operacyjnej komendy okręgu dysponował dwiema radiostacjami, w Stanisławowie i Stryju, obie niestety nie były czynne ze względu na duże nasycenie terenu oddziałami niemieckim co niosło zbyt duże zagrożenie dla pracy obu aparatów.
W lipcu tego roku, po przyłączeniu Inspektoratu Drohobycz, Okręg Stanisławów posiadał dwie, czynne radiostacje nadawczo-odbiorcze: w Stryju 38/175 dla łączności z radiostacją nr 35 "Olek" w Wlk. Brytanii pośredniczącą w łączności z Komendą Główną oraz w Drohobyczu nr 109 dla łączności z Komendą Obszaru Lwów.
Radiostację nr 109 otrzymał w czerwcu szef łączności Inspektoratu Drohobycz pchor. Jan Bieniasiewicz "Kora".
Oddział VI (Biuro Informacji i Propagandy).
Szefowie:
- Józef Wąsowicz (?) "Kogut" (?).: ?? - czerwiec 1942 r.
- N.N. "Irena".: ?? - listopad 1942 r.
* Według niektórych źrodeł szefem BiP-u Okręgu w tym czasie był por. Mieczysław Schimma, któremu przypisano pseudonim "Irena". Jest to błędna identyfikacja. W rzeczywistości N.N. "Irena" to zupełnie inna osoba (kobieta), a jako "spalona" musiała uciekać ze Stanisławowa w listopadzie 1942 r.
kpr. pchor./ppor. rez. Wilczyński "Bolesław", "Gustaw".: wiosna 1943 - 1944 r. (?)
pchor. Karol Kowalski "Bartek".: (1944 r.).
Wydział Kolportażu.
Wydział Reportażu.
Wydział Propagandy.
Wydział Walki Cywilnej.
Komórka Pomocy Żołnierzom (PŻ).
O działalności BIP Okręgu przed listopadem 1942 r., wiemy dziś bardzo niewiele. Są to głównie informacje mówiące o aresztowaniach członków Oddziału VI KO, o czym była mowa wyżej. Pewne jest natomiast to, że referat rozpoczął działalność w marcu 1942 r.
W maju 1943 r., sieć kolportażu okręgu obejmowała swoim zasięgiem Kołomyję, Stanisławów, Chodorów, Rohatynę, Żydaczów, Tłumacz, Kałuszę, Nadwórną i Bolechów. Głównym pismem kolportowanym przez wspomnianą sieć był "Biuletyn Ziemi Czerwieńskiej", który rozprowadzano w ilości około 400 egzemplarzy tygodniowo.
Na początku 1944 r., BIP Okręgu liczył kilkudziesięciu pracowników. Kolportaż obejmował już około 1 000 egzemplarzy "Biuletynu Ziemi Czerwieńskiej", 300 egzemplarzy "Żołnierza Kresowego", nie określonej dziś ilości "Kobiety w Walce" i "Wytrwamy". Ponadto BIP okręgowy wydawał w tym czasie kilka ulotek, kolportowanych w terenie.
Dziś wiadomo, że na terenie okręgu powielano także, w ilości około 300 egzemplarzy, tygodnik "Drogowskaz", zawierający dział informacyjny oraz wskazówki i dyrektywy dla ludności polskiej. Pismo redagowane było przez dr. Tadeusza Laskowskiego oraz mgr. Karola Kowalskiego i powielane w domu Wilczyńskiego przy ul. Grodzkiej we Lwowie, skąd gotowe egzemplarze odbierały łączniczki Okręgu Stanisławów.
Oprócz tego wydawano dość nieregularnie pismo satyryczne "Pocięgiel", redagowane przez Józefa Piotrowicza i podobnie jak "Drogowskaz" powielane w domu Wilczyńskiego we Lwowie.
Oba wspomniane wyżej pisma wydawano aż do momentu rozpoczęcia Akcji "Burza". Natomiast w okresie od lipca 1944 do lutego 1945 r., ukazywały się dwa inne pisma: "Przebojem" oraz humorystyczne "Szczutek".
W Okręgu Stanisławów była prowadzona również Akcja "N", bardzo jednak prawdopodobne, że prowadzona ona była przez Komendę Obszaru. Ulotki "N" podrzucane były głównie w pociągach i samochodach niemieckich, m.in. w Stanisławowie, Stryju, Drohobyczu i Chodorowie.
W BIP Okręgu funkcjonowała również niewielka komórka Pomoc Żołnierzom (PŻ), która powstała prawdopodobnie jesienią 1943 r., a która liczyła 6 osób.
Na terenie Okręgu Stanisławów kolportowano również prasę wydawaną przez BIP Komendy Głównej. Poza tym BIP okręgowy dostarczał raporty sytuacyjne z poszczególnych inspektoratów, które następnie przekazywano na wyższe szczeble organizacyjne.
Oddział VII (Finansowy).
Płatnik:
- Jadwiga Sawracka "Termometr", "Helena".: luty/marzec 1943 - ??
Oddział VIII - Związek Odwetu/Saperzy i Kedyw .
Szefowie:
por. N.N. "Leopold".: ?? - ??
ppor. N.N. "Prosper", "Ignacy".: luty/marzec - czerwiec 1943 r.
- Tadeusz Ogrodnik "Rosomak", "Ignacy".: ?? - ??
por. Stanisław Gilowski "Gotur".: wyznaczony 10 grudnia 1943 r., funkcji nie przyjął.
kpt. cc. Michał Wilczewski "Uszko".: 10 grudnia 1943 - 1944 r.
Z początkiem roku 1944, Kedyw Okręgu liczył 134 ludzi. Najlepiej sytuacja miała się w Inspektoracie Stryj, gdzie zorganizowano do tego czasu 16 patroli dywersyjnych, dobrze wyposażonych w sprzęt bojowy. W Inspektoracie Kołomyja działały w tym czasie cztery patrole dywersyjne i jeden likwidacyjny, natomiast w Inspektoracie Stanisławów, jeden patrol dywersyjny i jeden likwidacyjny. Samodzielny Obwód Stanisławów-Miasto miał jeden patrol dywersyjny.
Okręg III Oddziału IX "Teczki" Komendy Obszaru Lwów.
Szefowie:
p.o. kpr. N.N. "Geniek", "Hugon", "Marian", "Prus".: 1942 - marzec 1943 r.
kpr./ppor. cz. w. Bolesław Świętochowski "Żubr".: czerwiec 1943 (?) - 1944 r.
Wydział Kolejowy.
Szef:
- N.N. "Prawdzic".: ?? - ??
Wydział Pocztowy.
Szef:
- N.N. "Stach".
Podobnie jak w przypadku Okręgów Lwów i Tarnopol Wydział Administracji Zmilitaryzowanej "Teczka" nie był w żaden sposób podporządkowany Komendantowi Okręgu Stanisławów. Będąc Okręgiem III Oddziału IX Komendy Obszaru Lwów, podlegał on bezpośrednio tej komendzie.
Według raportu płk. Rogowskiego w trakcie całego 1942 r., zostały zorganizowane szkieletowe władze administracji państwowej na szczeblu wojewódzkim i powiatowym z zasadniczą obsadą personalną włącznie.
Aparat "Teczki" w Okręgu Stanisławów był zorganizowany w całości w drugiej połowie 1943 r. W tym czasie było obsadzonych 13 etatów kierowniczych wydziałów oraz referentów: sądownictwa, propagandy, opieki i zdrowia, opieki społecznej, spraw wewnętrznych, spraw samorządowych i bezpieczeństwa, rolnego, aprowizacji, finansów, kolei i przemysłu.
Dodatkowo udało się zorganizować referaty powiatowe w 12 powiatach, przy czym w Stanisławowie i w Dolinie wyznaczono burmistrzów.
W lipcu 1943 r., zgodnie z porozumieniami na najwyższych szczeblach, przystąpiono do procesu scalenia Administracji Zastępczej Delegatury Rządu z Administracją Zmilitaryzowaną AK. Z Ekspozytury Stanisławów przekazano Okręgowej Delegaturze Rządu 18 osób z szefostwa oraz 49 osób w strukturach powiatowych.
Wojskowa Służba Ochrony Powstania.
Komendanci:
- N.N. "Mirosław".: ?? - listopad 1942 r. (aresztowany).
- N.N. "Pingwin".: maj 1943 - ??.
Na początku 1944 r., WSOP liczyła 207 ludzi.
Struktura terenowa, liczebność i uzbrojenie.

Mapa zaczerpnięta z zasobów "Wikimedia Commons". Autor: Lonio 17.
Terytorialnie Okręg Stanisławów obejmował teren przedwojennego województwa stanisławowskiego, jeśli nie liczyć drobnych korekt.
Struktura terenowa ZWZ/AK została ukształtowana tu w sierpniu 1942 r., kiedy to podzielono okręg na trzy inspektoraty i jedenaście obwodów:
Inspektorat Stanisławów "53", "Słonina", "Las".
Inspektorzy:
por. Karol Spitziar "Lewko".: lipiec - wrzesień 1942 r.
kpt. Mieczysław Widajewicz "Antoni", "Czerma", "Prosektor".: sierpień - listopad 1942 r.
p.o. ppor. rez. Józef Rudolf Sidorów "Szpak".: listopad 1942 - 5 luty 1943 r. (aresztowany).
kpt. Mieczysław Widajewicz "Antoni", "Czerma", "Prosektor".: 5 luty - listopad 1943 r.
Obwody:
Obwód Stanisławów-miasto.
Komendant:
ppor. rez. Józef Rudolf Sidorów "Szpak".: początek 1942 - listopad 1942 r.
Obwód Stanisławów "54", "Tłok", "Sosna".
Komendant:
por. Karol Spitziar "Lewko".: listopad 1941 - lipiec 1942 r.
Obwód Tłumacz "55", "Tapczan", "Świerk".
Obwód Kałusz "56", "Tartak", "Jałowiec".
Komendant:
- Edward Zdaniewicz.: ?? - ??
Obwód Dolina "57", "Topór".
Komendant:
- Feliks Garczyński.: ?? - październik 1940 r. (aresztowany).
W sierpniu 1942 r., zdołano zorganizować zawiązki wszystkich czterech obwodów. Prace organizacyjne prowadzone były w 8 punktach, w których utworzono w tym czasie 13 plutonów kadrowych. Stan liczebny Inspektoratu wynosił w tym okresie 5 oficerów (oprócz komendanta) 57 podoficerów i 271 szeregowych.
Inspektorat Chodorów "58", "Rower", "Fabryka".
Inspektorzy:
kpt./mjr Leopold Teofil Jani "Teofil".: lipiec/sierpień - 15 listopada 1942 r.
p.o. por. rez. Gustaw Cisek "Skarbowiec".: jesień 1942 - wiosna 1943 r.
Obwody:
Obwód Chodorów "59", "Ratusz", "Łęk".
Obwód Żydaczów "60", "Rodak", "Siodło".
Komendant:
por. rez. Gustaw Cisek "Skarbowiec".: 1942 - marzec 1944 r.
Obwód Rohatyn "61", "Rakieta", "Róg".
W kwietniu 1942 r., Inspektorat Chodorów liczył jedynie 3 podoficerów i 8 szeregowych, skupionych w 3 punktach organizacyjnych. W sierpniu tego roku w 7 punktach organizacyjnych skupiono 1 oficera, 3 podoficerów i 17 szeregowych. We wrześniu lub październiku 1942 r., Komendantowi Inspektoratu kpt. "Teofilowi" udało się w Rohatyniu nawiązać kontakt z grupą 13 oficerów, co znacznie zwiększyło kadrę oficerską Inspektoratu.
Inspektorat Kołomyja "62", "Kot", "Kąt".
Inspektorzy:
ppor. Kazimierz Biłejczuk "Bohun", "Buława", "Norbert", "Stefan", "Szyna".: ?? - 2 lipca 1942 r.
ppor./por. rez. Władysław Szast "Bóbr", "Kazimierz".: 15 listopada 1942 - marzec 1944 r.
Zastępca:
- Franciszek Piwowarczyk.: ?? - 2 lipca 1942 r.
Oficer organizacyjny:
por. Piotr Teodorczyk "Adam", "Bizon".: wrzesień 1942 - ??
Oficer mobilizacyjny:
por. Stefan Popek "Bekas".
Drużyna łączności konspiracyjnej.
Dowódca:
sierż. Antoni Reisch "Żbik".
Drużyna sapersko-rusznikarska.
Komórka likwidacyjna.
Dowódca:
- W. Wojtyła "Janosik".
Kolportaż prasy:
- A. Pieniążek "Malina".
- Kazimiera Maszewska "Bronia".
Obwody:
Obwód Kołomyja "63", "Mewa".
Komendanci:
- Tomasz Stafiej "Tadek".: ?? - kwiecień 1940 r.
Obwód Horodynka "64", "Sęp".
Obwód Nadwórna "65", "Kukułka".
Komendant:
ppor. rez. Kazimierz Biłejczuk "Bohun", "Buława", "Norbert", "Stefan", "Szyna".: ?? - 3 lipca 1943 r. (aresztowany).
Pierwszym organizatorem struktur ZWZ na terenie Inspektoratu Kołomyja był ppor. Kazimierz Biłejczuk "Bohun". W kwietniu 1942 r. działało tu 6 punktów organizacyjnych, natomiast w sierpniu tego roku 22.
W tym samym miesiącu zdołano utworzyć 5 plutonów kadrowych z 23 drużynami, w tym: 8 oficerów zawodowych, 22 podporuczników rezerwy, 115 podchorążych i podoficerów oraz 116 szeregowych. Łącznie 261 żołnierzy.
***
Uderzenia Gestapo, które na szerszą skalę rozpoczęły się w listopadzie 1942 r., sparaliżowały działalność konspiracyjną najbardziej dotkliwie na terenie Stanisławowa i Chodorowa. Był to główny powód tego, że komendy tamtejszych inspektoratów zostały ulokowane najpierw w Rohatynie i Kałuszu, a dopiero we wrześniu 1943 r., odpowiednio w Stanisławowie i Stryju.
Aby usprawnić pracę konspiracyjną na tak trudnym terenie, podjęto w tym okresie szereg zmian w strukturze terenowej Okręgu:
Po pierwsze: miasto Stanisławów wydzielono jako Obwód Samodzielny. Po drugie: z dniem 1 maja 1943 r., podjęto decyzję o włączeniu Inspektoratu Chodorów do Okręgu Lwów, a następnie we wrześniu, decyzję o jego likwidacji, poprzez włączenie do Obwodu Bóbrka.
Po trzecie: Okręg Lwów przekazał w zamian Obwód Stryj, po czym utworzono Inspektorat Stryj złożony z Obwodów: Stryj, Żydaczów, Dolina i Kałusz.
A więc dopiero jesienią 1943 r., ostatecznie ukształtowano strukturę terenową okręgu, która od tego momentu wyglądała następująco:
Inspektorat Stanisławów "53", "Aluminium", "Afryka".
Inspektor:
kpt. Mieczysław Widajewicz "Antoni", "Czerma", "Prosektor".: 5 luty - listopad 1943 r.
Obwody:
Obwód Stanisławów-Powiat "54", "Abisynia", "Sudan", "Somali".
Obwód Tłumacz "55", "Albania", "Trypolis", "Tunis".
3 Rejony.
Obwód Rohatyn "61", "Argentyna", "Rodezja"..
5 Rejonów.
W sierpniu 1943 r., stan liczebny Inspektoratu Stanisławów wynosił 971 żołnierzy, natomiast w grudniu 1 313 żołnierzy skupionych w 32 plutonach.
Inspektorat Stryj "58", "Cyna", "Azja".
Inspektor:
kpt. Zdzisław Józef Pacak vel Pacak-Kuźmirski "Andrzej".: wrzesień 1943 - marzec 1945 r.
Zastępca:
por. Tadeusz Miczyk "Juhas", "Lach".: 1944 r.
Kedyw:
Szef:
por. Tadeusz Miczyk "Juhas", "Lach".: 1944 r.
Wojskowa Służba Kobiet.
Kierowniczka:
- hm. Helena Eckstein "Jóra", "Józa".
WSK Inspektoratu w czerwcu 1944 r., liczyła 194 członkinie, skupione w 26 zespołach, w tym 81 "kosynierek", w służbie wartowniczej na Korczunku Darszawskim oraz 31 sanitariuszek w pięciu zespołach. Punkt sanitarny był zorganizowany w Łukowcu.
Obwody:
Obwód Dolina "57", "Cejlon", "Dekan".
Obwód Stryj "32", "Celebes", "Sjam".
Komendant:
ppor. Bronisław Ślipko "Konrad".: początek 1944 (?) - ??
Obwód Żydaczów "60", "Cypr", "Zakaukazie".
Komendant:
por. rez. Gustaw Cisek "Skarbowiec".: 1942 - marzec 1944 r.
Obwód Kałusz "56", "Cyrenajka", "Korea".
Komendant:
ppor. Kazimierz Wiewiórski Karp.: ?? - ??
Inspektorat Stryj został utworzony w Okręgu Stanisławów w 1943 r. Jego zaczątkiem był Obwód Stryj-Skole zorganizowany jeszcze w 1942 r., w Inspektoracie Północno-Zachodnim Okręgów Lwów.
Mimo dużej przewagi żywiołu ukraińskiego Obwód Stryj-Skole był dość silnym obwodem, mając z dniem 1 września 1942 r., zorganizowanych 17 pełnych plutonów, skupiających 17 oficerów, 11 podchorążych i 141 podoficerów.
W czerwcu 1943 r., niedługo przed przekazaniem Obwodu Okręgowi Stanisławów, podporządkowano mu 24 drużyny z terenu powiatu żydaczowskiego. Manewr ten był spowodowany zmniejszeniem się stanu liczebnego obwodu. W tym czasie (stan z 20 czerwca 1943 r.) liczył on już tylko 13 plutonów szkieletowych z 12 oficerami, 12 podchorążymi i 111 podoficerami.
Inspektorat Kołomyja "62", "Bizmut", "Australia".
Inspektorzy:
ppor./por. rez. Władysław Szast "Bóbr", "Kazimierz".: 15 listopada 1942 - marzec 1944 r.
Obwody:
Samodzielny Rejon Kołomyja "Antygona".
Komendant:
pchor. Stanisław Lachowicz "Lis".: ?? - ??
Miejscowości: Kołomyja, Św. Józef, Św. Stanisław, Obertyn, Zabłotów.
Obwód I Nadwórna "Kukułka", "65", "Brazylia", "Nowa Zelandia".
Komendanci:
ppor. rez. Kazimierz Biłejczuk "Bohun", "Buława", "Norbert", "Stefan", "Szyna".: ?? - 3 lipca 1943 r.
ppor. Józef Trzciński "Aligator".: ?? - ??
Rejony: Worochta, Mikuliczyn, Delatyn, Nadwórna.
Obwód II Kosów (później Kołomyja-Kosów) ""Mewa", "63", "Belgia", "Kaledonia".
Komendanci:
ppor. Kazimierz Barański "Bażant".: ?? - ??
Rejony: Kuty, Kosów, Śniatyń.
Obwód III Horodenka-Śniatyń "Sęp", "64", "Boliwia", "Hebrydy".
Komendant:
ppor. Henryk Rostkowski "Ryś", "Karol".: ?? - ??
Oficer organizacyjny:
ogn. Tadeusz Ćwikliński "Topór".
Rejony: Horodenka, Pomiarki, Gwoździec.
Kedyw.
Dywersję, sabotaż oraz wywiad prowadzono głównie na kolei. I tak w służbie ruchu kolejowego dywersją kierował Marcin Brodacki "Pstrąg", w parowozowni i wagonowni Szeliga "Szakal".
Z inicjatywy ppor. Biłejczuka został zorganizowany pluton dywersyjno-wywiadowczy, dowodzony przez pchor. Józef Strumińskiego "Żurawia", którego terenem działania była linia kolejowa Stanisławów-Worochta.
Dodatkowo działały patrole dywersyjne (5, 6-osobowe) w Chryplinie, Nadwórnej, Delatynie, Mikulyczynie i Worochcie. Wywiad drogowy i kolejowy zorganizował inż. Stanisław Piórecki, pracujący w urzędzie drogowym.
W okresie tym Inspektorat liczył (poza komendą Inspektoratu) 404 żołnierzy, w tym 12 oficerów. Uzbrojenie: 2 ckm, 3 rkm, 150 karabinów, 60 dubeltówek, 20 pistoletów. W marcu 1944 r., stan liczebny Inspektoratu powiększył się do 1 309 żołnierzy.
Samodzielny Obwód Stanisławów-miasto "59", "Glin", "Europa".
Komendant:
- Stanisław Witold Ziarkiewicz "Regent".: 1943 - 1944 r.
W grudniu 1943 r., stan liczebny obwodu wynosił 104 żołnierzy w 11 plutonach.
Z dniem 1 października 1943 r., Komendę Okręgu przeniesiono ze Lwowa do Stryja.
***
30 czerwca 1944 r., Komenda Obszaru wydała rozkaz, na mocy którego dokonano kolejnej reorganizacji, tworząc trzy podokręgi: Tarnopol, Stanisławów ("Piasek") i Lwów. W skład Podokręgu "Piasek" wszedł Samodzielny Obwód Stanisławów-Miasto, Inspektorat Stryj oraz Inspektorat Drohobycz. Inspektorat Stanisławów został zlikwidowany.
Komendantem Podokręgu mianowano kpt. Hermana, a jego zastępcą został mjr/ppłk Władysław Mróz "Wiktor". W jego miejsce Inspektorat Drohobycz objął por. Tadeusz Miczyk "Juhas".
Struktura organizacyjna Podokręgu wyglądała więc następująco:
Podokręg Stanisławów.
Komendant:
ppłk rez. piech. inż. Władysław Herman "Doktór", "Wrzos", "Adam", "Junosza", "Felczer", "Żuraw", "Globus", "Kudak".: 30 czerwca 1944 - ??
Zastępca:
mjr/ppłk. sł. st. piech. Władysław Mróz "Wiktor", "Simon", "Sław".: 30 czerwca 1944 - ??
Samodzielny Obwód Stanisławów.
Inspektorat Drohobycz "29", "Tłok".
Inspektor:
por. Tadeusz Miczyk "Juhas", "Lach".: 30 czerwca 1944 - styczeń 1945 r.
Obwody:
Obwód Drohobycz "Deer", "Bystrzyca".
Obwód Sambor "Esa", "Łomnica".
Obwód Borysław "Beo", "Świca" (?).
W marcu 1944 r., Inspektorat Drohobycz liczył 1 968 żołnierzy w 40 plutonach. Poza tym posiadał on dwa oddziały leśne: pod Samborem 1 kompanię samborską oraz pod Borysławiem 1 Kompanię 53 pp. AK
Inspektorat Stryj.
Inspektor:
kpt. Zdzisław Józef Pacak vel Pacak-Kuźmirski "Andrzej".: wrzesień 1943 - marzec 1945 r.
***
Na początku 1942 r. liczebność okręgu nie przekraczała 1 000 żołnierzy. Do września tego roku liczba żołnierzy wzrosła trzykrotnie, czyli do około 3 000. Z lektury meldunku organizacyjnego nr 170 za okres od 1 marca do 1 sierpnia 1942 r., można dowiedzieć się, że w tym czasie Okręg Stanisławów liczył 27 plutonów szkieletowych.
Po fali aresztowań i zerwaniu większości kontaktów organizacyjnych, liczba żołnierzy okręgu spadła drastycznie i w kwietniu 1943 r., wynosiła około 2 000. W meldunku organizacyjnym nr 220 za czas od 1 marca do 31 sierpnia 1943 r., znajduje się zapis, który mówi o zorganizowaniu 22 plutonów pełnych i 20 szkieletowych.
W poszczególnych inspektoratach sytuacja najgorzej wyglądała w Inspektoracie Stanisławów, gdzie funkcjonowała tylko jedna komenda obwodu, a 150 ludzi skupionych było w trzech plutonach.
W Inspektoracie Chodorów istniały w tym czasie 3 obwody, które w 11 plutonach skupiały 598 żołnierzy. Najlepsza sytuacja była w Inspektoracie Kołomyja, gdzie wiosną 1943 r., zorganizowanych było 27 plutonów z 1 128 żołnierzami.
Według danych Armii Krajowej, w sierpniu 1943 r., na terenie Okręgu mieszkało już tylko 118 000 Polaków , z nich tylko 11 800 było zdolnych do noszenia broni. Po ostatecznej weryfikacji uznano, że z grupy tej tylko około 6 000 mogło być użytecznych w konspiracji i zostało przewidzianych do powołania w okresie mobilizacji.
Według raportu kpt. Hermana z 27 listopada 1943 r., w Inspektoracie Stryj najlepiej funkcjonowały Obwody: Stryj, gdzie do konspiracji należało 510 osób oraz Żydaczów, słabsze były natomiast Kałusz i Dolina.
W innych inspektoratach Komendant Okręgu ocenił, jako wyróżniające się Obwody:
Rohatyn (Inspektorat Stanisławów) - którego struktury konspiracyjne objęły 944 osoby, na ogólną liczbę 1 300 przewidywanych do konspiracji oraz Kołomyja liczący 600 osób.
Z uwagi na osiągnięcia w pracy konspiracyjnej Herman wyróżnił Obwody: Tłumacz, Dolina oraz Żydaczów, a także "ostatnio uruchomiony i pracujący w szczególnie trudnych warunkach politycznych i ludnościowych" Obwód Stanisławów-Miasto.
W ciągu drugiego półrocza 1943 r., Okręg zwiększył swój stan liczebny przeszło dwukrotnie: z 1 876 do 4 126 ludzi.
Z początkiem 1944 r., stan liczebny Okręgu wynosił już 4 837 żołnierzy oraz nie znaną dziś liczbę obejmującą rezerwę WSK, agentów wywiadu, opiekunów lokali kontaktowych itd.
1 marca 1944 r., Okręg posiadał 90 plutonów pełnych i 16 szkieletowych skupiających ponad 5 000 żołnierzy oraz około 2 000 osób cywilnych w szeregach samoobrony, uzbrojonych m. in. w 300 karabinów i 2 000 granatów (32 % stanów). Część uzbrojenia otrzymano od Węgrów: 200 pistoletów, 14 karabinów, 10 pistoletów maszynowych, 160 granatów, amunicję i inny sprzęt wojskowy.
W końcu marca Okręg Stanisławów został poważnie osłabiony wskutek zajęcia dużych połaci Inspektoratu Kołomyja (Obwody Kołomyja i Horodenka) przez oddziały Armii Czerwonej. Utracono w ten sposób około 1 500 żołnierzy. W kwietniu linia frontu ustabilizowała się na rzece Strypa.
Mimo takiego obrotu sprawy siły Okręgu wciąż rosły i w czerwcu 1944 r., wynosiły 7 574 żołnierzy uzbrojonych w: 1 ckm, 3 rkm, 62 karabiny, 68 pistoletów, 9 pistoletów maszynowych, 1 112 granatów (6 % stanu osobowego).
Źródła:
* Komisja Historyczna Polskiego Sztabu Głównego w Londynie "Polskie Siły Zbrojne w Drugiej Wojnie Światowej. Tom III. Armia Krajowa".
* Mazur Grzegorz "Biuro Informacji i Propagandy".
* Ney-Krwawicz Marek "Armia Krajowa. Siły Zbrojne Polskiego Państwa Podziemnego".
* Pempel Stanisław "ZWZ-AK we Lwowie."
* Praca zbiorowa pod redakcją Krzysztofa Komorowskiego "Armia Krajowa. Rozwój organizacyjny".
* Kijewska Jadwiga, Sanojca Antoni "Struktura organizacyjna ZWZ-AK. 1939-1945".
* Krajewski Kazimierz "Na straconych posterunkach. Armia Krajowa na Kresach Wschodnich II Rzeczpospolitej".
* Studium Polski Podziemnej "Armia Krajowa w dokumentach. Tom I."
* Studium Polski Podziemnej "Armia Krajowa w dokumentach. Tom II."
* Studium Polski Podziemnej "Armia Krajowa w dokumentach. Tom III."
* Studium Polski Podziemnej "Armia Krajowa w dokumentach. Tom IV."
* Studium Polski Podziemnej "Armia Krajowa w dokumentach. Tom V."
* Węgierski Jerzy "Armia Krajowa w okręgach Stanisławów i Tarnopol".
* Węgierski Jerzy "W lwowskiej Armii Krajowej".
Koniec.
|